Neuroprotekcyjna rola peptydów PACAP, VIP oraz PHI w ośrodkowym układzie nerwowym*
Paulina Sokołowska 1 , Agnieszka Dejda 1 , Jerzy Nowak 1Abstrakt
Polipeptyd aktywujący przysadkową cyklazę adenylanową (PACAP), naczyniowo aktywny peptyd jelitowy (VIP) oraz peptyd histydyno-izoleucynowy (PHI) należą do strukturalnie zbliżonej nadrodziny polipeptydów, obecnej w wielu obszarach ośrodkowego i obwodowego układu nerwowego. Neuroprotekcyjny potencjał peptydów PACAP, VIP i PHI stanowi przedmiot intensywnych badań prowadzonych na wielu modelach doświadczalnych. Badania in vitro ujawniły udział PACAP w ochronie neuronów przed naturalnie występującą apoptozą w czasie rozwoju ośrodkowego układu nerwowego (o.u.n.) oraz indukowaną przez wiele neurotoksyn, m.in. etanol, nadtlenek wodoru, ceramid C2, białko prionowe, b-amyloid, białko otoczki wirusa HIV (gp120), niedobór jonów potasu lub duże stężenia glutaminianu. Podobnie, doświadczenia prowadzone In vivo na modelach ischemii oraz choroby Parkinsona potwierdziły neuroprotekcyjne właściwości tego peptydu. Ujawniono, że antyapoptotyczne działania PACAP mogą zachodzić bezpośrednio przez aktywację szlaków przekazywania sygnału hamujących apoptozę neuronów lub pośrednio przez – uwalnianie z gleju czynników działających neuroprotekcyjnie. W odróżnieniu od PACAP, neuroprotekcyjne działanie VIP odbywa się przede wszystkim przez pobudzenie ekspresji oraz sekrecji czynników o silnych właściwościach neuroprotekcyjnych: czynnika neurotroficznego zależnego od aktywności – ADNF oraz białka neuroprotekcyjnego zależnego od aktywności – ADNP. Stwierdzono, że czynniki ADNF i ADNP oraz ich krótsze pochodne ADNF-9 i NAP chronią neurony przed blokadą aktywności elektrycznej, ekscytotoksycznością, niedoborem apoE, niedoborem glukozy, niedokrwieniem oraz toksycznym działaniem etanolu, b-amyloidu i gp120. Potencjał neuroprotekcyjny PHI nie był dotychczas tak szeroko badany, ale ostatnie dane literaturowe potwierdziły, że peptyd ten również może spełniać funkcje neuroprotekcyjne. Sądzi się, że endogenne peptydy PACAP, VIP i prawdopodobnie PHI mogą stanowić cel nowoczesnych strategii terapeutycznych różnorodnych procesów neurodegeneracyjnych.