Streszczenie

Koronarografia i pomiar cząstkowej rezerwy przepływu wieńcowego (FFR) służą do anato­micznej i czynnościowej oceny zwężeń w tętnicach wieńcowych. Prawidłowy pomiar FFR krytycznie zależy od uzyskania maksymalnego przekrwienia wieńcowego. Stosowane w tym celu adenozyna i papaweryna mają ugruntowaną i dobrze udokumentowaną pozycję, ale ich działanie, a także sposoby podawania, mają pewne ograniczenia. Dlatego wciąż poszukiwane są jeszcze lepsze środki do indukcji hiperemii. Aktualnie najwięcej cech leku ‹idealnego› wydaje się mieć regadenoson, selektywny agonista receptora adenozynowego A_2A.

Słowa kluczowe:hiperemia • adenozyna • papaweryna • regadenoson • cząstkowa rezerwa przepływu wieńcowego• FFR • selektywny agonista receptora adenozynowego A_2A

Summary

Coronary angiography and measurement of fractional flow reserve (FFR) are used for anato­mical and functional assessment of coronary stenoses. The achievement of maximal coronary hyperaemia is crucial for an accurate calculation of FFR. Although adenosine and papaverine have been well validated, their mechanisms of action as well as methods of administration have some limitations. New and better agents to induce hyperaemia are therefore still being sought. Currently regadenoson, a selective adenosine A_2A receptor agonist, seems to possess the characteristics of the almost ‹ideal› hyperaemic stimulus.

Key words:hyperaemia • adenosine • papaverine • regadenoson • fractional flow reserve • FFR• selective adenosine A_2A receptor agonist

Wykaz skrótów:

Ado – adenozyna, FFR – cząstkowa rezerwa przepływu wieńcowego, Pap – papaweryna, Reg – regadenoson.

Wstęp

W inwazyjnej diagnostyce choroby wieńcowej złotym standardem jest koronarografia (ESC: IA) [42]. Mimo że umożliwia bardzo dokładną ocenę anatomiczną, nie pozwala na ocenę funkcjonalną zwężeń, co jest szcze­gólnie ważne, zwłaszcza w klasyfikacji zmian pośrednich (30-70%) [39,41]. Do oceny czynnościowej, czyli klinicz­nej istotności zwężeń, wykorzystywany jest pomiar cząstkowej rezerwy przepływu wieńcowego (fractio­nal flow reserve – FFR) [21,37,46]. Wskaźnik FFR wyraża maksymalny przepływ w tętnicy zwężonej w stosunku do maksymalnego przepływu w tej samej tętnicy, gdyby była bez zwężeń. Wyliczany jest ze stosunku średniego ciśnienia w tętnicy za zwężeniem, do średniego ciśnienia w aorcie, w warunkach maksymalnej wazodylatacji, czyli maksymalnego przekrwienia (hiperemii). Przepływ wieńcowy jest wtedy maksymalny i proporcjonalny do ciśnienia, opory naczyniowe są minimalne i stałe i dla­tego mogą zostać pominięte, a pomiary ciśnień mogą być użyte do oceny przepływu [33].

Wielkość FFR jest swoista dla zwężenia i nie zależy od ciśnienia tętniczego, częstości akcji serca i kurczliwo­ści lewej komory [6]. W każdym prawidłowym naczyniu ciśnienie dystalne równa się proksymalnemu, więc FFR=1,0. Wartość ta odzwierciedla maksymalny możliwy prze­pływ w tym naczyniu [6,34]. Na przykład wynik FFR=0,60 odpowiada spadkowi przepływu, spowodowanemu przez zwężenie, o 40% w stosunku do przepływu przy braku zwę­żenia. Przy braku pełnej wazodylatacji wynik FFR będzie zawyżony, a zwężenie niedoszacowane [8,30,33]. Osiągnię­cie maksymalnej i stabilnej hiperemii jest krytycznym warunkiem prawidłowego wykonania pomiaru cząstkowej rezerwy przepływu wieńcowego [7,9,31,35].

Hiperemia

Maksymalna hiperemia jest ekwiwalentem przepływu wieńcowego podczas maksymalnego wysiłku fizycznego. Uzyskiwana jest przez największe możliwe rozszerzenie części nasierdziowej i oporowej krążenia wieńcowego. W celu pełnego rozkurczu tętnicy nasierdziowej należy podać 0,2 mg nitrogliceryny dowieńcowo (>=30 s przed pomiarem FFR). Dawki powyżej 0,25 mg nie zwiększają już przepływu wieńcowego, a mogą nasilić działanie hipotensyjne. W celu rozszerzenia mikrokrążenia sto­suje się leki wymienione w tab. 1.

Tabela 1. Leki wpływające na mikrokrążenie wieńcowe

PAPAWERYNA była referencyjnym środkiem induku­jącym maksymalną wazodylatację w badaniach oce­niających przepływ wieńcowy [8,20,44]. Hiperemia po papawerynie odpowiada szczytowemu przekrwieniu po całkowitym zamknięciu naczynia przez 90 s [11]. W zdrowym naczyniu papaweryna powoduje 4-6-krotny wzrost przepływu wieńcowego. Rozkurcza mięśnie gład­kie naczyń przez bezpośredni wpływ na komórki mię­śniowe. Podana dowieńcowo w bolusie szybko wywołuje maksymalny spadek oporu naczyniowego i maksymalną hiperemię (10-30 s), utrzymującą się 45-60 s (plateau), co jest wystarczające do wykonania ciągłego zapisu krzywej ciśnienia w całym naczyniu (pullback) [4,29,43]. Papaweryna wydłuża odstęp QT i może wywoływać wielokształtny częstoskurcz komorowy lub migotanie komór [16,19,40,44]. Ze względu na stosunkowo długi okres półtrwania (t_1/2Pap=1,5-2 h), w celu ograniczenia ryzyka wystąpienia działań niepożądanych, zaleca się maksymalnie 3 bolusy, w odstępach 5 min. Nie wolno stosować papaweryny z jonowymi środkami kontrasto­wymi z powodu możliwości krystalizacji.

ADENOZYNA powoduje wazodylatację przez pobudze­nie receptora adenozynowego A2A [36]. Działa silnie na mikrokrążenie, a w mniejszym stopniu na tętnice nasierdziowe, dlatego powinna być podawana łącznie z nitrogliceryną. Obniża ciśnienie tętnicze o 10-20%, co powoduje reaktywny wzrost częstości akcji serca (sama działa chrono- i dromotropowo ujemnie). Jest agoni­stą nieselektywnym i pobudza także receptory ade­nozynowe A₁, A_2B, i A₃. Ma to wpływ na występowanie, najczęściej krótkotrwałych (t_1/2Ado<5 s), objawów niepo­żądanych: bóle zamostkowe, bóle głowy, skurcz oskrzeli, duszność, zaawansowany blok przewodzenia przedsion­kowo-komorowego [3]. Jest przeciwwskazana u pacjen­tów z zespołem chorego węzła zatokowego lub blokiem przedsionkowo-komorowym IIo lub IIIo (z wyjątkiem chorych z wszczepionym stymulatorem serca) oraz cho­robami układu oddechowego, w przebiegu których może wystąpić skurcz oskrzeli. Należy zaznaczyć, że w okresie co najmniej 12 h (najlepiej 24 h) przed zastosowaniem adenozyny, nie wolno przyjmować leków zawierających teofilinę oraz spożywać produktów zawierających mety­loksantyny (kofeina, teobromina, guarana) [25].

Wlew adenozyny w dawce 140 µg/kg/min do żyły cen­tralnej wywołuje hiperemię porównywalną z papa­weryną podaną dowieńcowo [8,38,44] i jest obecnie uznawany za ‹złoty standard›. Pozwala uzyskać prze­krwienie szczytowe po około 1 min. Po zaprzestaniu wlewu efekt całkowicie zanika w takim samym cza­sie. Plateau w czasie wlewu jest stabilne, co pozwala na wykonanie zapisu krzywej ciśnienia w całym naczyniu (pullback) i dokładną ocenę np. zmian rozsianych [8,26]. Gdy najniższy, stabilny wynik FFR (nadir) znajduje się w tzw. ‹szarej strefie› diagnostycznej (FFR 0,75-0,80), można zwiększyć dawkę wlewu do 180 µg/kg/min, ale należy liczyć się z możliwym dalszym spadkiem ciśnie­nia tętniczego u niektórych pacjentów [8].

W dobie procedur wykonywanych coraz częściej z dostępu promieniowego, wlew adenozyny do żyły udowej bywa zastępowany wlewem do żyły zgięcia łok­ciowego. Wątpliwości budzi jednak wybór dawki leku, z powodu teoretycznie wolniejszego powrotu żylnego do serca poprzez rozbudowaną sieć połączeń żylnych ramienia. De Bruyne i wsp. dla obu miejsc dostępu wyka­zali wysoką korelację wyników dla standardowej dawki 140 µg/kg/min, bez dalszego spadku wartości FFR po zastosowaniu 180 µg/kg/min [8]. W trakcie wlewów do żyły obwodowej występowały jednak znaczne wahania oporu wieńcowego i dlatego nie zaleca się tego dostępu. Lindstaedt i wsp. otrzymali korelację średnich wyników FFR (wobec wlewu referencyjnego) dopiero dla dawki 170 µg/kg/min wlewu do żyły obwodowej, podczas gdy dla 140 µg/kg/min aż >10% zwężeń okazało się niedosza­cowanych, niezależnie od punktu odcięcia istotności FFR (0,75 lub 0,80) [23].

Najłatwiejsze, najszybsze i najtańsze jest podawanie adenozyny w bolusach dowieńcowych [7,26]. Maksy­malna hiperemia wywoływana jest szybko (<10 s), ale ze względu na bardzo krótki czas jej trwania (~10 s, bez pla­teau), pomiar FFR powinien być wykonany w czasie 5 s od podania bolusa. Pozwala to na ocenę pojedynczego zwężenia, ale nie nadaje się do oceny zmian rozsia­nych i zapisu krzywej ciśnienia metodą ciągłą (pullback) [8,26]. Niezwykle ważne jest poprawne wykonanie pro­cedury, gdyż proste błędy techniczne mogą skutkować nieprawidłowymi wynikami. Zbyt płytkie osadzenie cewnika lub użycie cewnika z otworami bocznymi może powodować utratę części leku do aorty i niepełną hipere-mią, a zbyt głęboka intubacja lub zbyt duży rozmiar cewnika, może powodować tłumienie ciśnienia. W obu przypadkach uzyskamy zawyżone wartości FFR i niedo­szacowanie zwężenia.

Dawki adenozyny podawanej dowieńcowo zmieniały się wielokrotnie wraz z ukazywaniem się wyników kolej­nych badań [20,38,44]. Zalecane początkowo 12 µg do PTW i 16 µg do LTW [44] okazały się zbyt małe do wywo­łania pełnej hiperemii aż w 8-16% pomiarów, w porów­naniu z papaweryną [8]. Jeremias i wsp. stosowali adenozynę w dawkach 15-20 µg do PTW i 18-24 µg do LTW, porównując je do wlewu referencyjnego [18]. Uzy­skali dobrą korelację wyników FFR dla obu metod, ale 8,3% wyników po podaniu dowieńcowym było istotnie wyższych (o >0,05) niż po wlewie, co wpłynęło na zmianę decyzji terapeutycznej. De Bruyne i wsp. [8] uzyskali po adenozynie w dawce 20-40 µg hiperemią adekwatną dla referencyjnej papaweryny (20 mg), ale w krótkim czasie pojawiły się kolejne doniesienia o konieczności stosowa­nia jeszcze większych dawek adenozyny [27,32]. Casella i wsp. otrzymali średnie wartości FFR porównywalne do wlewu dożylnego dopiero dla dawki dowieńcowej 150 µg, a wyjściowa dawka 60 µg w ponad 10% pomia­rów okazała się niewystarczająca do wywołania pełnej hiperemii [5]. Bardzo duże, wzrastające dawki adeno­zyny stosowali Lopez-Palop i wsp. (do 210 µg) [24], Leone i wsp. (do 600 µg) [22] oraz De Luca i wsp. (do 720 µg) [10]. Wszyscy uzyskali zależny od dawki, do maksymal­nej włącznie, postępujący spadek średnich wartości FFR. W badaniu De Luci i wsp. bezwzględne różnice wartości FFR między najniższymi i najwyższymi dawkami adeno­zyny były już bardzo małe (spadek z 0,79 do 0,77), ale autorzy nie wyjaśniają, czy miało to wpływ na zmianę kwalifikacji klinicznej zwężenia [10].

Wymienione leki, a także sposoby ich podawania, mają znane ograniczenia. Idealny środek do indukcji hipere-mii powinien być łatwy do podania, szybko wywoły­wać maksymalny efekt (co najmniej 2-3-krotny wzrost przepływu wieńcowego), utrzymujący się na tyle długo, by umożliwić przeprowadzenie ciągłego zapisu krzy­wej ciśnienia (pullback), a jego działanie powinno być szybko odwracalne. Nie powinien też wywoływać istot­nych działań niepożądanych.

Wszystkie te cechy wydaje się mieć regadenoson, jedyny zarejestrowany przez FDA i dopuszczony do użytku kli­nicznego (w badaniach oceniających perfuzję mięśnia serca) selektywny agonista adenozynowego recep­tora A_2A [13]. Jest to syntetyczna pochodna adenozyny, o znacznie niższym od niej powinowactwie do tego receptora, a więc potencjalnie krótszym czasie osiąga­nia i odwracania pełnej hiperemii [13]. Wykazuje 3 razy bardziej selektywny wpływ na krążenie wieńcowe, niż systemowe [1,17,45], gdzie działa 10 razy silniej naczy­niorozszerzająco od adenozyny i wywołuje dłużej utrzy­mującą się hiperemię [48].

REGADENOSON podawany jest w stałej dawce niezależnie od masy ciała, 400 µg/5mL przez 10 s w bolusie do żyły obwodowej. Maksymalną hiperemię wywołuje po około 30 s, z plateau utrzymującym się 2-4 min. Czas półtrwa­nia wynosi t_1/2Reg=5,2±0,2 min [14,15,47]. Charakteryzuje się korzystniejszym od adenozyny profilem działań nie­pożądanych przez znikome oddziaływanie na receptor A₁ (wpływ na zaburzenia przewodzenia) [13] i zupełny brak na A_2B (reakcja bronchospastyczna) [12,49]. Działa­nie regadenosonu może być zniesione przez aminofilinę i teofilinę.

W dwóch badaniach porównano regadenoson z wlewem adenozyny do żyły obwodowej. Nair i wsp. stosowali dawkę adenozyny 140 µg/kg/min przez 2 min, uzysku­jąc doskonałą liniową korelację wszystkich wyników dla punktu odcięcia istotności FFR<0,80 [28]. Dla bardziej rygorystycznego punktu odcięcia (FFR<0,75) w jednym przypadku wynik był istotnie niższy po bolusie rega­denosonu (FFR_Ado=0,77 vs. FFR_Reg=0,71), co wpłynęło na zmianę sposobu leczenia. Średni czas do osiągnięcia maksymalnej hiperemii był krótszy po regadenosonie 34 s vs. 76 s). Wpływ obu leków na częstość rytmu serca i ciśnienie tętnicze był porównywalny. Więcej pacjen­tów nie zgłaszało żadnych działań niepożądanych po regadenosonie, a jeżeli takie występowały, to rzadziej i były mniej nasilone niż po adenozynie. Po żadnym z leków nie pojawiły się nowe zaburzenia przewodze­nia przedsionkowo-komorowego, ani skurcz oskrzeli wymagający interwencji. Arumugham i wsp. zastoso­wali większą dawkę adenozyny (175 µg/kg/min przez 3 min) i także uzyskali silną liniową korelację wyników (FFR_Ado=0,84±0,08 vs. FFR_Reg=0,84±0,09) [2]. Hiperemia po regadenosonie osiągana była prawie dwukrotnie szyb­ciej. Wpływ na częstość rytmu serca i ciśnienie tętni­cze był podobny. W obu grupach nie wystąpiły istotne dolegliwości kliniczne, a tylko po adenozynie u dwóch pacjentów wystąpił przemijający blok przedsionkowo­-komorowy III^o.

Największą zaletą regadenosonu jest bardzo prosty spo­sób jego podania, który eliminuje potrzebę zakładania dodatkowego dostępu do żyły udowej, użycia pompy infuzyjnej, czy ustalania dawki zależnie od masy ciała pacjenta. Dodatkowo otrzymujemy szybszą i dłużej trwającą maksymalną hiperemię, przy mniejszej licz­bie działań niepożądanych. Jednak, aby regadenoson znalazł zastosowanie w zaleceniach indukcji hiperemii wieńcowej, muszą być przeprowadzone dalsze bada­nia na większej liczbie, w różnych stanach klinicznych, z uwzględnieniem wszystkich typów zmian w naczy­niach wieńcowych (np. rozsiane, ostialne) oraz oceną powtarzalności wyników.

Podsumowanie

Do prawidłowego pomiaru FFR najważniejsze jest osiągnięcie maksymalnej i stabilnej hiperemii. Zale­cany obecnie wlew 140 µg/kg/min adenozyny do żyły centralnej nie jest szeroko stosowany ze względu na stosunkowo złożony sposób przygotowania oraz wysoki koszt procedury. Dowieńcowe podawanie ade­nozyny w bolusach jest łatwiejsze i tańsze, ale nie zawsze może być wykorzystane (np. do oceny zmian rozsianych). Regadenoson łącząc zalety obu powyż­szych metod, bez ich głównych wad, może się przy­czynić do znacznego uproszczenia procedury pomiaru FFR i większego jej rozpowszechnienia. Wymaga tylko pełnego udokumentowania klinicznego swojej ‹ideal­nej charakterystyki›.

PIŚMIENNICTWO

[1] Al Jaroudi W., Iskandrian A.E.: Regadenoson: a new myocardial stress agent. J. Am. Coll. Cardiol., 2009; 54: 1123-1130
[PubMed]  

[2] Arumugham P., Figueredo V.M., Patel P.B., Morris D.L.: Comparison of intravenous adenosine and intravenous regadenoson for the measurement of pressure-derived coronary fractional flow reserve. EuroIntervention, 2013; 8: 1166-1171
[PubMed]  

[3] Auchampach J.A., Bolli R.: Adenosine receptor subtypes in the heart: therapeutic opportunities and challenges. Am. J. Physiol., 1999; 276: H1113-H1116
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[4] Bookstein J.J., Higgins C.B.: Comparative efficacy of coronary vasodilatory methods. Invest. Radiol., 1977; 12: 121-127
[PubMed]  

[5] Casella G., Leibig M., Schiele T.M., Schrepf R., Seelig V., Stempfle H.U., Erdin P., Rieber J., König A., Siebert U., Klauss V.: Are high doses of intracoronary adenosine an alternative to standard intravenous adenosine for the assessment of fractional flow reserve? Am. Heart J., 2004; 148: 590-595
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[6] De Bruyne B., Bartunek J., Sys S.U., Pijls N.H., Heyndrickx G.R., Wijns W.: Simultaneous coronary pressure and flow velocity measurements in humans. Feasibility, reproducibility, and hemodynamic dependence of coronary flow velocity reserve, hyperemic flow versus pressure slope index, and fractional flow reserve. Circulation, 1996; 94: 1842-1849
[PubMed]  [Full Text HTML]  

[7] De Bruyne B., Paulus W.J., Pijls N.H.: Rationale and application of coronary transstenotic pressure gradient measurements. Cathet. Cardiovasc. Diagn., 1994; 33: 250-261
[PubMed]  

[8] De Bruyne B., Pijls N.H., Barbato E., Bartunek J., Bech J.W., Wijns W., Heyndrickx G.R.: Intracoronary and intravenous adenosine 5′-triphosphate, adenosine, papaverine, and contrast medium to assess fractional flow reserve in humans. Circulation, 2003; 107: 1877-1883
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[9] De Bruyne B., Sarma J.: Fractional flow reserve: a review: invasive imaging. Heart, 2008; 94: 949-959
[PubMed]  

[10] De Luca G., Venegoni L., Iorio S., Giuliani L., Marino P.: Effects of increasing doses of intracoronary adenosine on the assessment of fractional flow reserve. JACC Cardiovasc. Interv., 2011; 4: 1079-1084
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[11] Downey H.F., Bashour F.A., Boatwright R.B., Parker P.E., Kechejian S.J.: Uniformity of transmural perfusion in anesthetized dogs with maximally dilated coronary circulations. Circ. Res., 1975; 37: 111-117
[PubMed]  [Full Text PDF]  

[12] Feoktistov I., Polosa R., Holgate S.T., Biaggioni I.: Adenosine A2B receptors: a novel therapeutic target in asthma? Trends Pharmacol. Sci., 1998; 19: 148-153
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[13] Gao Z., Li Z., Baker S.P., Lasley R.D., Meyer S., Elzein E., Palle V., Zablocki J.A., Blackburn B., Belardinelli L.: Novel short-acting A_2A adenosine receptor agonists for coronary vasodilation: inverse relationship between affinity and duration of action of A_2A agonists. J. Pharmacol. Exp. Ther., 2001; 298: 209-218
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[14] Hendel R.C., Mahmarian J.J., Bateman T.M., Cerqueira M.D., Iskandrian A.E., Jerling M., Abdallah H.Y., Leppo J.A.: Initial results regarding the safety, tolerability, and hemodynamic effects of CVT-3146, a selective adenosine A2A agonist, in patients undergoing pharmacologic stress SPECT myocardial perfusion imaging. J. Am. Coll. Cardiol., 2004; 43 (Suppl. 2): A367
[Abstract]  [Full Text PDF]  

[15] Hendel R.C., Mahmarian J.J., Cerqueira M.D.: Pharmacologic stress SPECT myocardial perfusion imaging with a selective A2A agonist: results of a pilot study comparing adenosine with CVT-3146. Circulation, 2003; 108: 17

[16] Inoue T., Asahi S., Takayanagi K., Morooka S., Takabatake Y.: QT prolongation and possibility of ventricular arrhythmias after intracoronary papaverine. Cardiology, 1994; 84: 9-13
[PubMed]  

[17] Iskandrian A.E., Bateman T.M., Belardinelli L., Blackburn B., Cerqueira M.D., Hendel R.C., Lieu H., Mahmarian J.J., Olmsted A., Underwood S.R., Vitola J., Wang W.; ADVANCE MPI Investigators: Adenosine versus regadenoson comparative evaluation in myocardial perfusion imaging: results of the ADVANCE phase 3 multicenter international trial. J. Nucl. Cardiol., 2007; 14: 645-658
[PubMed]  

[18] Jeremias A., Whitbourn R.J., Filardo S.D., Fitzgerald P.J., Cohen D.J., Tuzcu E.M., Anderson W.D., Abizaid A.A., Mintz G.S., Yeung A.C., Kern M.J., Yock P.G.: Adequacy of intracoronary versus intravenous adenosine-induced maximal coronary hyperemia for fractional flow reserve measurements. Am. Heart J., 2000; 140: 651-657
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[19] Kern M.J., Deligonul U., Serota H., Gudipati C., Buckingham T.: Ventricular arrhythmia due to intracoronary papaverine: analysis of QT intervals and coronary vasodilatory reserve. Cathet. Cardiovasc. Diagn., 1990; 19: 229-236
[PubMed]  

[20] Kern M.J., Deligonul U., Tatineni S., Serota H., Aguirre F., Hilton T.C.: Intravenous adenosine: continuous infusion and low dose bolus administration for determination of coronary vasodilator reserve in patients with and without coronary artery disease. J. Am. Coll. Cardiol., 1991; 18: 718-729
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[21] Koo B.K., Park K.W., Kang H.J., Cho Y.S., Chung W.Y., Youn T.J., Chae I.H., Choi D.J., Tahk S.J., Oh B.H., Park Y.B., Kim H.S.: Physiological evaluation of the provisional side-branch intervention strategy for bifurcation lesions using fractional flow reserve. Eur. Heart J., 2008; 29: 726-732
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[22] Leone A.M., Porto I., De Caterina A.R., Basile E., Aurelio A., Gardi A., Russo D., Laezza D., Nicolli G., Burzotta F., Trani C., Mazzari M.A., Mongiardo R., Rebuzzi A.G., Crea F.: Maximal hyperemia in the assessment of fractional flow reserve: intracoronary adenosine versus intracoronary sodium nitroprusside versus intravenous adenosine: the NASCI (Nitroprussiato versus Adenosina nelle Stenosi Coronariche Intermedie) study. JACC Cardiovasc. Interv., 2012; 5: 402-408
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[23] Lindstaedt M., Bojara W., Holland-Letz T., Yazar A., Fadgyas T., Müller L., Mügge A., Germing A.: Adenosine-induced maximal coronary hyperemia for myocardial fractional flow reserve measurements: comparison of administration by femoral venous versus antecubital venous access. Clin. Res. Cardiol., 2009; 98: 717-723
[PubMed]  

[24] Lopez-Palop R., Saura D., Pinar E., Lozano I., Pérez-Lorente F., Picó F., Valdez M.: Adequate intracoronary adenosine doses to achieve maximum hyperaemia in coronary functional studies by pressure derived fractional flow reserve: a dose response study. Heart, 2004; 90: 95-96
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[25] Majd-Ardekani J., Clowes P., Menash-Bonsu V., Nunan T.O.: Time for abstention from caffeine before an adenosine myocardial perfusion scan. Nucl. Med. Commun., 2000; 21: 361-364
[PubMed]  

[26] McGeoch R.J., Oldroyd K.G.: Pharmacological options for inducing maximal hyperaemia during studies of coronary physiology. Catheter. Cardiovasc. Interv., 2008; 71: 198-204
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[27] Murtagh B., Higano S., Lennon R., Mathew V., Holmes D.R.Jr., Lerman A.: Role of incremental doses of intracoronary adenosine for fractional flow reserve assessment. Am. Heart J., 2003; 146: 99-105
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[28] Nair P.K., Marroquin O.C., Mulukutla S.R., Khandhar S., Gulati V., Schindler J.T., Lee J.S.: Clinical utility of regadenoson for assessing fractional flow reserve. JACC Cardiovasc. Interv., 2011; 4: 1085-1092
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[29] Parker P.E., Bashour F.A., Downey H.F., Boutros I.S.: Coronary reperfusion: effects of vasodilators (papaverine and adenosine). Am. Heart J., 1977; 93: 66-72
[PubMed]  

[30] Pijls N.H.: Optimum guidance of complex PCI by coronary pressure measurement. Heart, 2004; 90: 1085-1093
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[31] Pijls N.H., De Bruyne B.: Coronary pressure measurement and fractional flow reserve. Heart, 1998; 80: 539-542
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[32] Pijls N.H., De Bruyne B.: Maximum hyperemic stimuli. W: Coronary Pressure. 2nd ed. Dordrecht, The Netherlands: Kluwer Academic Publishers, 2000; 97-107

[33] Pijls N.H., De Bruyne B., Peels K., Van Der Voort P.H., Bonnier H.J., Bartunek J., Koolen J.J.: Measurement of fractional flow reserve to assess the functional severity of coronary-artery stenoses. N. Engl. J. Med., 1996; 334: 1703-1708
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[34] Pijls N.H., Van Gelder B., Van der Voort P., Peels K., Bracke F.A., Bonnier H.J., el Gamal M.I.: Fractional flow reserve. A useful index to evaluate the influence of an epicardial coronary stenosis on myocardial blood flow. Circulation, 1995; 92: 3183-3193
[PubMed]  [Full Text HTML]  

[35] Pijls N.H., van Son J.A., Kirkeeide R.L., De Bruyne B., Gould K.L.: Experimental basis of determining maximum coronary, myocardial, and collateral blood flow by pressure measurements for assessing functional stenosis severity before and after percutaneous transluminal coronary angioplasty. Circulation, 1993; 87: 1354-1367
[PubMed]  [Full Text PDF]  

[36] Shryock J.C., Belardinelli L.: Adenosine and adenosine receptors in the cardiovascular system: biochemistry, physiology, and pharmacology. Am. J. Cardiol., 1997; 79: 2-10
[PubMed]  

[37] Tonino P.A., Fearon W.F., De Bruyne B., Oldroyd K.G., Leesar M.A., Ver Lee P.N., Maccarthy P.A., Van’t Veer M., Pijls N.H.: Angiographic versus functional severity of coronary artery stenoses in the FAME study fractional flow reserve versus angiography in multivessel evaluation. J. Am. Coll. Cardiol., 2010; 55: 2816-2821
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[38] van der Voort P.H., van Hagen E., Hendrix G., van Gelder B., Bech J.W., Pijls N.H.: Comparison of intravenous adenosine to intracoronary papaverine for calculation of pressure-derived fractional flow reserve. Cathet. Cardiovasc. Diagn., 1996; 39: 120-125
[PubMed]  

[39] Vogel R.A.: Assessing stenosis significance by coronary arteriography: are the best variables good enough? J. Am. Coll. Cardiol., 1988; 12: 692-693
[PubMed]  

[40] Vrolix M., Piessens J., De Geest H.: Torsades de pointes after intracoronary papaverine. Eur. Heart J., 1991; 12: 273-276
[PubMed]  

[41] White C.W., Wright C.B., Doty D.B., Hiratza L.F., Eastham C.L., Harrison D.G., Marcus M.L.: Does visual interpretation of the coronary arteriogram predict the physiologic importance of a coronary stenosis? N. Engl. J. Med., 1984; 310: 819-824
[PubMed]  

[42] Wijns W., Kolh P., Danchin N., Di Mario C., Falk V., Folliguet T., Garg S., Huber K., James S., Knuuti J., Lopez-Sendon J., Marco J., Menicanti L., Ostojic M., Piepoli M.F. i wsp.; Task Force on Myocardial Revascularization of the European Society of Cardiology (ESC) and the European Association for Cardio-Thoracic Surgery (EACTS); European Association for Percutaneous Cardiovascular Interventions (EAPCI): Guidelines on myocardial revascularization. Eur. Heart J., 2010; 31: 2501-2555
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[43] Wilson R.F., White C.W.: Intracoronary papaverine: an ideal coronary vasodilator for studies of the coronary circulation in conscious humans. Circulation, 1986; 73: 444-451
[PubMed]  [Full Text PDF]  

[44] Wilson R.F., Wyche K., Christensen B.V., Zimmer S., Laxson D.D.: Effects of adenosine on human coronary arterial circulation. Circulation, 1990; 82: 1595-1606
[PubMed]  [Full Text PDF]  

[45] Xu J., Secaira R., Kussmall W.: Coronary vasodilation by a short acting, low affinity A_2A adenosine receptor agonist in anesthetized closed chest dogs: a second generation of coronary artery pharmacologic stressor. Circulation, 2000; 102: II-810

[46] Yong A.S., Ng A.C., Brieger D., Lowe H.C., Ng M.K., Kritharides L.: Three-dimensional and two-dimensional quantitative coronary angiography, and their prediction of reduced fractional flow reserve. Eur. Heart J., 2011; 32: 345-353
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[47] Zablocki J., Palle V., Blackburn B.: Novel short acting coronary vasodilators that are functionally selective for the A2A receptor based on 2-heterocyclic substituted adenosine derivatives. Drug Dev. Res., 2000; 50: 63
[Abstract]  [Full Text PDF]  

[48] Zhao G., Linke A., Xu X., Ochoa M., Belloni F., Belardinelli L., Hintze T.H.: Comparative profile of vasodilation by CVT-3146, a novel A_2A receptor agonist, and adenosine in conscious dogs. J. Pharmacol. Exp. Ther., 2003; 307: 182-189
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[49] Zhong H., Belardinelli L., Maa T., Feoktistov I., Biaggioni I., Zeng D.: A_2B adenosine receptors increase cytokine release by bronchial smooth muscle cells. Am. J. Respir. Cell Mol. Biol., 2004; 30: 118-125
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

Autorzy deklarują brak potencjalnych konfliktów interesów.

Pełna treść artykułu