Streszczenie

Dermoskopia należy do bezpiecznych, łatwo powtarzalnych metod diagnostyki zmian melanocy­towych i innych. Przeprowadzenie badania dermoskopowego wszystkich zmian w obrębie całe­go ciała zajmuje tylko 1 minutę więcej niż standardowe badanie kliniczne, dlatego też znajomość podstaw dermoskopii wśród lekarzy wielu dyscyplin – podstawowej opieki zdrowotnej, chirurgów, onkologów i dermatologów zwiększa prawdopodobieństwo wykrycia potencjalnego czerniaka.
Omówiono podstawowe aspekty badania dermoskopowego zmian melanocytowych.
Na podstawie piśmiennictwa w bazie PubMed i Medline z ostatnich 8 lat i analizy retrospektyw­nej własnych doświadczeń.
Przedstawiono zasady przeprowadzenia badania dermoskopowego, podstawowych cech dermo­skopowych i algorytmów diagnostyki wybranych zmian barwnikowych skóry.
Znajomość podstawowych zasad badania dermoskopowego powinna być znana lekarzom wielu specjalności. Przynosi bowiem korzyść w postaci zwiększenia wykrywalności czerniaka w bar­dzo wczesnej fazie.

Słowa kluczowe:dermoskopia • zmiany melanocytowe • czerniak • podstawy diagnostyczne nowotworów skóry

Summary

Background. Dermoscopy is a safe, easy-to-repeat diagnostic method used especially in the dia­gnosis of melanocytic lesions and others. Performing dermoscopy for skin lesions on the whole body takes only one minute more than standard clinical examination. Therefore the knowledge of basic dermoscopy among multi-specialization doctors – from general practitioners, surgeons, oncologists to dermatologists – increases the possibility of detection of potential melanoma.
Aim. To describe the basic aspects of dermoscopy of melanocytic lesions.
Methods. Review of medical databases PubMed and Medline from the last 8 years and a retro­spective analysis of own experience.
Results. We report the fundamental principles of performing dermoscopy, basic dermoscopic fe­atures and diagnostic algorithms of selected melanocytic lesions. Conclusions. The knowledge base of dermoscopy is very important among doctors of many specializations. It increases mela­noma detection in very early stages.

Key words:dermoscopy • melanocytic lesions • melanoma • basic diagnostics of skin malignomas

Dermoskopia jako technika diagnostyczna

Dermoskopia (mikroskopia epiluminescencyjna, epilumi­nescence microscopy, skin surface microscopy) to metoda oceny in vivo struktur w obrębie naskórka i skóry właści­wej. Stanowi niejako pomost między badaniem znamion tzw. okiem nieuzbrojonym a badaniem histopatologicznym. Jest to prosta i sprawdzona technika diagnostyczna polega­jąca na oglądaniu zmian skórnych, głównie barwnikowych, w powiększeniu 10× w tradycyjnych dermoskopach ręcz­nych oraz do 100× w wideodermatoskopach. Klasyczną dermoskopię wykorzystywano początkowo w różnicowaniu zmian barwnikowych i czerniaka, obecnie znajduje zasto­sowanie w diagnostyce chorób włosów (trichoskopia), der­matoz zapalnych (inflammoskopia), infestacji ektopasożyt­niczych (entomodermoskopia) oraz ocenie mikrokrążenia (kapilaroskopia). Dermoskopia jest badaniem nieinwazyj­nym, łatwym, powtarzalnym, z możliwością komputero­wej archiwizacji uzyskanych obrazów i ich porównywania (wykonanie fotografii w standardowym dermatoskopie lub zapis cyfrowy w wideodermoskopie).

Narzędzia dermoskopowe

W dermoskopii wykorzystuje się dermoskopy klasyczne (uzyskiwane powiększenia: 10×) (ryc. 1), dermoskopy w po­staci przystawki do telefonów komórkowych (ryc. 2) oraz wideodermoskopy, w których obraz uzyskany za pomo­cą kamery przesyłany jest do komputera (ryc. 3). Obecnie dysponujemy już wideodermoskopami z kamerą o wyso­kiej rozdzielczości warunkującej uzyskanie obrazów o bar­dzo dobrej jakości (ryc. 4).

Ryc. 1. Dermoskopia za pomocą dermoskopu ręcznego z adapterem połączonym z cyfrowym aparatem fotograficznym. Znamię barwnikowe wrodzone – charakterystyczny wzorzec kostki brukowej (powiększenie 10×)

Ryc. 2. Dermoskopia za pomocą przystawki dermatoskopowej do telefonu komórkowego. Znamiona barwnikowe łagodne (okolica pępka) – wzorzec globularny (powiększenie 10×)

Ryc. 3. Dermoskopia za pomocą klasycznego wideodermatoskopu. Znamię barwnikowe łagodne (okolica pleców) – liczne ziarnistości (powiększenie 20×)

Ryc. 4. Dermoskopia za pomocą wideodermatoskopu z kamerą HD. Znamię barwnikowe atypowe (okolica pleców) – wzorzec siateczkowato-globularny atypowy (powiększenie 20×)

Większość dermoskopistów sugeruje, aby badanie roz­poczynać od obejrzenia zmiany za pomocą tradycyjnego dermoskopu, co pomoże zidentyfikować zniekształcenia obrazu do jakich może dochodzić podczas korzystania z wi­deodermoskopu. Dermoskopy klasyczne są łatwym w uży­ciu, podręcznym i niedrogim narzędziem umożliwiającym bezpośredni wgląd w zmianę. Dysponujemy dermoskopami ze spolaryzowanym i niespolaryzowanym źródłem światła w jednym aparacie, co umożliwia – w zależności od stoso­wanego typu oświetlenia – różnicowanie zmiany barwni­kowej, o błękitnym homogennym zabarwieniu, a także le­piej uwidocznić naczynia czy pseudotorbiele rogowe [6,9]. Zastosowanie dermoskopu ze spolaryzowanym źródłem światła nie wymaga immersji, którą standardowo apliku­je się w dermoskopach ze światłem niespolaryzowanym. Do immersji wykorzystuje się olejek syntetyczny, płyn de­zynfekcyjny, wodę, a w ocenie zmian w miejscach trud­no dostępnych (przestrzenie międzypalcowe) lub w obrę­bie błon śluzowych zaleca się żel ultrasonograficzny [6].

Tasli i Oguz [16] zalecają stosowanie olejku immersyjne­go w ocenie siatki barwnikowej, natomiast żelu ultraso­nograficznego do oglądania zmian w miejscach o trudnej dostępności, anogenitalnych, na błonach śluzowych, po­wiekach oraz płytce paznokciowej.

Immersję w badaniu dermoskopowym stosuje się, aby zwiększyć przezierność warstwy rogowej [14]. W pewnych przypadkach można odstąpić od jej stosowania – wówczas badanie dermatoskopowe nosi nazwę tzw. suchej dermo­skopii (dry dermoscopy), co ma szczególne zastosowanie w ocenie włosów meszkowych, linii papilarnych skóry oraz ujść gruczołów potowych dłoni i stóp [15].

Technika badania

Większość osób zgłasza się do badania dermoskopowe­go z powodu „źle wyglądających” znamion melanocyto­wych. Badanie dermoskopowe takich zmian, tzw. „brzyd­kich kaczątek” („ugly duckling sign”) charakteryzuje się dość wysoką czułością w rozpoznaniu czerniaków. W ba­daniu Scope i wsp.[13] czułość w wykrywaniu czerniaka wahała się 0,85-1,0 w zależności od doświadczenia osób wykonujących dermoskopię (najniższa w grupie lekarzy rodzinnych i pielęgniarek i najwyższa w grupie eksper­tów) [13]. Żelazną zasadą obowiązującą w dermoskopii jest konieczność zbadania wszystkich zmian skórnych – badanie nie powinno się ograniczać do oceny „źle wy­glądających zmian” („ugly duckling”) [11] ze względu na możliwość przeoczenia czerniaka. Obejrzenie wszystkich zmian barwnikowych na ciele umożliwia również usta­lenie profilu znamion barwnikowych uwarunkowanego m.in. fototypem skóry badanego. W wielu przypadkach, jeśli niepokojące cechy występują w większej liczbie zna­mion barwnikowych, oznacza to, że wybrany typ znamion barwnikowych jest charakterystyczny dla danej osoby i nie ma wówczas powodu do niepokoju. Badanie Argenziano i wsp. [2] potwierdza zasadę, że oceniać znamiona barw­nikowe należy nie tylko na podstawie cech morfologicz­nych pojedynczej zmiany, ale należy rozpatrywać jej cechy w kontekście ogólnego wzorca dermoskopowego pozo­stałych znamion barwnikowych [1]. Przekonywająco ilu­strują to wyniki po pierwszej ocenie ograniczonej do ba­danego ogniska, eksperci zadecydowali o chirurgicznym wycięciu 55,1% zmian, natomiast w drugiej ocenie do­konanej w odniesieniu do pozostałych istniejących, od­setek skierowań do wycięcia chirurgicznego zmniejszył się o 41%[2].

Ocena dermoskopowa wybranej zmiany melanocytowej po­winna się opierać o kryteria analizy wzorca zmiany – cech globalnych (uwarunkowanych wybranymi typami wzorców) oraz cech lokalnych (w oparciu o wybrane struktury der­moskopowe), a także w oparciu o algorytmy analizy der­moskopowej. Wybrane cechy dermoskopowe poddawane analizie w ocenie dermoskopowej przedstawia tabela 1 (na podstawie [9,14,18,20,21]).

Tabela 1. Cechy dermoskopowe zmian melanocytowych

Wzorzec dermoskopowy badanej zmiany barwnikowej za­leży od wieku i fototypu badanego, lokalizacji i ekspozy­cji zmiany na promieniowanie ultrafioletowe, a także ciąży oraz dynamiki wzrostu [16]. Należy pamiętać, aby rutyno­wo nie oceniać znamion barwnikowych do dwóch miesięcy po zakończeniu ekspozycji na promieniowanie ultrafioleto­we [19]. W badaniu dermoskopowym, poza analizą wzorca zmian barwnikowych, stosuje się algorytmy diagnostyki der­moskopowej (reguła 7-punktowa, 3-punktowa) (tab. 2) [9], zasadę Menziesa czy ocenę całkowitego wskaźnika badania dermoskopowego (TDS) wg Stolza [10] (tab. 3). Uważa się, że podejście do diagnostyki znamion i czerniaka powinno być dostosowane do danych klinicznych oraz wyglądu ma­kroskopowego zmiany, dlatego używana od 10 lat reguła 7-punktowa oceny zmian barwnikowych została ostatnio dostosowana do aktualnego stanu wiedzy [1].

Tabela 2. Reguła 3-punktowa według Argenziano

Tabela 3. Reguła ABCD według Stolza

Cennym elementem diagnostyki dermoskopowej jest „za­sada tzw. 10 sekund”; znamiona, które budzą niepokój zazwyczaj są poddawane dłuższej analizie, stąd sugestia, aby wycinać chirurgicznie zmiany, nad którymi dermosko­pista zastanawia się dłużej niż dziesięć sekund. W ocenie znamion należy posłużyć się również kryterium „dziw­nie wyglądającego znamienia” („fancy looking”) (ryc. 5).

Ryc. 5. Objaw źle wyglądającego znamiona; małe czarne znamię barwnikowe z atypowym wzorcem siateczkowatym, w porównaniu do łagodnego znamienia barwnikowego o jasnobrązowym wzorcu kamieni brukowych (wzorzec przeważający u badanej pacjentki)

Wszystkie ogniska, które odróżniają się wyglądem od pozostałych należy wyciąć chirurgicznie i zbadać histo­patologicznie. W przypadku jakichkolwiek wątpliwości diagnostycznych, braku możliwości określenia charakte­ru zmian (melanocytowa czy niemelanocytowa), zmianę barwnikową również należy wyciąć. Zmiany, które można podejrzewać, że są czerniakiem należy usuwać niezwłocz­nie, gdyż bardzo często pacjenci nie pojawiają się w wy­znaczonym terminie kontroli dermoskopowej. Dlatego też niezwykle ważne jest uświadamianie pacjenta o koniecz­ności profilaktyki czerniaka – regularnej kontroli znamion oraz konieczności wycięcia chirurgicznego podejrzanych zmian [12]. Regularna obserwacja dermoskopowa pacjen­tów z licznymi zmianami melanocytowymi jest bardzo do­brą strategią pomagającą uniknąć przeoczenie czerniaka, ale także ograniczyć niepotrzebne zabiegi chirurgiczne [5]. Pierwsze kontrolne badanie dermoskopowe powinno być wykonane po 3 miesiącach od pierwszej oceny. Należy pa­miętać ponadto o regularnej corocznej kontroli zmian barw­nikowych w celu wykrycia tzw. czerniaków wolno rosną­cych [17]. W obserwacji dermoskopowej Argenziano i wsp. [4] u większości (58,3%) czerniaków wolno rosnących wy­kazali niewielkie lub umiarkowane zmiany, zwykle było to powiększenie średnicy powyżej 2 mm, bardzo często bez rozwoju innych kryteriów dermoskopowych charaktery­stycznych dla czerniaka [4]. Istotne zmiany dermoskopo­we pojawiły się przeciętnie dopiero po 33 miesiącach der­moskopowej obserwacji podejrzanych zmian, co świadczy o dużym zróżnicowaniu czerniaka i jego potencjalnym po­wolnym rozwoju, stąd też bardzo ważna jest archiwizacja fotograficzna lub cyfrowa podejrzanych zmian i ich obser­wacja przez co najmniej 3 lata [4].

U osób dorosłych w przypadku klinicznego lub dermosko­powego rozpoznania znamion błękitnych (ryc. 6A) o nie­ustalonym wywiadzie, cechujących się dynamicznymi zmianami obrazu dermoskopowego, a także w przypadku stwierdzenia znamienia Spitz (ryc. 6B), zmiany te należy wyciąć chirurgicznie jako tzw. symulatory czerniaka (ryc. 6C) w związku z brakiem wiarygodnych kryteriów odróż­nienia tych zmian. Ponadto nigdy nie obserwujemy do 1 miesiąca, lecz natychmiast usuwamy chirurgicznie różowe, spoiste, szybko rosnące guzki, ze względu na możliwość przeoczenia czerniaków bezbarwnikowych [8].

Ryc. 6. A – Znamię błękitne z typowym homogennym wzorcem dermoskopowym; B – Znamię Spitz o charakterystycznym wzorcu wybuchu gwiazdy z licznymi promienistymi wypustkami na obwodzie; C – Czerniak (Breslow 5 mm, Clark 3) z zaburzeniem rozkładu struktur dermoskopowych

Zalety badania dermoskopowego

Zastosowanie dermoskopii w trakcie konsultacji derma­tologicznej wydłuża całkowity czas badania tylko o 72 s, a korzyści z przeprowadzenia tego badania u chorych w stosunku do poświęconego czasu są ogromne w aspek­cie profilaktyki czerniaka [19]. W przypadku zmian barw­nikowych dokładność i trafność rozpoznań klinicznych po zastosowaniu dermoskopiii zwiększa się o 10-27%, przyspieszając tym samym wykrycie czerniaka i raków skóry w porównaniu z badaniem okiem nieuzbrojonym. Dermoskopia charakteryzuje się 83% czułością oraz 69% swoistością w wykrywaniu czerniaka skóry [7]. Ocena cy­frowa obrazów wideodermatoskopowych cechuje się wyż­szą czułością, ale niższą swoistością w porównaniu do badania klinicznego. Nigdy nie należy zawierzać kompu­terowej diagnostyce cyfrowej analizowanych obrazów, po­nieważ ocena dermoskopowa powinna uwzględniać analizę wzorca zmiany: cech globalnych (wybrane typy wzorców) oraz cech lokalnych (struktury dermoskopowe), a także omówione wcześniej algorytmy postępowania.

Zgodnie z konsensusem i zaleceniami Międzynarodowego Towarzystwa Dermoskopii (International Dermoscopy Society) z 2007 r. zaleca się następujące postępowanie dia­gnostyczno-terapeutyczne. Postępowanie zawsze powinno być rozpatrywane indywidualnie w stosunku do każdego pacjenta, co wiąże się z odpowiedzialnością własną każ­dego lekarza przeprowadzającego ocenę (z zaznaczeniem, że spełnienie głównych punktów tego postępowania nie gwarantuje pewnej diagnozy w każdym przypadku) [9,17]:
• wyodrębnienie grupy chorych poddanych obserwacji klinicznej,
• ustalenie grupy zmian klinicznych, które powinny być poddane badaniu dermoskopowemu,
• ustalenie schematu postępowania: obserwacji klinicznej i dermoskopowej oraz chirurgicznego wycięcia wybra­nych zmian skórnych.

Krok I. Który pacjent powinien być badany klinicz­nie? Jakie są zasady postępowania? Do grupy pacjen­tów, którzy powinni być zbadani dermatologicznie nale­żą pacjenci z podwyższonym ryzykiem zachorowania na czerniaka (czerniak i raki skóry w wywiadzie, rodzinne występowanie czerniaka, liczne znamiona melanocyto­we, liczne oparzenia słoneczne w dzieciństwie, jasny fo­totyp skóry). Ponadto:
• u pacjentów z grupy ryzyka badanie kliniczne powinno być wykonywane regularnie, ze szczególnym uwzględ­nieniem okolic trudno dostępnych (skóry owłosionej gło­wy, dłoni, stóp, błon śluzowych),
• pacjenci powinny przeprowadzać samokontrolę ciała przynajmniej raz w miesiącu,
• obserwowane zmiany powinny być klinicznie dokumen­towane (opis, pomiary, fotodokumentacja).

Krok II. Która zmiana powinna być oceniona dermo­skopowo? Ideałem badania dermoskopowego jest ocena wszystkich możliwych zmian na skórze, przy czym szcze­gólną uwagę należy zwrócić na:
• ulegającym zmianom zabarwienia, kształtu, wymiarów z towarzyszącymi dolegliwościami (świąd, pieczenie, krwawienie, stan zapalny),
• ogniska, które znacznie różnią się od pozostałych („ugly duckling”),
• ogniska, które makroskopowo wyglądają podobnie do pozostałych, ale po badaniu dermoskopowym znamien­nie różnią się od nich,
• takie, które klinicznie mogą nasuwać podejrzenie czer­niaka (spełnienie kryteriów ABCD, zmiany z ekscen­trycznym przebarwieniem).

Krok III. Które zmiany powinny być wycięte chirurgicz­nie? Do wycięcia chirurgicznego kwalifikują się zmiany melanocytowe [17,18]:
• w których stwierdzono dermoskopowo znaczące różni­ce w stosunku do badań poprzednich,
• o zabarwieniu szarym lub białym, związane z regresją (obecność biało-niebieskich, bliznopodobnych obsza­rów), zwłaszcza jeśli zabarwienie przekracza 10% po­wierzchni zmiany,
• z ekscentrycznym przebarwieniem, jeżeli są obecne do­datkowe struktury demoskopowe (siatka, ciałka barw­nikowe, obszary homogenne),
• z obecnością obwodowych ciałek barwnikowych (doty­czy osób powyżej 60 roku życia),
• z obwódką i ciałkami skupionymi peryferyjnie, które znacznie powiększyły swoje wymiary,
• u osób dojrzałych o wzorcu „wybuchu gwiazdy” (m.in. w znamieniu Spitz) – charakteryzującego się obecnością obwodowych, promienistych wypustek, często z homo­gennym centrum,
• o wzorcu homogennym sugerującym znamię błękitne, jeżeli nieznany jest czas powstania lub zachodzą zmia­ny w obrębie znamienia,
• o charakterze guzkowym w każdym przypadku (ni­gdy nie obserwować ich klinicznie, zawsze usuwać chirurgicznie),
• poddane uprzednio leczeniu za pomocą kriochirurgii, laseroterapii itd.,
• bezbarwnikowe lub częściowo melanocytowe, w ob­rębie których stwierdza się mleczno-czerwone obsza­ry bezstrukturalne lub naczynia atypowe (typu kropek lub/i nieregularne linijne),
• wszystkie zmiany „spitzoidalne”,
• włókniak twardy o niecharakterystycznym obrazie dermoskopowym.

Ponadto do wycięcia chirurgicznego kwalifikują się (w za­leżności od cech klinicznych i dermoskopowych w ich obrębie):
• podejrzane zmiany melanocytowe u pacjentów z grupy ryzyka,
• atypowe znamiona błękitne,
• pojedyncze atypowe zmiany typu rogowacenia łojotokowego,
• zmiany melanocytowe akralne (w obrębie dłoni i podeszew) o nietypowym obrazie klinicznym lub dermoskopowym.

Wnioski

Dermoskopia jest bardzo efektywną metodą diagnostyki zmian melanocytowych, charakteryzującą się wysoką czu­łością i swoistością w wykrywaniu czerniaków w porów­naniu z badaniem okiem nieuzbrojonym [3]. Dermoskopia powinna stanowić podstawowe narzędzie diagnostyki zna­mion melanocytowych nie tylko w rękach doświadczonych dermoskopistów, ale również w badaniu przesiewowym zmian melanocytowych wykonywanym przez wszystkich dermatologów, onkologów, chirurgów, a nawet lekarzy me­dycyny rodzinnej [17]. Zawsze należy obejrzeć wszystkie zmiany barwnikowe w obrębie skóry badanego, a w przy­padku wątpliwości diagnostycznych należy zmianę wyciąć chirurgicznie lub skierować pacjenta do niezależnego eks­perta w celu przeprowadzenia drugiej oceny.

Podstawowe zasady badania dermoskopowego powinny być znane lekarzom wielu specjalności. Przynosi to bowiem korzyść w postaci zwiększenia wykrywalności czerniaka we wczesnej fazie.

PIŚMIENNICTWO

[1] Argenziano G., Catricala C., Ardigo M., Buccini P., De Simone P., Eibenschutz L., Ferrari A, Mariani G., Silipo V., Sperduti I., Zalaudek I.: Seven-point checklist of dermoscopy revisited. Br. J. Dermatol., 2011; 164: 785-790
[PubMed]  

[2] Argenziano G., Catricala C., Ardigo M., Buccini P., De Simone P., Eibenschutz L., Ferrari A., Mariani G., Silipo V., Zalaudek I.: Dermoscopy of patients with multiple nevi: Improved management recommendations using a comparative diagnostic approach. Arch. Dermatol., 2011; 147: 46-49
[PubMed]  

[3] Argenziano G., Ferrara G., Francione S., Di Nola K., Martino A., Zalaudek I.: Dermoscopy-the ultimate tool for melanoma diagnosis. Semin Cutan. Med. Surg., 2009; 28: 142-148
[PubMed]  

[4] Argenziano G., Kittler H., Ferrara G., Rubegni P., Malvehy J., Puig S., Cowell L., Stanganelli I., De Giorgi V., Thomas L., Bahadoran P., Menzies S.W., Piccolo D., Marghoob A.A., Zalaudek I.: Slow-growing melanoma: a dermoscopy follow-up study. Br. J. Dermatol., 2010; 162: 267-273
[PubMed]  

[5] Argenziano G., Mordente I., Ferrara G., Sgambato A., Annese P., Zalaudek I.: Dermoscopic monitoring of melanocytic skin lesions: clinical outcome and patient compliance vary according to follow-up protocols. Br. J. Dermatol., 2008; 159: 331-336
[PubMed]  

[6] Benvenuto-Andrade C., Dusza S.W., Agero A.L., Scope A., Rajadhyaksha M., Halpern A.C., Marghoob A.A.: Differences between polarized light dermoscopy and immersion contact dermoscopy for the evaluation of skin lesions. Arch. Dermatol., 2007; 143: 329-338
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[7] Blum A., Hofmann-Wellenhof R., Luedtke H., Ellwanger U., Steins A., Roehm S., Garbe C., Soyer H.P.: Value of the clinical history for different users of dermoscopy compared with results of digital image analysis. J. Eur. Acad. Dermatol. Venereol., 2004; 18: 665-669
[PubMed]  

[8] Giacomel J., Zalaudek I., Mordente I., Nicolino R., Argenziano G.: Never perform laser treatment of skin tumors with clinical “EFG” criteria. J. Dtsch. Dermatol. Ges., 2008; 6: 386-388
[PubMed]  

[9] Kamińska-Winciorek G.: Dermatologia cyfrowa. Cornetis, Wrocław 2008; 11-84

[10] Kamińska-Winciorek G.: Dermatoskopia znamion melanocytowych: wpływ promieniowania ultrafioletowego. Przegl. Dermatol., 2008; 95: 463-467

[11] Pizzichetta M.A., Stanganelli I., Bono R., Soyer H.P., Magi S., Canzonieri V., Lanzanova G., Annessi G., Massone C., Cerroni L., Talamini R., Italian Melanoma Intergroup (IMI).: Dermoscopic features of difficult melanoma. Dermatol. Surg., 2007; 33: 91-99
[PubMed]  

[12] Ruka W., Krzakowski M., Placek W., Rutkowski P., Nowecki Z., Fijuth J., Nasierowska-Guttmejer A., Jeziorski A., Rudnicka L., Murawa P., Słuszniak J., Potemski P., Zaucha R., Wysocki P., Kamińska-Winciorek G., Bajcar S., Drosik K., Biernat W., Towpik E.: Czerniaki skóry – zasady postępowania diagnostyczno-terapeutycznego. Przegl. Dermatol., 2009; 96: 193-203
[Abstract]  

[13] Scope A., Dusza S.W., Halpern A.C., Rabinovitz H., Braun R.P., Zalaudek I, Argenziano G., Marghoob A.A.: The “ugly duckling” sign: agreement between observers. Arch. Dermatol., 2008; 144: 58-64
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[14] Soyer H.P., Argenziano G., Ruocco V., Chimenti S.: Dermoscopy of pigmented skin lesions. Eur. J. Dermatol., 2001; 11: 270-276
[PubMed]  [Full Text HTML]  

[15] Tanaka M.: Dermoscopy. J. Dermatol., 2006; 33: 513-517
[PubMed]  

[16] Tasli L., Oguz O.: The role of various immersion liquids at digital dermoscopy in structural analysis. Indian. J. Dermatol. Venereol. Leprol., 2011; 77: 110
[PubMed]  [Full Text HTML]  

[17] Zalaudek I., Argenziano G., Soyer H.P., Corona R., Sera F., Blum A., Braun R.P., Cabo H., Ferrara G., Kopf A.W., Langford D., Menzies S.W., Pellacani G., Peris K., Seidenari S.: Dermoscopy Working Group. Three-point checklist of dermoscopy: an open internet study. Br. J. Dermatol., 2006; 154: 431-437
[PubMed]  

[18] Zalaudek I., Docimo G., Argenziano G.: Using dermoscopic criteria and patient-related factors for the management of pigmented melanocytic nevi. Arch. Dermatol., 2009; 145: 816-826
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[19] Zalaudek I., Kittler H., Marghoob A.A., Balato A., Blum A., Dalle S., Ferrara G., Fink-Puches R., Giorgio C.M., Hofmann-Wellenhof R., Malvehy J., Moscarella E., Puig S., Scalvenzi M., Thomas L., Argenziano G.: Time required for a complete skin examination with and without dermoscopy: a prospective, randomized multicenter study. Arch. Dermatol., 2008; 144: 509-513
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[20] Zalaudek I., Kreusch J., Giacomel J., Ferrara G., Catricala C., Argenziano G.: How to diagnose nonpigmented skin tumors: a review of vascular structures seen with dermoscopy. Part II. Nonmelanocytic skin tumors. J. Am. Acad. Dermatol., 2010; 63: 377-386
[PubMed]  

[21] Zalaudek I., Manzo M., Savarese I., Docimo G., Ferrara G., Argenziano G.: The morphologic universe of melanocytic nevi. Semin. Cutan. Med. Surg., 2009; 28: 149-156
[PubMed]  

Autorzy deklarują brak potencjalnych konfliktów interesów.

Full text