Streszczenie

Prawidłowe funkcjonowanie komórki, jej podziały oraz morfogeneza są uzależnione od spraw­nego transportu wewnątrzkomórkowego. Obok dynein i miozyn, kinezyny są jednymi z najważ­niejszych białek odpowiedzialnych za mechanizm ruchu w komórce. Kinezyny są dużą, zróżnico­wana grupą białek motorycznych, które na podstawie podobieństwa filogenetycznego podzielono na czternaście rodzin. Wśród tych rodzin, ze względu na położenie domeny ruchowej, wyróżnio­no trzy grupy: N-, C- i M-kinezyny. Kinezyny są motorami molekularnymi transportującymi czą­steczki oraz pęcherzyki głównie w kierunku końca plus mikrotubul (od ciała komórki), chociaż istnieją także kinezyny przenoszące ładunki w kierunku przeciwnym (C-kinezyny). Kinezyny biorą także udział w tworzeniu wrzeciona podziałowego, segregacji chromosomów, spermato­genezie. Ze względu na ogromne znaczenie dla prawidłowego funkcjonowania komórki, muta­cje w genach kodujących kinezyny mogą prowadzić do zaburzeń i chorób, takich jak dominują­ca paraplegia spastyczna czy choroba Charcota-Mariego-Tootha.

Słowa kluczowe:kinezyny • białka motoryczne • transport wewnątrzkomórkowy

Summary

Correct cell functioning, division and morphogenesis rely on efficient intracellular transport. Apart from dyneins and myosins, kinesins are the main proteins responsible for intracellular mo­vement. Kinesins are a large, diverse group of motor proteins, which based on phylogenetic si­milarity were classified into fourteen families. Among these families, due to the location of the­ir motor domains, three groups have been characterized: N-, C- and M-kinesin. As molecular motors, kinesins transport various molecules and vesicles mainly towards the microtubule plus end (from the cell body) participating in anterograde transport, although there are also kinesins involved in retrograde transport (C-kinesins). Kinesins are also involved in spindle formation, chromosome segregation, and spermatogenesis. Because of their great importance for the cor­rect functioning of cells, mutations in kinesin coding genes may lead to such neurodegenerative diseases as dominant hereditary spastic paraplegia or Charcot-Marie-Tooth disease.

Key words:kinesins • motor proteins • intracellular transport

Wprowadzenie

Wewnątrzkomórkowy transport białek oraz organelli ko­mórkowych jest niezbędnym warunkiem funkcjonowania wszystkich komórek zwierzęcych [11]. Średnica ludzkich neuronów wynosi 6-120 µm, lecz zachodzące w nich pro­cesy mogą przebiegać w aksonach o długościach docho­dzących nawet do jednego metra. Mimo tak ekstremalnych rozmiarów, aksony są zazwyczaj pozbawione mechani­zmu biosyntezy białek. Większość białek syntetyzowana w ciele komórki (perikarion) jest następnie kierowana do docelowych miejsc działania w konkretnych przedziałach komórkowych [37]. Dlatego tak ważny dla funkcjonowa­nia neuronu jest transport wewnątrzkomórkowy bliskiego oraz dalekiego zasięgu. Głównym mechanizmem dostar­czania komórkowych komponentów do miejsca ich dzia­łania jest związany z mikrotubulami transport dalekiego zasięgu. Podstawowymi składnikami takiego transportu są kinezyny – „motory” molekularne, które przenoszą ładu­nek wzdłuż mikrotubul – „szyn”.

Neurony są komórkami silnie spolaryzowanymi. W akso­nie wszystkie mikrotubule skierowane są w tym samym kierunku – końcami plus w stronę synaps, a końcami mi­nus w stronę ciała komórki. Transport aksonalny w komór­ce może się odbywać w kierunku plus mikrotubuli, czyli do zakończenia aksonu (anterograde transport – transport postępowy) lub w kierunku minus (retrograde transport – transport wsteczny). Wzdłuż wyznaczonych szlaków ko­mórka jest zdolna do wysyłania pęcherzyków błoniastych lub białek sekrecyjnych tzw. ładunków (cargo), wytworzo­nych w perykarionie [11,34,37] (ryc. 1).

Ryc. 1. Model różnych grup kinezy; strzałki pokazują kierunek ruchu wzdłuż mikrotubul (transport postępowy – w kierunku ciała komórki; transport wsteczny – w kierunku od ciała komórki do zakończenia aksonu). M-kinezyny odpowiedzialne są za depolimeryzację mikrotubul

Białka, które są motorami molekularnymi zaangażowany­mi w transport wewnątrzkomórkowy podzielono na trzy główne grupy – kinezyny, dyneiny oraz miozyny. Kinezyny (z gr. kinein – poruszyć) hydrolizują wysokoenergetyczne wiązania zawarte w ATP wykorzystując energię do zmian konformacyjnych. Dyneiny używają mikrotubul do prowa­dzenia transportu wstecznego w kierunku końca minus oraz odpowiadają za ruchliwość rzęsek i wici, natomiast mio­zyny poruszają się wzdłuż włókien aktyny kierując skur­czem mięśni i transportem bliskiego zasięgu [7].

Większość kinezyn zbudowana jest z dwóch łańcuchów ciężkich 120 kDa (KHC – kinesin heavy chain) oraz dwóch łańcuchów lekkich 64 kDa (KLC – kinesin light chain) [17,20,32] (ryc. 2).

Ryc. 2. Ogólny schemat budowy kinezy z grupy N. Kolorem ciemnoniebieskim oznaczono łańcuchy ciężkie, jasnoniebieskim łańcuchy lekkie

W N-końcowej części białka znajduje się katalityczna do­mena motoryczna tzw. głowa odpowiadająca za hydroli­zę ATP oraz wiązanie mikrotubul. Domena zwana szyją (neck domain) oraz łącznik szyi, odpowiedzialne są za wza­jemną interakcję ruchową dwóch globularnych głów oraz określanie ich kierunku ruchu wzdłuż mikrotubul. Domena stanowiąca trzon białka (stalk domain) zaangażowana jest w dimeryzację łańcuchów ciężkich (KHC) oraz ich łącze­nie z łańcuchami lekkimi (KLC), natomiast domena zwa­na ogonem (tail domain) odgrywa rolę w regulacji aktyw­ności ruchowej [5]. Zarówno trzon jak i ogon białka mogą być rozdzielone strukturami zwanymi zawiasami (hinges) zawierającymi reszty aminokwasowe przerywające heli­sę. Łańcuch lekki kinezyn zawiera dwie ważne domeny: a-helikalny region siedmiokrotnych powtórzeń amino­kwasowch odpowiedzialnych za interakcje z łańcuchem ciężkim oraz motyw sześciokrotnych powtórzeń (TPR). Region TPR tworzą 34 aminokwasy, które uczestniczą zarówno w interakcjach białko-białko, jak i w wiązaniu kinezyn z ładunkiem [47]. W zależności od położenia do­meny motorycznej w cząsteczce, kinezyny podzielono na trzy grupy: C-, N- oraz M (ryc. 3).

Ryc. 3. Budowa domenowa kinezy; A – modele kinezyn grupy N, C, M, B – struktura białkowa kinezyn grupy N, C, M. Kolor niebieski – domena ruchowa z miejscem wiązania ATP (prostokąt żółty) i miejscem wiązania mikrotubul (prostokąt różowy), kolor czerwony – domena umożliwiająca tworzenie dimerów, zielony – inne domeny o niskim stopniu homologii

N-kinezyny mają domenę motoryczną na końcu N, M-kinezyny w środku, a C-kinezyny na końcu C białka [7]. Domena motoryczna kinezyn jest gatunkowo wyso­ce konserwatywna, podczas gdy region obejmujący trzon i ogon jest wyraźnie zróżnicowany, nawet w obrębie jednej rodziny. Istnienie tak wielu białek o różnych funkcjach na­leżących do jednej nadrodziny, może świadczyć o ich dłu­giej historii ewolucji. Na podstawie filogenetycznej analizy (neighbor-joining), porównano ponad 600 sekwencji do­men katalitycznych, co umożliwiło sklasyfikowanie kine­zyn w czternaście głównych rodzin [22,28]. Poszczególne rodziny kinezyn oraz ich funkcje przedstawiono w tabeli 1.

Tabela 1. Klasyfikacja kinezyn

Kinezyny rodziny 1

Wszystkie białka tej rodziny w swojej budowie zawierają charakterystyczną strukturę b-kartki w szyi białka oraz wy­soce konserwatywną domenę zbudowaną z dwóch α-helis (coiled-coil-CC2). Do tej rodziny należą trzy podrodziny zawierające zwierzęce, roślinno-grzybowe oraz niesklasy­fikowane kinezyny. Wszystkie zawierają łańcuchy ciężkie KHC (kinesin heavy chain). Zwierzęce kinezyny, takie jak KIF5A, KIF5B, KIF5C mają zarówno domenę wiązania ła­dunku (CBD – cargo-binding domain), jak również dome­nę wiązania łańcuchów lekkich (LCBD – light chain-bin­ding domain), której nie mają roślinne kinezyny. Domena LCBD może się wiązać z adaptorem łańcucha lekkiego oraz z transportowanym ładunkiem poprzez C-końcowy region białka. Zwierzęce KHC wraz z łańcuchami lekkimi (KLC) tworzą heterotetramery, natomiast białka kinezyn występujące u grzybów tworzą homodimery. Nietypowe łańcuchy ciężkie nie mają ani domeny wiązania ładunku ani wiązania łańcuchów lekkich, lecz zawierają domenę transbłonową lub ARM, która umożliwia wiązanie ładun­ku w przypadku braku adaptora białka [28,32]. Domena ARM składa się z czterdziestu powtarzających się reszt aminokwasowych. Jest homologiem ssaczej β-kateniny i odpowiada za oddziaływania białko-białko [26].

Kinezyny rodziny 1 zidentyfikowano jako motory odśrod­kowego transportu aksonalnego organelli komórkowych w kierunku końca plus mikrotubul i stanowiącego łącz­nik pomiędzy organellami a mikrotubulami w aksonach nerwów. W wielu typach komórek kinezyny działają jako motory transportu dla mitochondriów, lizosomów, oligo­merów tubulin oraz kompleksów mRNA [29]. Wykazano, że białko KIF5B występuje powszechnie w tkankach zwie­rzęcych, natomiast KIF5A oraz KIF5C są kinezynami swo­istymi dla tkanki nerwowej [18]. Ponadto mutacja w genie KIF5A może być przyczyną występowania autosomalnej dominującej paraplegii spastycznej 10 [14,16,36].

Kinezyny rodziny 2

Rodzina 2 jest najliczniej reprezentowaną wśród kinezyn. Białka, które tu zaklasyfikowano związane są z szybkim transportem postępowym organelli otoczonych błoną oraz kompleksów białkowych w neuronach, melanosomach, ko­mórkach nabłonka oraz fotoreceptorach ssaków. Biorą także udział w ruchach chromosomalnych podczas mitozy i me­jozy [2,15]. Rodzina 2 kinezyn składa się z trzech podro­dzin: KIF3A, KIF3B/C oraz KIF17 (ortolog OSM-3 u C. elegans). Białek tych nie zidentyfikowano w komórkach grzybów i roślin wyższych, ponieważ ich funkcje zostały prawdopodobnie przejęte przez kinezyny należące do ro­dziny 1 zawierających domenę ARM. Podrodzina KIF3A zawiera regiony dodatnio i ujemnie naładowanych reszt aminokwasowych, tuż za strukturą β-kartki szyi białka, a poniżej miejsca katalitycznego. W tym samym rejonie białka podrodzina KIF3B/C ma regiony przeciwnie nała­dowanych reszt aminokwasowych, co pozwala na tworze­nie heterodimerów przez KIF3B i KIF3A oraz homodime­rów przez członków podrodziny KIF17 [28,52].

Białko KIF3A/B tworzy kompleksy z innymi białkami, na przykład z KAP3 (kinesin associated protein 3) [15]. KAP3 jest globularnym białkiem adaptorowym, zawierającym dziewięć powtórzeń domeny ARM. Uważa się, że KAP3 służy jako łącznik pomiędzy ludzkim polipeptydem zwią­zanym z chromosomami (HCAP) i KIF3A/B. Dodatkowo KAP3 odgrywa rolę w interakcji chromosomów z białka­mi motorycznymi hydrolizującymi ATP oraz tworzy he­terodimer przez wiązanie się do domeny ogona KIF3A/B. Funkcje KAP3 mogą być regulowane poprzez wiązanie ła­dunku przez kompleks kinezyn, jednak nie wpływa to na aktywność ruchową KIF3A/B [28,39,53].

Kinezyny rodziny 3

W skład rodziny 3 wchodzi pięć głównych podrodzin: KIF1, KIF13, KIF14, KIF16 i KIF28 oraz słabo pozna­na, niewielka podrodzina NcKIF1C/Klp7. Należą one do N-kinezyn, gdyż na N końcu mają domenę motoryczną. Rodzina 3 obejmuje białka obecne w komórkach zwie­rząt, grzybów i wielu pierwotniaków, ale nie roślin wyż­szych. Cechą charakterystyczną tej rodziny jest występo­wanie w białku trzech swoistych struktur: domeny FHA (forkhead-associated), struktury β-kartki i α-helisy w szyi białka oraz miejsca interakcji z białkiem ufosforylowanym. Domena FHA zaangażowana jest w ujemną regulację ak­tywności KIF1A poprzez interakcję z domeną dwóch α-he­lis (CC2) [23]. Zarówno KIF1A, jak i KIF1B są białkami monomerycznymi, podczas gdy KIF1C tworzy strukturę dimeryczną in vivo. Niedawno doniesiono o występowa­niu w kinezynach rodziny 3 struktury „neck hinge”, która znajduje się pomiędzy miejscem katalitycznym a dome­ną FHA i prawdopodobnie reguluje przejście monomeru w dimer. Struktura ta oddziela dwie helisy nieregularnym regionem złożonym z 20-50 reszt aminokwasowych, któ­ry może służyć jako elastyczny zawias (hinge) w szyi biał­ka. Prawdopodobnie właśnie ten region jest niezbędny do poprawnego sfałdowania białka [1,50].

KIF1A jest białkiem kroczącym, transportującym podjed­nostki prekursorów pęcherzyków synaptycznych w kie­runku końca plus mikrotubul oraz odgrywa istotną rolę w funkcjonowaniu i przeżywalności neuronów [24]. Jest również odpowiedzialne za rozwój neuropatii aksonal­nych wynikających z zaburzeń transportu. W obrębie genu KIF1A znaleziono wiele potencjalnych miejsc poliadeny­lacji. Uważa się, że KIF1B wraz z KIF5B odpowiedzialne są za transport mitochondrialny, a mutacja w genie kodu­jącym KIF1B może być przyczyną występowania choro­by Charcota-Mariego-Tootha typu 2A1 [55,56]. Ponadto są doniesienia o udziale KIF1C w transporcie pomiędzy retikulum endoplazmatycznym i aparatem Golgiego [30].

Kinezyny rodziny 4

Kinezyny należące do rodziny 4 podzielono na pięć głów­nych podrodzin: KIF4, KIF21, KIF7 oraz KIF27. Wcześniej sądzono, że wszystkie kinezyny łączące się z chromosoma­mi należą do rodziny 4. Obecnie wiadomo, że ta klasyfikacja nie jest poprawna, gdyż o przynależności do tej rodziny de­cyduje obecność silnie konserwatywnego regionu β-kartki oraz motywu dwóch α-helis. Kinezyny należące do rodzi­ny 4 biorą udział w transporcie struktur otoczonych błoną oraz ruchach chromosomów w czasie podziału komórki. Białka są umiejscowione w cytoplazmie oraz jądrze ko­mórkowym, a ich sekwencje są konserwatywne zarówno w komórkach roślinnych jak i zwierzęcych.

Ekspresja białka KIF4, przedstawiciela podrodziny KIF4, jest wyższa w mózgu zwierząt młodych niż dorosłych, co wskazuje na istotną rolę w różnicowaniu się oraz prolifera­cji komórek nerwowych [40]. Białko to początkowo scha­rakteryzowano jako motor molekularny związany z podzia­łami chromosomów podczas mitozy. Obecnie wiadomo, że KIF4 odgrywa ważną rolę w transporcie adhezyjnych pę­cherzyków błonowych w kierunku końca plus mikrotubul. Pia Bernasconi i wsp. wykazali wysoką ekspresję białka KIF4 w mięśniach chorych na idiopatyczne zapalenie mię­sni (idiopathic inflammatory myopathies) [3].

Białka KIF21A oraz KIF21B, należące do podrodziny KIF21, występują tylko w komórkach zwierzęcych i są umiejscowione wyłącznie w cytoplazmie neuronów [27,40].

Kinezyny rodziny 5

Do tej rodziny należy białko KIF11 (Eg5, BimC), po raz pierwszy opisane u Xenopus, gdzie pełni rolę w pozy­cjonowaniu chromosomów, rozdzielaniu centrosomów oraz tworzeniu dwubiegunowego wrzeciona podczas mitozy [19]. Kinezyny rodziny 5 są monofiletyczne, mocno konserwatywne oraz wykazują wysoki stopień podobieństwa między sobą. Wszystkie kinezyny rodzi­ny 5 mają specyficzną szyję, charakterystyczną dome­nę BimC Box – na C-końcu białka oraz strukturę dwóch α-helis występującą pomiędzy nimi. BimC Box odno­si się do motywu silnie konserwatywnego, który jest rozpoznawany i fosforylowany przez mikrotubularną kinazę p34/Cdc2. Wspólne umiejscowienie komórko­we kinezyny Eg5 oraz kinazy p34/Cdc2 świadczy o ich wzajemnym oddziaływaniu i jest konieczne do prawi­dłowego podziału komórki [41]. BimC/Eg5/KIF11 są heterotetramerami i pełnią funkcję motorów mitotycz­nych podczas formowania dwubiegunowego wrzeciona podziałowego. Kinaza p34/Cdc22 występuje w komór­kach ssaków, drożdży i roślin wyższych [4].

Kinezyny rodziny 6

Rodzinę 6 podzielono na dwie podrodziny: KIF20 oraz KIF23 (MKLP1). KIF20 występuje u grzybów, zwierząt oraz śluzowców, natomiast KIF23 obejmuje tylko kinezy­ny zwierzęce. Dotąd nie zidentyfikowano żadnych kinezyn należących do tej rodziny w komórkach roślinnych. Może to wynikać z różnic w cytokinezie zachodzącej w komór­kach roślinnych i zwierzęcych.

Cechą charakterystyczną wszystkich białek należących do tej rodziny jest obecność nisko konserwowanego, dłu­giego insertu w pętli L6 centrum katalitycznego. Pętla znajduje się po przeciwnej stronie miejsca wiązania mi­krotubul i może brać udział w regulacji aktywności moto­rycznej białka. Pętla L6 dzięki umiejscowieniu po stronie cytoplazmatycznej umożliwia dostęp do cytosolu czynni­kom, które działają jako regulatory.

Kinezyny rodziny 6, oprócz udziału w cytokinezie, uczestniczą także w transporcie mikrotubul [16]. Rab6Kinesin/KIF20A jest pierwszym białkiem, u którego potwierdzono oddziaływanie z Rab GTP-azą [12]. Uważa się, że odgrywa ono fundamen­talną rolę w transporcie pęcherzyków w aparacie Golgiego oraz/lub w podziałach komórkowych. KIF23 występuje po­wszechnie w neuronach oraz bierze udział w mitozie.

Kinezyny rodziny 7

W rodzinie 7 wyróżniono tylko jedną podrodzinę, której głównym przedstawicielem jest KIF10 (CENP-E). Kinezyny tej rodziny występujące u zwierząt są monofiletyczne, jed­nak u roślin obserwuje się liczne modyfikacje, np. dupli­kacje genów. Roślinne i zwierzęce izoformy białek mogą tworzyć długie lub krótkie formy różniące się liczbą domen.

Wszystkie kinezyny rodziny 7 pełnią rolę w mitozie podczas wychwytywania mikrotubul kinetochorowych, migracji ją­drowej oraz mają silnie konserwatywne domeny u wielu ga­tunków. Duża liczba białek należąca do tej rodziny sugeru­je podstawowe, lecz odmienne funkcje u roślin wyższych. Prawdopodobnie roślinne kinezyny pełnią rolę w wychwy­tywaniu mikrotubul fragmoplastu, wiązaniu chromosomów w preprofazie oraz w tworzeniu stożka wzrostu [36].

KIF10 (CENP-E) zidentyfikowano jako białko związane z centromerem, które pełni rolę w segregacji chromosomów. Gromadzi się w fazie G2 cyklu komórkowego. W przeci­wieństwie do innych białek związanych z centromerem, KIF10 nie jest obecny podczas interfazy i pojawia się do­piero w regionie centromeru chromosomu podczas prome­tafazy. Jest on prawdopodobnie jednym z wielu motorów molekularnych odpowiedzialnych za ruch chromosomów u ssaków oraz/lub elongację wrzeciona podziałowego [25].

Kinezyny rodziny 8

Rodzinę 8 stanowią dwie podrodziny. Do pierwszej zali­czane są kinezyny zwierzęce (KIF18), do drugiej KIF19. Członkowie rodziny charakteryzują się specyficzną helikal­nie skręconą szyją. Potwierdzono wiele rozmaitych funkcji kinezyn z rodziny 8, począwszy od funkcji jądrowych i cy­toplazmatycznych (Kip3) u pączkujących drożdży, przez transport mitochondrialny (Klp67A) u Drosophila, aż po prawidłową segregacją chromosomów podczas mitozy u dzielących się drożdży (Klp5 i Klp6) [49].

Kinezyny rodziny 9

Głównym przedstawicielem rodziny 9 jest KIF9. Wszystkie białka rodziny charakteryzują się specyficzną i konser­watywną szyją, która znajduje się poniżej miejsca kata­litycznego. Członkowie rodziny 9 zostali zidentyfikowani w komórkach ssaków i pierwotniaków, ale nie w komór­kach bezkręgowców, grzybów czy roślin wyższych [28].

Z prac badawczych wynika, że KIF9 wchodzi w interakcje z Gem, białkiem GTP-azowym z podrodziny RGK i jest zaangażowany w proces przebudowy i zmiany kształtu komórki [33]. U pierwotniaków z rodziny Trypanosoma można wyróżnić dwie filogenetyczne podrodziny: KIF9A oraz KIF9B. Ich funkcje zostały szczegółowo zbadane u Trypanosoma brucei (świdrowiec nagany), który ma po­jedynczą, ruchliwą wić. KIF9A i KIF9B są silnie związane z cytoszkieletem, pełnią istotną rolę w ruchliwości wici. KIF9A znajduje się wyłącznie w aparacie ruchowym rzę­sek i wici (aksonema), a jego brak prowadzi do zmian ru­chliwości, bez widocznych zmian strukturalnych. KIF9B znajduje się zarówno w aksonemie, jak i w ciałku podsta­wowym i jest niezbędny do budowy sieci filamentów cy­toszkieletarnych tworzących bardzo duże aksonemalne struktury (PFR-paraflagellar rod) [9].

Kinezyny rodziny 10

Do tej rodziny należą kinezyny: KIF22, KID oraz Nod (ho­molog KIF22) u Drosophila. W przeciwieństwie do więk­szości rodzin kinezyn, rodzina 10 charakteryzuje się sto­sunkowo niską homologią aminokwasową w obrębie szyi białka. Rodzina ta ma charakterystyczny motyw wiążący DNA klasy 1 (HhH – helix-hairpin-helix), który jest pre­zentowany na C-końcu białka określanym jako ogon [44]. Nod jest swoistym białkiem występującym w oocytach ga­tunku Drosophila, niezbędnym do wiązania się chromoso­mów w czasie podziału mejotycznego. Dzięki obecności motywu wiążącego DNA HhH(2)/NDD (hlix hairprin-he­lix/Nod like DNA binding domain) Nod zapewnia prawi­dłową segregację chromosomów podczas podziału [8].

Kinezyny rodziny 11

Do tej rodziny należą kinezyny: KIF26A, KIF26B oraz Smy1. Cechą charakterystyczną tej rodziny jest odmien­ne miejsce katalityczne w stosunku do innych rodzin ki­nezyn oraz brak zakonserwowania sekwencji szyi białka. Członkowie tej rodziny uczestniczą w transdukcji sygna­łów, ale mogą nie wykazywać zdolności do ruchu wzdłuż mikrotubul. Jednak motyw przełącznika I i II w miejscu katalitycznym, który bierze udział w hydrolizie ATP ma zasadnicze znaczenie dla ruchliwości, pozostaje nienaru­szony. KIF26A jest nowym członkiem mysich kinezyn. Jest nietypowym białkiem z powodu braku aktywności ATP-azowej. Zawiera rozbieżne domeny motoryczne, które wy­kazują aktywność wiązania mikrotubul, ale nie aktywność ATP-azową, co wskazuje na inne funkcje niż transport pę­cherzykowy. Odkryto, że myszy z mutacją KIF26A(^-/-) wykazują poważne nieprawidłowości w rozwoju jelitowe­go układu nerwowego ENS (enteric nervous system) [57]. Wykazano również, że KIF26B reguluje aktywność adhe­zyjną w rozwoju zarodkowym mezenchymy nerek [45].

Kinezyny rodziny 12

Głównymi przedstawicielami tej rodziny jest KIF12 i KIF15, lecz w jej skład wchodzą również przedstawicie­le rodzin dawniej znanych jako N-9, N-10 oraz AtPAKRP1. To ujednolicenie jest uzasadnione homologią sekwencji aminokwasowej w C-terminalnym regionie białka, któ­ra jest bogata w powtarzające się struktury dwóch a-helis (CC2) oraz β-kartki w szyi białka [28].

KIF12 jest motorem molekularnym związanym z mikrotubu­lami. Odgrywa istotną rolę w transporcie wewnątrzkomórko­wym i podziałach komórki. U Dictyostelium jest niezbędny w procesie cytokinezy [21]. KIF15 jest białkiem, które współ­pracuje z KIF5 (Eg5) przy tworzeniu wrzeciona dwubieguno­wego. Na ogół KIF15 nie jest wymagany w komórce z w peł­ni aktywnym KIF5, staje się jednak niezbędny, kiedy Eg5 zostaje częściowo zahamowany. KIF15 i roślinna podrodzi­na KIF15 wykazuje słabą homologię w C-końcowym regio­nie coiled-coil. Zakonserwowanie sekwencji ogona wskazu­je na pełnienie podobnych funkcji przez wszystkie białka tej rodziny. Wykazano, że biorą one udział w transporcie orga­nelli lub rozwoju neuronów. Istnieją także doniesienia o za­angażowaniu w podziały mitotyczne [6,43].

Kinezyny rodziny 13

Pierwszy zidentyfikowany przedstawiciel tej rodziny miał miejsce katalityczne w środku cząsteczki, czyli za N-, ale przed C-końcem domeny motorycznej. Początkowo do ro­dziny 13 zaliczano tylko M-kinezyny (od „middle type mo­tor”) lub KinI (od „internal type motor”). Należy jednak pod­kreślić, że nie wszystkie białka tej rodziny charakteryzują się usytuowaniem miejsca katalitycznego blisko centrum cząsteczki, niektóre z nich mają je na N-końcu. Kinezyny tej rodziny zawierają zakonserwowaną, pozytywnie nałado­waną helikalną szyję umiejscowioną powyżej miejsca ka­talitycznego. Istnieją dwie podrodziny: podrodzina KIF2 – swoista dla zwierząt oraz występująca zarówno u roślin jak i u zwierząt, podrodzina KIF24. Pierwsza ma miejsce ka­talityczne w centrum cząsteczki, druga na N-końcu [28].

Kinezyny z rodziny 13 transportują pęcherzyki oraz mają zdolność depolimeryzacji mikrotubul [10,31]. Badając strukturę krystalograficzną kinezyny KIF2C i PfKinI, ho­mologa KIF24 u pierwotniaków, wyjaśniono mechanizm funkcji depolimeryzacji. KIF2 ulega ekspresji w neuro­nach, gdzie związana jest z transportem aksonalnym i ich rozwojem. Najnowsze badania wykazują, że KIF24 bierze udział w przeżywalności neuronów i może działać jako czynnik ryzyka w sporadycznych zwyrodnieniach płato­wych czołowo-skroniowych (FTLD – frontotemporal lo­bar degeneration), zwłaszcza u kobiet [46].

Kinezyny rodziny 14A i 14B

W obrębie tej rodziny wyróżnia się dwie duże grupy okre­ślane jako kinezyny 14A i 14B. W przeciwieństwie do ty­powych N-kinezyn, białka należące do rodziny 14 uczest­niczą w transporcie wstecznym (w kierunku końca minus mikrotubul), co jest spowodowane umiejscowieniem do­meny motorycznej na C-końcu.

Kinezyny z rodziny 14A przed miejscem katalitycznym na C-końcu regionu mają swoistą helisę szyi. Składają się z jed­nej, dobrze konserwowanej, podrodziny istniejącej u organi­zmów wszystkich królestw. Są mitotycznymi motorami od­powiedzialnymi za fuzję jąder u drożdży oraz pełnią wiele funkcji w organizmach wyższych. Jednym z członków tej rodziny jest białko KIFC1 (C-kinezyna). Białko to uczestni­czy w spermatogenezie poprzez wiązanie się z błoną jądro­wą i akrosomem w wydłużających się spermatydach [48].

Białka rodziny 14B kinezyn biorą udział w transporcie organelli oraz zawierają odmienny, swoisty dla rodziny helikalny region szyi, powyżej miejsca katalitycznego. Możemy wymienić trzy główne podrodziny. Członkowie podrodziny KIFC2 występują w komórkach zwierzęcych i odpowiadają za transport organelli oraz podziały komór­kowe [38]. Podrodzina KatD składa się z wielu paralogów u roślin, a jej członkowie mają domenę wykazującą podo­bieństwo do kalponiny (calponin homology – CH) [42]. Domena CH jest charakterystyczna nie tylko dla białek związanych z mikrotubulami, lecz także dla innych białek cytoszkieletarnych, takich jak np. białka sieciujące aktynę. Istnieje hipoteza, że białka z podrodziny KatD mogą brać udział w pobieraniu pęcherzyków endocytarnych związa­nych z cytoszkieletem aktynowym, a następnie w ich trans­porcie w sposób zależny od mikrotubul, w kierunku końca minus [13]. Białko KIFC2 – pierwotnie wyizolowane z mó­zgu myszy, jest również białkiem C-terminalnym, trans­portującym ładunki w kierunku wstecznym. Ulega ono ekspresji w mózgu, rdzeniu kręgowym i nerwach kulszo­wych. Umiejscowione jest przede wszystkim w dendrytach komórek nerwowych i w aksonach, co sugeruje jego istot­ną rolę w transporcie dendrytycznym i aksonalnym [54]. KIFC3 jest białkiem motorycznym transportu wsteczne­go, które ulega silnej ekspresji i związany jest z aparatem Golgiego w komórkach nadnerczy [51].

Podrodzina KCBP (kinesin-like calmodulin-binding pro­tein) jest wysoce konserwowana w komórkach roślinnych. W cytoplazmie roślin nie wykazano obecności ani dyne­in ani innych białek związanych z transportem w kierunku końca minus mikrotubul. Ich brak może być zrównoważo­ny przez obecność białek transportu wstecznego – KCBP, przechodzących przez struktury, takie jak plazmodesmy. Plasmodesmy są otworami tworzącymi kanał w ścianie ko­mórkowej roślin, dzięki którym przylegające do siebie ko­mórki mogą się ze sobą łączyć i pośredniczyć w wewnątrz­komórkowym transporcie zależnym od mikrotubul [35].

Inne kinezyny

Istnieje kilka kinezyn, których nie przyporządkowano do żadnej z czternastu omówionych wyżej rodzin. Funkcja ich nie jest obecnie znana, a do kinezyn zostały zaklasyfikowa­ne na podstawie obecności domeny motorycznej. Są to ki­nezyny (orphans) zidentyfikowane np. u nicieni (CeKlp10, CeKlp18, CeKlp10/18), przedstrunowców (OdBAC001.20), Tetrahymena (TtKin9), Giardia (GIP622_16388_13269, GIP436_17803_15257) czy Leishmania (LmL8325.12) [22].

Podsumowanie

Kinezyny biorą czynny udział w selektywnym transporcie we­wnątrzkomórkowym, takim jak transport organelli oraz róż­nych cząsteczek i kompleksów makromolekularnych w spo­laryzowanych komórkach. Oprócz domeny motorycznej, odpowiadającej za zdolność do ruchu białka, mają dome­ną zdolną do wiązania mikrotubul oraz domenę hydrolizu­jącą ATP. W zależności od położenia domeny motorycznej podzielono je na trzy grupy: C- kinezyny, N-kinezyny oraz M-kinezyny. Przynależność do jednej z 14 rodzin uwarunko­wana jest homologią i historią filogenetyczną. Mutacje w ge­nach kodujących kinezyny mogą być podłożem chorób neuro­degeneracyjnych lub nieprawidłowego różnicowania i rozwoju komórek. Różnorodność budowy i funkcji jakie pełnią kine­zyny oraz konieczność współdziałania z wieloma białkami adaptorowymi i mikrotubulami świadczy o ich zaangażowa­niu w najważniejsze procesy zachodzące w komórce.

PIŚMIENNICTWO

[1] Al-Bassam J., Cui Y., Klopfenstein D., Carragher B.O., Vale R.D., Milligan R.A.: Distinct conformations of the kinesin Unc104 neck regulate a monomer to dimer motor transition. J. Cell Biol., 2003; 163: 743-753
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[2] Avasthi P., Watt C.B., Williams D.S., Le Y.Z., Li S., Chen C.K., Marc R.E., Frederick J.M., Baehr W.: Trafficking of membrane proteins to cone but not rod outer segments is dependent on heterotrimeric kinesin-II. J. Neurosci., 2009; 29: 14287-14298
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[3] Bernasconi P., Cappelletti C., Navone F., Nessi V., Baggi F., Vernos I., Romaggi S., Confalonieri P., Mora M., Morandi L., Mantegazza R.: The kinesin superfamily motor protein KIF4 is associated with immune cell activation in idiopathic inflammatory myopathies. J. Neuropathol. Exp. Neurol., 2008; 67: 624-632
[PubMed]  

[4] Blangy A., Arnaud L., Nigg E.A.: Phosphorylation by p34cdc2 protein kinase regulates binding of the kinesin-related motor HsEg5 to the dynactin subunit p150. J. Biol. Chem., 1997; 272: 19418-19424
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[5] Block S.M.: Kinesin: what gives? Cell, 1998; 93: 5-8
[PubMed]  

[6] Buster D.W., Baird D.H., Yu W., Solowska J.M., Chauviere M., Mazurek A., Kress M., Baas P.W.: Expression of the mitotic kinesin Kif15 in postmitotic neurons: implications for neuronal migration and development. J. Neurocytol., 2003; 32: 79-96
[PubMed]  

[7] Chevalier-Larsen E., Holzbaur E.L.: Axonal transport and neurodegenerative disease. Biochim. Biophys. Acta, 2006; 1762: 1094-1108
[PubMed]  

[8] Cui W., Hawley R.S.: The HhH2/NDD domain of the Drosophila Nod chromokinesin-like protein is required for binding to chromosomes in the oocyte nucleus. Genetics, 2005; 171: 1823-1835
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[9] Demonchy R., Blisnick T., Deprez C., Toutirais G., Loussert C., Marande W., Grellier P., Bastin P., Kohl L.: Kinesin 9 family members perform separate functions in the trypanosome flagellum. J. Cell Biol., 2009; 187: 615-622
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[10] Desai A., Verma S., Mitchison T.J., Walczak C.E.: Kin I kinesins are microtubule-destabilizing enzymes. Cell, 1999; 96: 69-78
[PubMed]  

[11] De Vos K.J., Grierson A.J., Ackerley S., Miller C.C.: Role of axonal transport in neurodegenerative diseases. Annu. Rev. Neurosci., 2008; 31: 151-173
[PubMed]  

[12] Echard A., Jollivet F., Martinez O., Lacapere J.J., Rousselet A., Janoueix-Lerosey I., Goud B.: Interaction of a Golgi-associated kinesin-like protein with Rab6. Science, 1998; 279: 580-585
[PubMed]  

[13] Frey N., Klotz J., Nick P.: A kinesin with calponin-homology domain is involved in premitotic nuclear migration. J. Exp. Bot., 2010; 61: 3423-3437
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[14] Goizet C., Boukhris A., Mundwiller E., Tallaksen C., Forlani S., Toutain A., Carriere N., Paquis V., Depienne C., Durr A., Stevanin G., Brice A.: Complicated forms of autosomal dominant hereditary spastic paraplegia are frequent in SPG10. Hum. Mutat., 2009; 30: E376-E385
[PubMed]  [Full Text PDF]  

[15] Haraguchi K., Hayashi T., Jimbo T., Yamamoto T., Akiyama T.: Role of the kinesin-2 family protein, KIF3, during mitosis. J. Biol. Chem., 2006; 281: 4094-4099
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[16] Hill E., Clarke M., Barr F.A.: The Rab6-binding kinesin, Rab6-KIFL, is required for cytokinesis. EMBO J., 2000; 19: 5711-5719
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[17] Hirokawa N., Takemura R.: Kinesin superfamily proteins and their various functions and dynamics. Exp. Cell Res., 2004; 301: 50-59
[PubMed]  

[18] Kanai Y., Okada Y., Tanaka Y., Harada A., Terada S., Hirokawa N.: KIF5C, a novel neuronal kinesin enriched in motor neurons. J. Neurosci., 2000; 20: 6374-6384
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[19] Kashina A.S., Rogers G.C., Scholey J.M.: The bimC family of kinesins: essential bipolar mitotic motors driving centrosome separation. Biochim. Biophys. Acta, 1997; 1357: 257-271
[PubMed]  

[20] Kuznetsov S.A., Vaisberg Y.A., Rothwell S.W., Murphy D.B., Gelfand V.I.: Isolation of a 45-kDa fragment from the kinesin heavy chain with enhanced ATPase and microtubule-binding activities. J. Biol. Chem., 1989; 264: 589-595
[PubMed]  [Full Text PDF]  

[21] Lakshmikanth G.S., Warrick H.M., Spudich J.A.: A mitotic kinesin-like protein required for normal karyokinesis, myosin localization to the furrow, and cytokinesis in Dictyostelium. Proc. Natl. Acad. Sci. USA, 2004; 101: 16519-16524
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[22] Lawrence C.J., Dawe R.K., Christie K.R., Cleveland D.W., Dawson S.C., Endow S.A., Goldstein L.S., Goodson H.V., Hirokawa N., Howard J., Malmberg R.L., McIntosh J.R., Miki H., Mitchison T.J., Okada Y., Reddy A.S., Saxton W.M., Schliwa M., Scholey J.M., Vale R.D., Walczak C.E., Wordeman L.: A standardized kinesin nomenclature. J. Cell Biol., 2004; 167: 19-22
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[23] Lee J.R., Shin H., Choi J., Ko J., Kim S., Lee H.W., Kim K., Rho S.H., Lee J.H., Song H.E., Eom S.H., Kim E.: An intramolecular interaction between the FHA domain and a coiled coil negatively regulates the kinesin motor KIF1A. EMBO J., 2004; 23: 1506-1515
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[24] Lee J.R., Shin H., Ko J., Choi J., Lee H., Kim E.: Characterization of the movement of the kinesin motor KIF1A in living cultured neurons. J. Biol. Chem., 2003; 278: 2624-2629
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[25] Maia A.F., Feijao T., Vromans M.J., Sunkel C.E., Lens S.M.: Aurora B kinase cooperates with CENP-E to promote timely anaphase onset. Chromosoma, 2010; 119: 405-413
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[26] Mandelkow E., Mandelkow E.M.: Kinesin motors and disease. Trends Cell Biol., 2002; 12: 585-591
[PubMed]  

[27] Marszalek J.R., Weiner J.A., Farlow S.J., Chun J., Goldstein L.S.: Novel dendritic kinesin sorting identified by different process targeting of two related kinesins: KIF21A and KIF21B. J. Cell Biol., 1999; 145: 469-479
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[28] Miki H., Okada Y., Hirokawa N.: Analysis of the kinesin superfamily: insights into structure and function. Trends Cell Biol., 2005; 15: 467-476
[PubMed]  

[29] Miki H., Setou M., Kaneshiro K., Hirokawa N.: All kinesin superfamily protein, KIF, genes in mouse and human. Proc. Natl. Acad. Sci. USA, 2001; 98: 7004-7011
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[30] Nakajima K., Takei Y., Tanaka Y., Nakagawa T., Nakata T., Noda Y., Setou M., Hirokawa N.: Molecular motor KIF1C is not essential for mouse survival and motor-dependent retrograde Golgi apparatus-to-endoplasmic reticulum transport. Mol. Cell. Biol., 2002; 22: 866-873
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[31] Noda Y., Sato-Yoshitake R., Kondo S., Nangaku M., Hirokawa N.: KIF2 is a new microtubule-based anterograde motor that transports membranous organelles distinct from those carried by kinesin heavy chain or KIF3A/B. J. Cell Biol., 1995; 129: 157-167
[PubMed]  [Full Text PDF]  

[32] Palacios I.M., St. Johnston D.: Kinesin light chain-independent function of the kinesin heavy chain in cytoplasmic streaming and posterior localisation in the Drosophila oocyte. Development, 2002; 129: 5473-5485
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[33] Piddini E., Schmid J.A., de Martin R., Dotti C.G.: The Ras-like GTPase Gem is involved in cell shape remodelling and interacts with the novel kinesin-like protein KIF9. EMBO J., 2001; 20: 4076-4087
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[34] Prots I., Stracke R., Unger E., Böhm K.J.: Isopolar microtubule arrays as a tool to determine motor protein directionality. Cell Biol. Int., 2003; 27: 251-253
[PubMed]  

[35] Reddy A.S., Day I.S.: Kinesins in the Arabidopsis genome: a comparative analysis among eukaryotes. BMC Genomics, 2001; 2: 2
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[36] Richardson D.N., Simmons M.P., Reddy A.S.: Comprehensive comparative analysis of kinesins in photosynthetic eukaryotes. BMC Genomics, 2006; 7: 18
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[37] Roy S., Zhang B., Lee V.M., Trojanowski J.Q.: Axonal transport defects: a common theme in neurodegenerative diseases. Acta Neuropathol., 2005; 109: 5-13
[PubMed]  [Full Text PDF]  

[38] Saito N., Okada Y., Noda Y., Kinoshita Y., Kondo S., Hirokawa N.: KIFC2 is a novel neuron-specific C-terminal type kinesin superfamily motor for dendritic transport of multivesicular body-like organelles. Neuron, 1997; 18: 425-438
[PubMed]  

[39] Sakai T., Honing H., Nishioka M., Uehara Y., Takahashi M., Fujisawa N., Saji K., Seki M., Shinozaki K., Jones M.A., Smirnoff N., Okada K., Wasteneys G.O.: Armadillo repeat-containing kinesins and a NIMA-related kinase are required for epidermal-cell morphogenesis in Arabidopsis. Plant J., 2008; 53: 157-171
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[40] Sekine Y., Okada Y., Noda Y., Kondo S., Aizawa H., Takemura R., Hirokawa N.: A novel microtubule-based motor protein (KIF4) for organelle transports, whose expression is regulated developmentally. J. Cell Biol., 1994; 127: 187-201
[PubMed]  [Full Text PDF]  

[41] Stock M.F., Chu J., Hackney D.D.: The kinesin family member BimC contains a second microtubule binding region attached to the N terminus of the motor domain. J. Biol. Chem., 2003; 278: 52315-52322
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[42] Tamura K., Nakatani K., Mitsui H., Ohashi Y., Takahashi H.: Characterization of katD, a kinesin-like protein gene specifically expressed in floral tissues of Arabidopsis thaliana. Gene, 1999; 230: 23-32
[PubMed]  

[43] Tanenbaum M.E., Macůrek L., Janssen A., Geers E.F., Alvarez-Fernández M., Medema R.H.: Kif15 cooperates with eg5 to promote bipolar spindle assembly. Curr. Biol., 2009; 19: 1703-1711
[PubMed]  

[44] Tokai N., Fujimoto-Nishiyama A., Toyoshima Y., Yonemura S., Tsukita S., Inoue J., Yamamota T.: Kid, a novel kinesin-like DNA binding protein, is localized to chromosomes and the mitotic spindle. EMBO J., 1996; 15: 457-467
[PubMed]  [Full Text PDF]  

[45] Uchiyama Y., Sakaguchi M., Terabayashi T., Inenaga T., Inoue S., Kobayashi C., Oshima N., Kiyonari H., Nakagata N., Sato Y., Sekiguchi K., Miki H., Araki E., Fujimura S., Tanaka S.S., Nishinakamura R.: Kif26b, a kinesin family gene, regulates adhesion of the embryonic kidney mesenchyme. Proc. Natl. Acad. Sci. USA, 2010; 107: 9240-9245
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[46] Venturelli E., Villa C., Fenoglio C., Clerici F., Marcone A., Benussi L., Ghidoni R., Gallone S., Scalabrini D., Cortini F., Fumagalli G., Cappa S., Binetti G., Franceschi M., Rainero I., Giordana MT., Mariani C., Bresolin N., Scarpini E., Galimberti D.: Is KIF24 a genetic risk factor for frontotemporal lobar degeneration? Neurosci. Lett., 2010; 482: 240-244
[PubMed]  

[47] Verhey K.J., Rapoport T.A.: Kinesin carries the signal. Trends Biochem. Sci., 2001; 26: 545-550
[PubMed]  

[48] Wang W., Zhu J.Q., Yu H.M., Tan F.Q., Yang W.X.: KIFC1-like motor protein associates with the cephalopod manchette and participates in sperm nuclear morphogenesis in Octopus tankahkeei. PLoS One, 2010; 20: e15616
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[49] West R.R., Malmstrom T., McIntosh J.R.: Kinesins klp5⁺ and klp6⁺ are required for normal chromosome movement in mitosis. J. Cell Sci., 2002; 115: 931-940
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[50] Westerholm-Parvinen A., Vernos I., Serrano L.: Kinesin subfamily UNC104 contains a FHA domain: boundaries and physicochemical characterization. FEBS Lett., 2000; 486: 285-290
[PubMed]  

[51] Xu Y., Takeda S., Nakata T., Noda Y., Tanaka Y., Hirokawa N.: Role of KIFC3 motor protein in Golgi positioning and integration. J. Cell Biol., 2002; 158: 293-303
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[52] Yamazaki H., Nakata T., Okada Y., Hirokawa N.: KIF3A/B: a heterodimeric kinesin superfamily protein that works as a microtubule plus end-directed motor for membrane organelle transport. J. Cell Biol., 1995; 130: 1387-1399
[PubMed]  [Full Text PDF]  

[53] Yamazaki H., Nakata T., Okada Y., Hirokawa N.: Cloning and characterization of KAP3: a novel kinesin superfamily-associated protein of KIF3A/3B. Proc. Natl. Acad. Sci. USA, 1996; 93: 8443-8448
[PubMed]  [Full Text PDF]  

[54] Yang Z., Roberts E.A., Goldstein L.S.: Functional analysis of mouse C-terminal kinesin motor KifC2. Mol. Cell. Biol., 2001; 21: 2463-2466
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[55] Yeh I.T., Lenci R.E., Qin Y., Buddavarapu K., Ligon A.H., Leteurtre E., Do Cao C., Cardot-Bauters C., Pigny P., Dahia P.L.: A germline mutation of the KIF1Bβ gene on 1p36 in a family with neural and nonneural tumors. Hum. Genet., 2008; 124: 279-285
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[56] Zhao C., Takita J., Tanaka Y., Setou M., Nakagawa T., Takeda S., Yang H.W., Terada S., Nakata T., Takei Y., Saito M., Tsuji S., Hayashi Y., Hirokawa N.: Charcot-Marie-Tooth disease type 2A caused by mutation in a microtubule motor KIF1Bβ. Cell, 2001; 105: 587-597
[PubMed]  

[57] Zhou R., Niwa S., Homma N., Takei Y., Hirokawa N.: KIF26A is an unconventional kinesin and regulates GDNF-Ret signaling in enteric neuronal development. Cell, 2009; 139: 802-813
[PubMed]  

Autorki deklarują brak potencjalnych konfliktów interesów.

Pełna treść artykułu