Abstrakt

Interferony to rodzina białek wytwarzanych przez różnorodne komórki, m.in. w odpowiedzi na infekcję wywołaną przez wirusy. Obecnie rozróżniamy trzy typy interferonów. Sklasyfikowano je na podstawie sekwencji nukleotydów, oddziaływań z określonymi receptorami, umiejscowienia chromosomowego, struktury oraz fizykochemicznych właściwości. Do typu I zaklasyfikowano następujące rodzaje interferonów: α, β, ω, κ, ε, ζ, τ, δ, ν. Rozpoznaje je i wiąże receptor utworzony przez dwa peptydy IFN-αR1 oraz IFN-αR2. Typ II interferonów to interferon γ, łączy się z receptorem, który tworzą podjednostki IFNGR-1 i IFNGR-2. Nową rodzinę interferonów typu III stanowią IFN-λ1, IFN-λ2 oraz IFN-λ3. Oddziałują one z receptorami utworzonymi przez podjednostki IFN-λR1 i IL-10R2. Wysoki stopień ochrony przeciwwirusowej jest osiągany w wyniku działania IFN-α, IFN-β oraz IFN-λ. Dziełanie przeciwwirusowe interferonów polega na indukowaniu i regulowaniu wrodzonych i nabytych mechanizmów odpornościowych. Wiążąc się z receptorami transbłonowymi, IFN oddziałują na komórki docelowe aktywując głównie szlaki JAK-STAT, ale również inne szlaki sygnałowe. Powoduje to wzbudzanie i aktywację wielu swoistych czynników przeciwwirusowych, takich jak RNA-aktywowanej kinazy białkowej (PKR), kaskady z udziałem rybonukleazy 2-5A, białka Mx i kilku szlaków apoptotycznych. W wyniku ochronnego działania interferonów ulega zatrzymaniu wiązanie się wirusów z komórkami, wnikanie cząstek wirusa do ich wnętrza, zahamowanie uwalniania nukleokapsydu z osłonki. Zakłócane są procesy transkrypcji i translacji białek strukturalnych uniemożliwiających powstawanie wirionów lub pączkowanie wirusów, a w wyniku degradowania wirusowego mRNA, są uruchamiane procesy hamowania syntezy łańcuchów wirusowych białek i dalsze pobudzanie komórek układu odpornościowego.

Budowa interferonów

Interferony są białkami należącymi do grupy cytokin, syntetyzowanymi przez ssaki, ptaki, gady oraz ryby. Wytwarzane i uwalniane przez różne typy komórek chronią organizm przed infekcją wirusową [6]. Interferon został odkryty w 1957 r. przez Alicka Isaacsa i Jeana Lindenmanna. Zaobserwowali oni substancję wytwarzaną przez komórki łożyska kurzych embrionów poddanych ekspozycji na inaktywowany ciepłem wirus grypy. Nowo odkryty związek interferował zarówno z rozwojem wirusa, jak i z rozprzestrzenianiem się infekcji na inne komórki, dlatego nazwano go interferonem [53].

Interferony typu I

Do I typu zaklasyfikowano następujące rodzaje: α, β, ω, κ, ε, ζ, τ, δ, ν, są podobne w budowie oraz funkcjonowaniu i mogą być syntetyzowane w odpowiedzi na infekcję wirusową. Od pozostałych interferonów odróżniają je przede wszystkim typ pobudzanego receptora oraz wyjątkowe właściwości fizykochemiczne: zdolność do zachowania stabilności struktury w temperaturze 65°C oraz w pH równym 2 [14]. Organizm człowieka wytwarza przeważnie po jednym rodzaju interferonów, jedynie interferon α reprezentuje 13 rodzajów, określanych dodatkowo liczbą arabską. Początkowo IFN-α nazywano leukocytarnym a IFN-β fibroblastycznym, ponieważ głównym ich źródłem były właśnie leukocyty i fibroblasty. Obecnie wiadomo, że wytwarzać IFN-α i -β może większość typów komórek jądrowych [9,18].

Geny determinujące powstanie IFN typu I

W ludzkim genomie za kodowanie interferonów typu I jest odpowiedzialna rodzina wielu genów obejmująca 350 kb, umiejscowiona w krótkim ramieniu chromosomu 9, region 2, prążek 1 (9p21) [17,29,34,100,104]. Rodzina ta obejmuje trzynaście nieallelicznych genów IFN-α, co najmniej pięć pseudogenów oraz pojedyncze geny interferonów β, ω, κ i ε. Analiza sekwencji wykazała, że prawie wszystkie geny interferonów typu I występują razem w chromosomie dziewiątym między genem ifnb w pobliżu telomeru oraz genem ifne umiejscowionym bliżej centromeru [4,97]. Wyjątkiem jest ifnk, który jest umiejscowiony około 6,4 Mb od ifne bliżej centromeru, o jego odmienności stanowi także kierunek w jakim jest transkrybowany. Geny w obrębie grupy są umiejscowione w następują- cym porządku: ifnb1, ifnw1, ifna21, ifnwp15 (pseudogen), ifna16, ifna17, ifnwp5 (pseudogen), ifna14, ifnap22 (pseudogen), ifna55, klhl9 (kelch-like protein), ifnwp20 (pseudogen), ifna6, ifna13 i ifna2. Większość z nich jest transkrybowana w tym samym kierunku (w stronę telomeru), natomiast ifna8, ifnwp2 (pseudogen), ifna1, ifnwp19 (pseudogen), ma przeciwną orientację i transkrypcja zachodzi w stronę centromeru. Warto zaznaczyć, że gen klhl9 nie koduje interferonu, ale bierze udział w istotnych procesach, takich jak: embriogeneza, rozwój tkanek, karcynogeneza, czy organizacja cytoszkieletu [108,109].

Interferon typu I u myszy jest kodowany przez geny zgrupowane w czwartym chromosomie, obejmujące 450 kb. Ogólny rozkład genów jest podobny do układu zaobserwowanego u ludzi. Region ten zawiera trzy pseudogeny, czternaście funkcjonalnych genów ifna oraz pojedyncze geny ifnb, ifnk, ifne i ifnz. Początkowo odkryto obecność dwóch układów, a w dalszych analizach odkryto kolejne szesnaście prawie identycznych z genami ifnz. Grupę genów otwiera ifnb zlokalizowany bliżej telomeru, zamyka ją natomiast ifne umiejscowiony bliżej centromeru. Mysi gen ifnk jest natomiast oddalony od głównej grupy (od ifnb) o 52 Mbp, a jego transkrypcja odbywa się w kierunku centromeru. Część z genów kodujących różne rodzaje mysiego interferonu jest transkrybowanych w kierunku telomeru, pozostałe są zorganizowane tandemowo i charakteryzują się przeciwną orientacją, a ich transkrypcja odbywa się w kierunku centromeru [29,101]. Szczególną cechą ssaczych i ptasich interferonów typu I jest brak intronów. Podobnie jest w genach kodujących histony oraz białka receptorów sprzężonych z białkiem G [22]. Niedawno wykonane analizy genomów ludzi oraz innych organizmów eukariotycznych dowiodły, że występowanie genów pozbawionych intronów jest powszechniejszym zjawiskiem. Szacuje się, że prawie 12% genów człowieka składa się wyłącznie z eksonów. Nieobecność intronów w genach kodujących interferon może mieć pierwotne podłoże lub być rezultatem utraty intronów w procesie retrotranspozycji. To, że geny kodujące IFN-λ u ryb, a tak- że region 3’UTR w IFN-κ, mają introny potwierdza drugą hipotezę. Brak intronów, struktura, lokalizacja chromosomowa, różnorodność oraz konserwatywność dowodzi, iż rodzina genów kodująca interferony typu I powstała w wyniku wielokrotnych duplikacji genów [87,88,89,90].

Pierwszorzędowa struktura białek interferonów typu I

Interferon α

U człowieka występuje trzynaście genów ifna, które kodują dwanaście różnych białek [104]. Wynikiem ekspresji genów ifna1 oraz ifna13 jest powstanie dwóch identycznych cytokin. Wszystkie rodzaje IFN-α składają się z dwóch części: hydrofobowego sygnałowego peptydu, złożonego z dwudziestu trzech aminokwasów oraz z właściwego 166-aminokwasowego łańcucha. Wyjątkiem pozostaje zbudowany ze 165 aminokwasów IFN-α2. Analiza sekwencji aminokwasów poszczególnych rodzajów tworzących mieszaninę interferonu α wykazała, że różnią się one nieznacznie, podobieństwo między nimi wynosi 76-99% [48]. Interferony alfa stanowią pierwszą linię obrony organizmu człowieka i są wytwarzane w odpowiedzi na infekcję wywołaną różnorodnymi mikroorganizmami, zwłaszcza wirusami. O tym, który z rodzajów będzie syntetyzowany decyduje charakter czynnika zakaźnego, a także rodzaj wytwarzającej go komórki [27,64,75].

Kwasolabilny interferon α – nietypowa postać interferonu

W przebiegu chorób autoimmunologicznych oraz w zaawansowanym, nieleczonym AIDS zaobserwowano patologicznie duże stężenia nietypowego interferonu w osoczu. Interferon ten jest neutralizowany przez przeciwciała anty-IFN-α, ale wykazuje kwasolabilność typową dla IFN-γ, dlatego też nazwano go kwasolabilnym IFN-α (alIFN-α). Nietypowe właściwości tego interferonu, w tym nagromadzanie się w osoczu, mogą być skutkiem wiązania się klasycznego IFN-α z substancjami występującymi u chorych osób [8,69,70].

Interferon β. Większość ssaków koduje tylko jeden rodzaj interferonu β. Jednak przeżuwacze oraz świnie, u których genomy zawierają więcej niż jedną kopię genu ifnb, stanowią odstępstwo od tej reguły [64]. Białko ludzkiego IFN-β jest zbudowane ze 166-aminokwasowego łańcucha i na poziomie sekwencji aminokwasów wykazuje 25-32% podobieństwa do ludzkich interferonów α. Tymczasem u myszy, interferon β w postaci 161-aminokwasowego białka, wykazuje podobieństwo do mysich IFN-α zaledwie w 19-23% [104]. Ekspresja IFN-β jest odpowiedzią na obecność wirusowego RNA, infekcje bakteryjne oraz obecność lipopolisacharydu (LPS). Prawdopodobnie synteza interferonu β odbywa się również podczas różnicowania komórek mieloidalnych [33].

Interferon ω. Interferon ω zaliczany do typu I interferonów różni się od IFN-α i β [30]. Wykazuje 55-60% podobieństwa do podtypów IFN-α. Ludzki genom zawiera wiele genów ifnw, ale tylko jeden z nich koduje funkcjonalne białko, natomiast pozostałe są pseudogenami. Ludzki IFN-ω to 172- i 174-aminokwasowe polipeptydy [2,20]. Białka te, podobnie jak ludzki IFN-β oraz mysi IFN-α ulegają N-glikozylacji w pozycji (Asn 78) [40].

Interferon κ. Grupa genów kodujących interferon κ jest odizolowana od reszty genów kodujących interferony. Podczas gdy geny IFN typu I zwykle nie zawierają intronów, IFN-κ jest wyjątkiem, ponieważ ma pojedynczy intron w sekwencji 3’-UTR, bezpośrednio za kodonem stop. Wydaje się to ważne, ze względu na regulację transkrypcji tego genu. Ten podtyp interferonu typu I to180-aminokwasowe białko. Interferon κ jest wytwarzany przez keratynocyty oraz komórki odpowiadające za wrodzoną odporność, takie jak monocyty i komórki dendrytyczne. Podobnie jak IFN-β wykazuje duże powinowactwo do heparyny, a wiązanie się obu związków wspomaga utrzymywanie dużej, miejscowej koncentracji IFN-κ [46,61].

Interferon ε. Pojedynczy gen kodujący IFN-ε wykazuje syntenię w genomach myszy, szczurów oraz ludzi. Gen ifne jest umiejscowiony na końcu centromerycznego regionu grupy ludzkich genów IFN na 9p21. Białko kodowane przez niego jest najbardziej podobne do IFN-β ze wszystkich podtypów interferonów typu I. Dojrzałe białko to 185-aminokwasowy polipeptyd, który zawiera wystający C-koniec, podobny do innych IFN typu I. Ludzki polipeptyd IFN-ε jest dłuższy od mysiego o 15 aminokwasów [29].

Interferon ζ. Interferon ζ występuje tylko u  myszy [66,67]. W genomie szczurów zidentyfikowano pseudogen odpowiadający genowi ifnz. Ze względu na zdolność do ograniczonego wzrostu, jakie wykazywał, początkowo został nazwany limityną. Jednak dalsze analizy ujawniły, że białko to należy do rodziny interferonów typu I i zostało określone terminem IFN-ζ [68]. Gen interferonu ζ zawiera dwie potencjalne otwarte ramki odczytu, które mogą kodować dwa różne białka. Aktywna biologicznie cytokina jest kodowana tylko przez jedną z nich (ATG). Ten podtyp interferonu składa się z dwóch elementów 21-aminokwasowego peptydu sygnałowego oraz 182-aminokwasowego funkcjonalnego białka. Zawiera ponadto jedno miejsce, w którym ulega N-glikozylacji (Asn 68) [65,66]. IFN-ζ jest wytwarzany przez limfocyty T i wykazuje bardzo dużą aktywność przeciwwirusową, immunomodulującą i przeciwnowotworową w porównaniu z IFN-α. Cechą odróżniającą go od pozostałych interferonów typu I jest brak zdolności do wywoływania gorączki i mielosupresji. Te wyjątkowe cechy pozwalają żywić nadzieję na zastosowanie IFN-ζ jako nowoczesnego preparatu terapeutycznego, niewywołującego działań niepożądanych w porównaniu z innymi interferonami [37,65].

Interferon τ. Oprócz powszechnie występujących interferonów, istnieją również takie, których występowanie stwierdzono u  nielicznych gatunków. Przedstawicielem tego typu interferonów jest IFN-τ, pojawiający się u myszy i u parzystokopytnych przeżuwaczy (tj. bydła, owiec, kóz, jeleni, żyrafy). Białko to powoduje przedłużenie życia ciałka żółtego, wytwarzającego progesteron i przygotowującego błonę śluzową macicy do przyjęcia zapłodnionego jaja. Synteza IFN-τ jest indukowana pojawieniem się embrionu [58]. W przeciwieństwie do innych interferonów jego ekspresja nie zachodzi pod wpływem infekcji wirusowej. Geny kodujące IFN-τ powstały w wyniku powielenia genu ifnw [84].

Interferon δ. Interferony wytwarzane w odpowiedzi na infekcję wirusową w swoich regionach promotorowych zawierają sekwencje, które wraz z wniknięciem wirusa umożliwiają ekspresję genu. Region promotorowy 5‘ifnd nie zawiera takich obszarów, zatem synteza IFN-δ nie jest indukowana przez wirus. IFN-δ pojawia się w organizmie w czasie ciąży i koduje 149-aminokwasowe białko. W związku z jego małymi rozmiarami początkowo nazywano je spI INF (krótki świń- ski interferon typu I). Wykazuje niski poziom homologii do trofoblastycznego interferonu przeżuwaczy [49].

Interferon ν. Najpóźniej odkrytym i opisanym interferonem typu I jest IFN-ν. Homologiczne geny, kodujące IFN-ν występują u większości ssaków wyższych, np.: koty, myszy, psy, świnie, pawiany, szympansy oraz ludzie. Jednak tylko u kotów ekspresja genu ifnν wiąże się z powstaniem funkcjonalnego białka. W genomach pozostałych ssaków występujew postaci pseudogenu. Funkcja IFN-ν w organizmie kotów nie została jeszcze poznana [45].

Drugo- i trzeciorzędowa struktura interferonów typu I

Cechą ssaczych interferonów α jest obecność pięciu wysoce konserwatywnych reszt prolinowych. Geny kodują- ce IFN-ω i -τ cechuje występowanie tylko czterech reszt prolinowych zawsze poprzedzonych konserwatywną cysteiną występującą w pozycji 139. Charakterystycznym elementem wszystkich podtypów IFN-α, decydującym o ich aktywności są konserwatywne reszty lizyny umiejscowione na N-końcu oraz konserwatywne reszty tyrozyny ulokowane w pobliżu C-końca białka. Prawie wszystkie podtypy mają dwa konserwatywne disiarczkowe wiązania (Cys1-Cys99 oraz Cys29-Cys139), podczas gdy IFN-β ma jedynie pojedyncze wiązanie disiarczkowe, odpowiadające wiązaniu (Cys29-Cys139) w IFN-α. U większości ssaczych interferonów (z wyjątkiem mysiego IFN-β i świńskiego IFN-δ) potwierdzono obecność charakterystycznych cysteinowych wzorców [105,106].

Potranslacyjna modyfikacja IFN-α i IFN-β

Ludzkie interferony α rzadko ulegają glikozylacji. IFN- α2b jest O-glikozylowany w pozycji Thr106, natomiast IFN-α14c jest N-glikozylowany w pozycji Asn72. W zakażonym organizmie człowieka białe krwinki oraz komórki limfoblastyczne wytwarzają IFN-α2b w dwóch postaciach: w pełni glikozylowanej oraz zawierającej jedynie połowę łańcucha cukrowego. W przeciwieństwie do ludzkich, mysie podtypy IFN-α2 mają jedno miejsce Asn78, które może ulegać glikozylacj [1,63].

Cząsteczka IFN-β syntetyzowana w organizmie człowieka ma trzy potencjalne miejsca glikolizacji w pozycji 26, 69 i 76, podczas gdy mysi IFN-β nie zawiera żadnego. Ludzki IFN-β jest glikozylowany w Asn80, na końcu helisy C. Do- łączenie do IFN-β łańcuchów cukrowych jest korzystne, ponieważ przez wyeliminowanie dostępności hydrofobowych reszt ogranicza możliwość agregacji cząsteczek IFN-β. Glikozylacja zapewnia większą stabilność białka w podwyższonej temperaturze. Przeprowadzone badania wykazały, że glikozylowane postaci zarówno IFN-α2b, jak i IFN-β wykazują znacznie większą (10-15 razy) aktywność biologiczną w porównaniu z nieglikozylowanymi [85]. Pozostałe rodzaje interferonów typu I mogą potencjalnie również ulegać reakcji glikozylacji. IFN-ω może być N-glikozylowany w pozycji Asn78 analogicznie jak w przypadku IFN-β. W krótkiej pętli BC IFN-ε występują dwa potencjalne miejsca N-glikozylacji w pozycjach Asn74 oraz Asn83, zatem przyłączanie łańcucha glikozylowego odbywa się w tym samym regionie co i IFN-β i -ω. IFN-ζ także zawiera jedno potencjalne miejsce N-glikozylacji w Asn68 [67], podczas gdy IFN-δ jest N-glikozylowany w Asn79 [50].

Struktura interferonów typu I

Wykorzystując techniki spektroskopii magnetycznego rezonansu jądrowego (NMR) oraz rentgenografii badano wiele rodzajów interferonu m. in. ludzki IFN-α2a [39,59], ludzki IFN-α2b [81], mysi i ludzki IFN-β [36,93] oraz owczy IFN-τ [82]. Przeprowadzone analizy wykazały, że interferony typu I są zbudowane z pięciu α helis (oznaczonych literami od A do E) połączonych ze sobą długą pętlą (pętla AB) oraz trzema krótkimi pętlami (BC, CD i DE). Pętla AB składa się z trzech segmentów i otacza helisę E, z którą jest połączona za pomocą wiązania disiarczkowego. W większości podtypów IFN-α drugie wiązanie disiarczkowe łączy N-koniec białka z helisą C [36].

Istotne różnice strukturalne interferonu typu I można zaobserwować w rejonie pętli AB oraz na C-końcach helisy B i pętli BC. Sieć krystaliczna ludzkiego IFN-β składa się z dimerów połączonych ze sobą atomem cynku. Dimer budują dwie podjednostki A i B, które są względem siebie asymetryczne. Podobna dimeryzacja z udziałem cynku występuje w ludzkim IFN-α2b, pierwiastek ten umożliwia symetryczne połączenie dwóch molekuł. Dimeryzacja interferonów występuje również u innych cytokin i w niektórych przypadkach ma związek ze zdolnością wiązania receptorów. Powstawanie postaci dwucząsteczkowych IFN-β nie ma żadnego związku z fizjologiczną aktywnością. Trzeciorzędowa struktura ludzkiego interferonu β jest właściwa dla IFN typu I. Helisy A i B są do siebie podobne, ale różne od helis C, D i E. Fragmenty A i B są ułożone równolegle do siebie i zorientowane w tym samym kierunku, natomiast C i E w kierunku przeciwnym. Helisa D stanowi cześć długiej pętli łączącej helisy C i E. Gwarantem zachowania odpowiedniej struktury jest disiarczkowy mostek występujący między Cys31 pętli AB i Cys141 pętli DE. Dodatkowo ludzki IFN-β ulega glikozylacji w konkretnym miejscu Asn80 na końcu helisy C. Interferon β i α2 to jedyne ludzkie interferony, które są naturalnie glikozylowane. Szczegółowe badania nad rolą glikozylacji w działaniu przeciwwirusowym, antyproliferacyjnym, immunomodulującym ujawniły, że glikozylowany IFN-β, w porównaniu z postacią nieglikozylowaną, charakteryzuje się 10-krotnie większą aktywnością we wszystkich aspektach. Najprawdopodobniej jest to spowodowane wysokim stopniem uporządkowania glikanu oraz polipeptydu. Glikan ludzkiego IFN-β jest bardziej zintegrowany z białkiem, niż w innych cytokinach. Wynika to z dodatkowych wiązań wodorowych tworzących się między α 1-6 fukozą a Gln23 helisy A oraz Asn86 helisy C. Glikozylacja cząsteczki interferonu odgrywa istotną rolę w jej stabilizacji [36,93].

Ludzki i mysi IFN-β wykazują jedynie około 50% podobieństwa sekwencji aminokwasów. Ponadto w  białku, wytwarzanym przez myszy nie występuje disiarczkowe wiązanie, utworzone z udziałem reszt cysteiny, wiązanie takie jest obecne w ludzkim IFN-β. W mysim IFN-β zaobserwowano delecję pięciu aminokwasów w regionie pę- tli AB. Wydaje się, że ta różnica nieznacznie wpływa na trzeciorzędową strukturę, chociaż kryształy tych dwóch białek są bardzo podobne [36]. Badania mutagenetyczne wykazały, że pętla AB jest niezbędna do uzyskania wiązań, charakteryzujących się dużym powinowactwem. Jakiekolwiek różnice w sekwencji aminokwasów w tym regionie są istotne dla tworzenia się i występowania podtypów interferonów. Zidentyfikowano trzy ważne segmenty w polipeptydzie IFN-β, które są ułożone przestrzennie blisko siebie i odpowiadają za wiązanie białek do receptora [55,56,94].

Analiza struktury białek IFN typu I wraz z ukierunkowaną mutagenezą i badaniami nad przyłączaniem do receptora, wykazała jak strukturalne różnice wpływają na aktywność biologiczną wszystkich podtypów. Aktywność przeciwwirusowa IFN typu I jest podobna w następują- cych podtypach IFN-α1, -α2, -α5, -α6/8, -α6T, -α7/10, -α9, -α13 i-α14, jednak IFN-α4, -α11, -α12, IFN-β i -ζ wykazują 8-10-krotnie większą aktywność antywirusową. Obecność reszt Arg58 oraz Asp59 jest również związana z większą aktywnością IFN-α4. Mysi IFN-α11, -α12, IFN-β i -ζ wykazują 100-krotny wzrost potencjału antyproliferacyjnego w porównaniu do IFN-α1 [48].

Interferony typu I różnią się od siebie nieznacznie, jedynie sekwencją aminokwasów, mimo to wykazują różne działanie biologiczne. Bioaktywność tych cytokin jest determinowana przez ich duże powinowactwo do receptorów umiejscowionych na powierzchni różnych komórek (szczegóły niżej).

Interferon typu II

Interferonem typu II określa się interferon γ. Jest również nazywany interferonem immunologicznym. Został odkryty w 1965 r. przez E. F. Wheelocka, który zaobserwował, że stymulowane fitohemaglutyniną ludzkie leukocyty wytwarzają związek o działaniu antywirusowym. Pierwotnie w związku z jego aktywnością nazywano go czynnikiem aktywacji makrofagów (MAF). W latach 80 ub.w. przyniosły wiadomości o jego innych właściwościach biologicznych [6,62,109]. IFN-γ charakteryzuje się przeciwwirusową, immunoregulacyjną i przeciwnowotworową aktywnością. Stymuluje transkrypcje ponad 30 genów warunkujących fizjologiczną i komórkową odpowiedź na różnorodne czynniki. Interferon gamma jest odpowiedzialny m.in. za: prezentację antygenów przez makrofagi, wzrost liczby enzymów lizujących w makrofagach, pobudzanie różnicowania się komórek Th1, inicjowanie ekspresji cząsteczek MHC klasy I, inicjowanie ekspresji cząsteczek MHC klasy II, aktywację komórek NK, aktywację syntazy tlenku azotu [92].

Podłoże genetyczne IFN-γ

Gen kodujący interferon gamma zidentyfikowano w organizmach ssaków, ptaków a nawet ryb. Synteza mRNA interferonu II typu jest indukowana przez wiele zewnątrzkomórkowych sygnałów np. cytokiny IL-2, -12, -15, -18. Wytwarzanie mRNA zapoczątkowuje również przy- łączenie antygenów wirusowych do powierzchniowych receptorów CD3, CD16 i LY49 [19].

IFN-γ koduje pojedynczy gen, odkryty w latach 80 ub.w. [16,28,98]. W genomie ludzi znajduje się na chromosomie 12, a u myszy na chromosomie 10. Analiza genu IFN-γ wykazała, że jego struktura jest bardzo konserwatywna. Składa się z 4 eksonów i 3 intronów. Gen IFN gamma wydaje się tak konserwatywny ponieważ nie wykryto zmienności sekwencji u 265 osób. Wyniki te sugerują, że jest mało prawdopodobne aby mutacje genu IFN gamma mogły być istotną przyczyną dziedzicznej skłonności do astmy [31]. Sekwencja kodująca ludzki IFN-γ nie podlega zmianom, jednak w regionie promotorowym, intronie 1 oraz regionie 3’UTR opisano występowanie polimorfizmu pojedynczego nukleotydu (SNP) [7,11,32,80]. W regionie promotorowym genu sekwencja DNA podlega zmienności przez tranzycję pojedynczego nukleotydu G na T w pozycji 179. Zjawisko to umożliwia syntezę IFN-γ w odpowiedzi na czynnik martwicy nowotworu (TNF-α) [7]. Innym przykładem różnic w DNA populacji jest polimorfizm sekwencji mikrosatelitarnych CA. Zjawisko to występuje w intronie 1. Gwarantuje ekspresję IFN-γ w wielu chorobach np. reumatoidalnym zapaleniu stawów [38].

Interferon typu III

Nową rodzinę interferonów typu III reprezentują IFN-λ1, IFN-λ2 i IFN-λ3. Wcześniej oznaczano je jako IL-28A, IL -28B i  IL-29 [95]. Aktywność przeciwwirusowa IFN-λ, zdolność do aktywacji ekspresji cząsteczek MHC klasy I, pobudzanie odporności komórek w odpowiedzi na infekcję wirusową oraz wytwarzanie w chwili wniknięcia wirusa lub dwuniciowego mRNA do organizmu jest typowa dla tej rodziny. IFN-λ ma identyczny mechanizm działania, co IFN-α, czy IFN-β, począwszy od aktywacji szlaku sygnałowego, po pobudzenie tych samych genów stanowiących o ochronie komórki przed wniknięciem wirusa. Cechą różniącą interferony typu III od interferonów typu I jest umiejscowienie genów warunkujących ich powstanie [102]. U człowieka geny wszystkich trzech członków rodziny IFN-λ są zgrupowane na chromosomie 19 (19q13.13), podczas gdy geny IFN typu I na chromosomie 9. O odrębności cytokin może świadczyć również to, że IFN-λ są kodowane przez gen zawierający 5 eksonów, a interferon typu I koduje pojedynczy ekson. Powyższe dane wykazują niezależność tej rodziny, a jednocześnie świadczą o podobieństwie (na poziomie genetycznym) do rodziny IL-10. Geny kodujące wszystkie trzy białka reprezentujące interferony typu III, zawierają 5 eksonów. Geny IFN-λ2 i IFN-λ3 mogą obejmować dodatkowy ekson 1a. W wyniku ekspresji genu, zawierającego dodatkowy fragment, powstaje interferon dłuższy od prawidłowego o 4 aminokwasy. Aminokwasy te są umieszczone na N- -końcu IFN-λ2 i IFN-λ3 [41].

Aktywność biologiczna IFN-λ, jest podobna do aktywności interferonów typu I. Działania przeciwwirusowe cytokiny z tej rodziny jest wspomagane m.in przez: inicjację syntetazy oligoizoadenylanowej, pobudzanie ekspresji latentnej endorybonukleazy-RNaza L, wzmożoną syntezę kinazy białkowej R, ekspresję genu Mx. Interferony typu III wykazują również właściwości antyproliferacyjne w stasunku do komórek, w błonach których występuje znaczna liczba IFN-λR1. IFN-λ pobudza ekspresję cząsteczek głównego układu zgodności tkankowej MHC klasy I [43].

Receptory interferonów

Receptory IFN typu I

Receptor interferonów typu I tworzą dwie podjednostki białkowe IFN-α-R1 oraz IFN-α-R2. U ludzi geny kodują- ce białka, wchodzące w skład receptorów interferonów typ I zlokalizowano na chromosomie 21 (21q 22.1). Badania nad IFN-α i IFN-β doprowadziły do odkrycia podjednostki IFN-αR1. Dalsze, niezależnie prowadzone analizy pozwoliły odkryć drugą podjednostkę receptora IFN-αR2 [71]. Gen kodujący IFN-αR2 jest umiejscowiony na chromosomie 21 i w wyniku jego ekspresji mogą powstawać trzy warianty tego białka IFN-αR2a, IFN-αR2b, IFN-αR2c. Jeżeli transkrypcja wszystkich siedmiu eksonów przebiegła prawidłowo powstaje IFN-αR1c, będącym funkcjonalnym receptorem. Wariant IFN-αR2a powstaje, jeżeli 6 ekson genu nie został transkrybowany. Jest to białko zewnątrzkomórkowe, które podlega procesowi degradacji. IFN-αR2b powstaje, gdy 7 ekson nie uległ transkrypcji.

IFN-αR1 charakteryzuje się konserwatywną strukturą obejmującą dwie domeny fibronektynowe typu III. Każ- da z nich jest zbudowana z siedmiu 100-aminokwasowych łańcuchów, które tworzą układ β-harmonijki. Zewnątrzkomórkowe fragmenty IFN-αR1 tworzą 4 łańcuchy polipeptydowe SD1, SD2, SD3, SD4 uczestniczące w rozpoznaniu i wiązaniu interferonów typu I [13]. Pozostałe łańcuchy nie uczestniczą w wiązaniu interferonu [47]. IFN-αR1 wiąże się z helisami B i C IFN-α2 oraz z helisami B, C, D i pętlą DE interferonu beta [76,77].

Receptory interferonu typu II

IFN-γ łączy się z receptorem, który tworzą podjednostki IFNGR-1 i IFNGR-2 [73]. Badania prowadzone nad receptorem zdolnym do wiązania IFN-γ doprowadziły do odkrycia genów, odpowiedzialnych za powstawanie jednej z podjednostek receptora interferonu typu II. Gen ten zlokalizowano na chromosomie 6 [83]. Hybrydowe komórki zawierające te geny z łatwością wiązały cząsteczki IFN-γ. Inne badania dostarczyły informacji o genie kodującym drugą podjednostkę receptora umiejscowionym na chromosomie 21 [35]. Obecnie wiadomo, że na receptor interferonu gamma składają się dwie podjednostki IFNGR1 oraz IFNGR2. Pierwsza z nich o masie cząsteczkowej 90 kDa wiąże ligand (cząsteczkę IFN-γ), druga (62 kDa) ma za zadanie przewodzenie sygnału do wnętrza komórki. O funkcjonalności IFNGR1 decydują dwa swoiste regiony. Za przewodzenie sygnału odpowiada fragment zawierający 5 reszt tyrozynowych (Tyr457). Analizy krystalograficzne dowiodły, że IFNGR1 jest zdolny do wiązania pojedynczej cząsteczki IFN-γ oraz jednej podjednostki IFNGR2 [103]. Z badań biochemicznych wynikało, że interferon II typu może być ligandem dla dwóch podjednostek IFNGR1. Zatem do wzbudzenia kaskady sygnałowej niezbędny jest homodimer IFN-γ, który wiąże się z dwoma łańcuchami IFNGR1. Każda cząsteczka IFNGR1 tworzy połączenie z jedną podjednostką IFNGR2 [21,44].

Receptory interferonów typu III

Interferony typu III, do których zalicza się IFN-λ1, IFN-λ2, IFN-λ3, wiążą się do swoistego dla nich receptora składającego się z dwóch podjednostek. Pierwsza podjednostka to receptor interferonu lambda R1 (IFN-λR1), wcześniej nazywano go receptorem IL-28Ra. Drugą podjednostką jest łańcuch receptora IL-10R2 (określany również jako IL10Rβ), który wchodzi także w skład receptorów mających zdolność do wiązania m. in. takich cytokin jak IL-22 [52].

Ryc. 1.Szlaki sygnałowe interferonów typu II. Tradycyjny model ekspresji genów docelowych. Opis w tekście. Zaadaptowano za zgodą Macmillan Publishers Ltd: ref [78], © 2005 Nature Publishing Group’s; Licencja nr 3185271507422

Geny kodujące podjednostki IFN-λR1 i IL-10R2 u ludzi są umiejscowione na 1 i 21 chromosomie. Gen IFN-λR1 jest umiejscowiony blisko genu kodującego IL-22R1. Obydwa geny są odczytywane w kierunku telomeru. Gen kodują- cy IL-10R2 jest zgrupowany razem z pozostałymi genami zaliczanymi do rodziny cytokinowych receptorów typu II. Tak jak geny IFN-αR1 i IFN-αR2, gen IFN-γR2 jest na chromosomie 21. Ich transkrypcja zachodzi w tym samym kierunku, w stronę telomeru. Region kodujący IL-10R2 obejmuje 7 eksonów. Ekson 1 koduje fragment 5’ UTR oraz peptyd sygnałowy. Eksony 2, 3, 4, i 5 dają początek zewnątrzkomórkowym domenom, natomiast 6 koduje fragment domeny zewnątrzkomórkowej, domenę transmembranową i początek domeny wewnątrzkomórkowej. Ostatni 7 ekson koduje resztę wewnątrzkomórkowej domeny oraz fragment 3’ UTR. W wyniku ekspresji genu kodującego IFN-λR1 mogą powstawać trzy warianty tego białka IFN-λR1a, IFN-λR1b, IFN-λR1c. Jeżeli transkrypcja wszystkich siedmiu eksonów przebiega prawidłowo powstaje IFN-λR1c, będący funkcjonalnym receptorem. Wariant IFN-λR1a powstaje, jeżeli 6 ekson genu nie został transkrybowany. Jest to białko zewnątrzkomórkowe, które podlega procesowi degradacji. IFN-λR1b powstaje, gdy 7 ekson nie ulega transkrypcji. Charakteryzuje się krótszą wewnątrzkomórkową domeną, nie jest zdolne do przekazywania sygnału do wnętrza komórki. Oba białka IFN-λR1a i IFN-λR1b są nieaktywne [42].

Ryc. 2.Porównanie szlaków sygnałowych interferonów alfa, lambda i gamma. Opis w tekście. Zaadaptowano za zgodą Macmillan Publishers Ltd: ref [102], © 2003 Nature Publishing Group’s; Licencja nr 3185270173574

Przekazywanie sygnału

IFN typu I

Klasyczny mechanizm działania interferonów poznano na przykładzie IFN-α i IFN-β. Wszystkie typy interferonów wiążą się z cytokinowymi receptorami klasy II, które aktywują kinazę tyrozynową JAK, pobudzając szlak sygnałowy JAK-STAT. W błonie komórkowej znajduje się receptor, który zewnątrzkomórkową domeną łączy się z cząsteczką interferonu. W wyniku związania się, za pośrednictwem podjednostki R1 receptora, dochodzi do fosforylacji tyrozynowych kinaz białkowych TYK2 i JAK1. Enzymy te mają zdolność do fosforylacji czterech różnych białek STAT: STAT1, STAT2, STAT3, STAT5. Po fosforylacji białka asocjują tworząc homo- lub heterodimery, które wnikają bezpośrednio do jądra komórkowego, gdzie inicjują transkrypcję genów docelowych. Różne kombinacje białek STAT pobudzają ekspresję konkretnego genu. W cytoplazmie komórki występują również białka STAT4 i STAT6, które mogą ulegać fosforylacji, w wyniku działania interferonów typu I, jednak ta aktywacja może zachodzić tylko w nielicznych, konkretnych komórkach np. komórkach śródbłonka [78]. Należy zaznaczyć, iż w jądrze komórkowym dimery białek STAT łączą się z wieloma innymi czynnikami. Zespół STAT1-STAT2 wiąże się z białkiem IRF-9, formując w ten sposób czynnik transkrypcyjny nazwany czynnikiem 3 genów stymulowanych przez interferon (ISGF-3). Dojrzały kompleks ISGF-3 nie ulega fosforylacji tyrozynowej i łączy się z sekwencją kontrolującą ekspresję, powszechnie nazywaną regionem odpowiedzi stymulowanej przez interferon (ISRE). Obecność ISRE wykazano w regionach promotorowych wszystkich genów indukowanych przez interferon [60,78].

IFN typu II

Do wzbudzenia kaskady sygnałowej niezbędny jest homodimer IFN-γ, który wiąże się z dwoma łańcuchami IFNGR1. Każdy z IFNGR1 tworzy połączenie z jedną podjednostką IFNGR2. IFNGR2 ulega fosforylacji i fosforyluje związane z nim kinazy JAK 2. Te katalizują reakcję przy- łączenia reszty fosforanowej do JAK1. Każda z kinaz ponownie fosforyluje region Tyr457 łańcucha IFNGR1, dzięki czemu może się przyłączyć STAT1-STAT1. Dimer ulega fosforylacji w pozycji 701 (Tyr701). Następnie odłącza się od podjednostek IFNGR2 i jako czynnik transkrypcyjny wnika do jądra komórkowego. Tam inicjuje ekspresję ISG. Geny stymulowane przez IFN-γ zawierają oprócz sekwencji ISRE również sekwencje określane mianem sekwencji aktywacji przez interferon gamma (GAS). Istnieje kilka sposobów na wzbudzenie szlaku sygnałowego JAK-STAT. Komórki, w których ścieżka JAK-STAT jest nieaktywna są nadal wrażliwe na IFN-γ pobudzający proliferację komórek oraz zapobiegający ich apoptozie. Świadczy to o tym, że szlak sygnałowy JAK-STAT nie jest jedynym wariantem inicjowania transkrypcji genów stymulowanych przez IFN-γ. Niezależna od kinaz JAK fosforylacja tyrozyny w STAT1 może zachodzić pod wpływem fosforylacji seryny w STAT1 w pozycji 727. Następuje ona w odpowiedzi na pojawienie się zapalnych cytokin (TNF-β i IL-1) lub wniknięcie do komórki lipopolisacharydu (LPS). Fosforylację seryny STAT1 inicjują również ścieżka sygnałowa MAPK, kinaza p42/ERK-2, białko δ kinazy C oraz czynnik AKT kinazy fosfatydyloinozytolu (PI3K). Alternatywne sposoby fosforylacji białka STAT1 inicjują oraz wspomagają ekspresję genów stymulowanych przez IFN-γ. Warto również wspomnieć o zdolności do fosforylacji białka STAT3 inicjowaną przez interferon typu II. Zwykle reakcja ta zachodzi rzadko, ponieważ STAT3 wykazuje antagonistyczne działanie względem STAT1. Jeżeli wykorzystanie białka STAT1 jest niemożliwe, wówczas jego funkcje przejmuje STAT3 (ryc. 1) [15,25,57,72,99].

Tabela 1 . Wybrane cechy ludzkich interferonów na podstawie [26,72]

IFN typu III

Mechanizm działania interferonów typu III nie poznano jeszcze dokładnie. W błonie komórkowej znajdują się receptory, które są utworzone z dwóch podjednostek R1 i R2. R1 ma długą wewnątrzkomórkową domenę związaną z kinazą JAK1 [102]. IFN-λ1 oraz IFN-λ2 występują w postaci monomeru. W związku z tym jedna cząsteczka interferonu łączy się z podjednostkami IFN-λR1 i IL-10R2. Po związaniu się liganda z receptorem dochodzi do aktywacji kinaz JAK1 i TYK2. Enzymy te są zdolne do fosforylacji czterech różnych białek STAT: STAT1, STAT2, STAT3, STAT5. W kolejnym etapie białka STAT tworzą homo- lub heterodimery i wędrują do jądra komórkowego. Kinaza JAK aktywowana przez IFN-λ, może się przyczynić do powstania homodimeru STAT1, który jest czynnikiem inicjującym transkrypcję. Po wniknięciu do jądra STAT1- -STAT1 wiąże się do DNA w swoistych sekwencjach GAS i inicjuje ekspresję genów stymulowanych przez interferon γ [3]. Identyczną sytuację możemy obserwować dla sygnału przekazywanego przez IFN-α i IFN-β (ryc. 2) [74].

Przeciwwirusowe działania interferonów

Interferony wykazują działanie przeciwwirusowe (tabela 1), które opiera się na kilku mechanizmach. W wyniku ochronnego działania interferonów ulega zatrzymaniu wiązanie się wirusów z komórkami, wnikanie cząstek wirusa do ich wnętrza, zahamowanie uwalniania nukleokapsydu z osłonki. Zakłócane są procesy transkrypcji i translacji białek strukturalnych uniemożliwiających powstawanie wirionów lub pączkowanie wirusów, a w wyniku degradowania wirusowego mRNA, uruchamiane są procesy hamowania syntezy łańcuchów wirusowych białek i w konsekwencji dalsze pobudzanie komórek układu odpornościowego [12,24,54].

Interferony inicjują syntetazę oligoizoadenylanową (2’- 5’-OAS). Jest to grupa enzymów, charakteryzująca się podobnym działaniem. W jej skład wchodzą trzy biał- ka OAS1, OAS2 i OAS3. OAS1 to dwie izoformy o masie cząsteczkowej 40 i 46 kDa, które różnią się jedynie na C-końcu łańcucha. Polipeptydy o masie cząsteczkowej 69 i 71 kDa tworzą OAS2, a białko o masie 100 kDa to OAS3 [91]. Syntetaza oligoizoadenylanowa jest aktywowana w chwili pojawienia się w komórce dwuniciowego RNA. Aktywność 2’-5’-OAS polega na wytwarzaniu oligonukleotydów adenylanowych (2’-5’-oligoA). 2’-5’-oligoA to krótkie fragmenty zbudowane z piętnastu nukleotydów połączonych ze sobą wiązaniem 2’-5’-fosfodiestrowym. Oligonukleotydy adenylanowe inicjują ekspresję latentnej endorybonukleazy – RNaza L, która ma za zadanie rozkładać wirusowe mRNA i w ten sposób hamować rozwój infekcji wirusowej. RNaza L degraduje również komórkowy jednoniciowy kwas rybonukleinowy. Enzym ten utrzymuje się w komórce w postaci nieaktywnej do chwili pojawienia się oligonukleotydów adenylanowych inicjujących proces dimeryzacji endonukleazy [86,91].

Badania przeprowadzone na znokautowanych myszach, które nie wytwarzały prawidłowo zbudowanej RNazy L dowiodły, że jest ona odpowiedzialna również za apoptozę komórek. Enzym ten jest niezbędny do aktywowania kaskady sygnałowej angażującej JNK odpowiedzialnej za zaprogramowaną śmierć komórki. W związku z tym należy również uwzględnić to, że przeciwwirusowe działanie latentnej endorybonukleazy – RNaza L indukowanej przez interferony polega także na eliminowaniu zakażowanych komórek. W komórkach traktowanych interferonem poziom ekspresji RNazy L i syntetazy oligoizoadenylanowej wzrasta 10-1000-krotnie [10].

W odpowiedzi na kaskadę sygnałów zainicjowanych przez IFN w zakażonej komórce rozpoczyna się wzmożona synteza PKR (kinaza białkowa R). Komórka gospodarza gromadzi duże ilości nieaktywnego białka. Funkcjonalna postać enzymu składa się z białka oraz przyłączonego do niego fragmentu wirusowego dsRNA. Kinaza w wyniku autofosforylacji rozpoczyna fosforylację podjednostki α czynnika inicjującego syntezę (eIF-2α), dlatego też wcześniej nazywana była kinazą eIF-2. Fosforylacja czynnika eIF-2 prowadzi do zahamowania translacji, a tym samym do syntezy białka wirusowego. Kinaza białkowa R jest zdolna do fosforylacji przynajmniej sześciu białek: samej siebie, podjednostki α czynnika inicjującego syntezę (eIF-2α), czynnika hamującego transkrypcję IκB, białka Tat kodowanego przez wirus HIV, białka NFAT oraz białka MPP4 [51,91].

Fosforylowany czynnik eIF-2 oddziałuje z czynnikiem wymiany nukleotydów guaniny eIF-2B blokując przemianę eIF-2-GDP w eIF-2-GTP, a tym samym hamuje proces translacji. Do prawidłowego działania kinazy R jest niezbędne dwuniciowe RNA, w związku z tym może hamować rozwój tylko niektórych wirusów. PKR odgrywa również istotną rolę w przekazywaniu sygnałów inicjowanych pojawieniem się dsRNA, ponieważ wpływa na prawidłowe funkcjonowanie czynników transkrypcji STAT-1, IRF-1 i białka p53 [96].

Działanie przeciwwirusowe interferonów przejawia się również w zwiększonej ekspresji deaminazy adenozynowej (ADAR). Enzym ten występuje w kilku izoformach. Ma ona za zadanie deaminować adenozynę występującą w dwuniciowych fragmentach RNA. Proces deaminacji powoduje powstanie inozyny. Deaminacji katalizowanej przez ADAR podlega adenozyna przy węglu C6 rybozy budującej RNA. Przekształcenie adenozyny w inozynę zakłóca tworzenie komplementarnych par zasad. Kwas rybonukleinowy przyjmuje charakter jednoniciowy, ponieważ pary uracylu i inozyny są mniej stabilne, niż pary uracylu i adenozyny. W ten sposób dochodzi do zakłócenia procesu replikacji RNA, co uniemożliwia namnażanie się cząstek wirusa. Synteza deaminazy adenozynowej jest pobudzana przez IFN-α oraz IFN-γ. Występuje ona w dwóch postaciach, jednej o masie cząsteczkowej 150 kDa, która powstaje pod wpływem interferonu oraz drugiej 110 kDa, powstającej niezależnie od IFN. Białka te różnią się również umiejscowieniem w komórce, p150 może być w jądrze komórkowym oraz cytoplazmie, natomiast p110 wyłącznie w jądrze. Dodatkowe analizy dostarczyły wiadomości o jeszcze jednej postaci deaminazy, ADAR2. Jej masa cząsteczkowa wynosi 80 kDa i nie należy ona do białek, których synteza jest stymulowana przez interferony [23].

Aktywacja genu Mx to mechanizm antywirusowy związany z działaniem IFN-α i IFN-β. W przeciwieństwie do szerokiego zakresu działania kinazy białkowej R, syntetazy oligoizoadenylanowej, czy latentnej endorybonukleazy – RNaza L, ekspresja genu Mx inicjuje powstanie u myszy jednego, a u ludzi dwóch białek. U myszy ekspresja genu, nazywanego mx1 powoduje powstanie białka charakteryzującego się zdolnością do hamowania replikacji wirusa grypy. Białko Mx1 należy do nielicznej rodziny stymulowanych interferonem GTP-az, które biorą udział w zwalczaniu różnych wirusów, zawierających (-) ssRNA. Mechanizm działania białka Mx poznano w wyniku badań mysich komórek zakażonych wirusem grypy. Pod wpływem aktywacji interferonem w jądrze komórkowym gromadzi się białko, które zakłóca aktywność polimerazy wirusowej przez oddziaływanie z podjednostką PB2 enzymu. W ten sposób dochodzi do skutecznego zablokowania replikacji wirusa [79].

Enzymem, którego syntezę pobudza interferon jest syntaza tlenku azotu (NOS). Syntaza tlenku azotu występuje w trzech izoformach: pobudzanej IFN-γ NOS (iNOS, lub NOS2), neuronalnej NOS (nNOS lub NOS1) i śródbłonkowej NOS (eNOS lub NOS3). Stymulowane interferonem komórki NK wytwarzają enzym biorący udział w procesie przemiany argininy w cytrulinę. Produktem ubocznym tej reakcji jest tlenek azotu, który skutecznie hamuje replikację poks- i herpeswirusów. Związek ten działa pobudzająco na makrofagi, zatem wpływa na wtórną i pierwotną odpowiedź immunologiczną. Gen kodujący NOS2 zawiera w swojej sekwencji promotorowej sekwencję GAS, w związku z tym jego ekspresja jest uzależniona od IFN-γ [91].

Podsumowanie

W ciągu ostatnich 20 lat poznano strukturę wielu interferonów, opisano kodujące je geny oraz szlaki pośredniczące w przekazywaniu sygnału. Znacznie poszerzyła się wiedza na temat immunomodulacyjnego i przeciwwirusowego działania tych cytokin. Pozwoliło to na wykorzystanie interferonów w terapii schorzeń związanych z zaburzeniami odpornościowymi, zakażeniami wirusowymi i zmianami nowotworowymi. Dalsze poznawanie właściwości interferonów pozwoli na precyzyjniejsze posługiwanie się nimi in vitro i in vivo.

Przypisy

• 1. Adolf G.R., Kalsner I., Ahorn H., Maurer-Fogy I., Cantell K.: Naturalhuman interferon-α2 is O-glycosylated. Biochem J., 1991; 276:511-518
  Google Scholar
• 2. Adolf G.R., Maurer-Fogy I., Kalsner I., Cantell K.: Purificationand characterization of natural human interferon ω1. Two alternativecleavage sites for the signal peptidase. J Biol. Chem., 1990;265: 9290-9295
  Google Scholar
• 3. Ank N., West H., Paludan S.R.: IFN-γ: novel antiviral cytokines. J.Interferon Cytokine Res., 2006; 26: 373-379
  Google Scholar
• 4. Benson D.A., Karsch-Mizrachi I., Lipman D.J., Ostell J., WheelerD.L.: GenBank. Nucleic Acids Res., 2005; 33: D34-D38
  Google Scholar
• 5. Billiau A.: Interferons: the pathways of discovery. II. Immunomodulatory,in vivo and applied aspects. J. Clin. Virol., 2007; 39: 241-265
  Google Scholar
• 6. Bloom B.R., Bennett B.: Mechanism of a reaction in vitro associatedwith delayed-type hypersensitivity. Science, 1966; 153: 80-82
  Google Scholar
• 7. Bream J.H., Ping A., Zhang X., Winkler C., Young H.A.: A singlenucleotide polymorphism in the proximal IFN-gamma promoteralters control of gene transcription. Genes Immun., 2002; 3: 165-169
  Google Scholar
• 8. Capobianchi M.R., Mattana P., Mercuri F., Conciatori G., AmeglioF., Ankel H., Dianzani F.: Acidlability is not an intrinsic property ofinterferon-alpha induced by HIV-infected cells. J. Interferon Res.,1992; 12: 431-438
  Google Scholar
• 9. Cederblad B., Gobl A.E., Alm G.V.: The induction of interferonalphaand interferon-beta mRNA in human natural interferon-producingblood leukocytes requires de novo protein synthesis. J. InterferonRes., 1991; 11: 371-377
  Google Scholar
• 10. Chakrabarti A., Jha B.K., Silverman R.H.: New insights into therole of RNase L in innate immunity. J. Interferon Cytokine Res., 2011;31: 49-57
  Google Scholar
• 11. Chevillard C., Henri S., Stefani F., Parzy D., Dessein A.: Two newpolymorphisms in the human interferon gamma (IFN-γ) promoter.Eur. J. Immunogenet., 2002; 29: 53-56
  Google Scholar
• 12. Choubey D., Moudgil K.D.: Interferons in autoimmune and inflammatorydiseases: regulation and roles. J. Interferon CytokineRes., 2011; 31: 857-865
  Google Scholar
• 13. Cutrone E.C., Langer J.A.: Identification of critical residues inbovine IFNAR-1 responsible for interferon binding. J. Biol. Chem.,2001; 276: 17140-17148
  Google Scholar
• 14. De Maeyer E., De Maeyer-Guignard J.: Type I interferons. Int.Rev. Immunol., 1998; 17: 53-73
  Google Scholar
• 15. Dempoya J., Matsumiya T., Imaizumi T., Hayakari R., Xing F.,Yoshida H., Okumura K., Satoh K.: Double-stranded RNA inducesbiphasic STAT1 phosphorylation by both type I interferon (IFN)-dependent and type I IFN-independent pathways. J. Virol., 2012;86: 12760-12769
  Google Scholar
• 16. Devos R., Cheroutre H., Taya Y., Fiers W.: Isolation and characterizationof IFN-gamma mRNA derived from mitogen-induced humansplenocytes. J. Interferon Res., 1982; 2: 409-420
  Google Scholar
• 17. Díaz M.O., Pomykala H.M., Bohlander S.K., Maltepe E., Malik K.,Brownstein B., Olopade O.I.: Structure of the human type-I interferongene cluster determined from a YAC clone contig. Genomics,1994; 22: 540-552
  Google Scholar
• 18. Feldman S.B., Ferraro M., Zheng H.M., Patel N., Gould-Fogerite S.,Fitzgerald-Bocarsly P.: Viral induction of low frequency interferon-αproducing cells. Virology, 1994; 204: 1-7
  Google Scholar
• 19. Flaishon L., Hershkoviz R., Lantner F., Lider O., Alon R., Levo Y., FlavellR.A., Shachar I.: Autocrine secretion of interferon γ negatively regulateshoming of immature B cells. J. Exp. Med., 2000; 192: 1381-1388
  Google Scholar
• 20. Flores I., Mariano T.M., Pestka S.: Human interferon omega (ω)binds to the α/β receptor. J. Biol. Chem., 1991; 266: 19875-19877
  Google Scholar
• 21. Fountoulakis M., Zulauf M., Lustig A., Garotta G.: Stoichiometryof interaction between interferon γ and its receptor. Eur. J. Biochem.,1992; 208: 781-787
  Google Scholar
• 22. Gentles A.J., Karlin S.: Why are human G-protein-coupled receptorspredominantly intronless? Trends Genet., 1999; 15: 47-49
  Google Scholar
• 23. George C.X., Gan Z., Liu Y., Samuel C.E.: Adenosine deaminasesacting on RNA, RNA editing, and interferon action. J. Interferon CytokineRes., 2011; 31: 99-117
  Google Scholar
• 24. George P.M., Badiger R., Alazawi W., Foster G.R., Mitchell J.A.:Pharmacology and therapeutic potential of interferons. Pharmacol.Ther., 2012; 135: 44-53
  Google Scholar
• 25. Gibbs V.C., Takahashi M., Aguet M., Chuntharapai A.: A negativeregulatory region in the intracellular domain of the humaninterferon-α receptor. J. Biol. Chem., 1996; 271: 28710-28716
  Google Scholar
• 26. Gołąb J., Jakóbisiak M., Lasek W., Stokłosa T.: Immunologia. WydawnictwoNaukowe PWN, Warszawa 2012
  Google Scholar
• 27. González-Navajas J.M., Lee J., David M., Raz E.: Immunomodulatoryfunctions of type I interferons. Nat. Rev. Immunol., 2012;12: 125-135
  Google Scholar
• 28. Gray P.W., Goeddel D.V.: Structure of the human immune interferongene. Nature, 1982; 298: 859-863
  Google Scholar
• 29. Hardy M.P., Owczarek C.M., Jermiin L.S., Ejdebäck M., HertzogP.J.: Characterization of the type I interferon locus and identificationof novel genes. Genomics, 2004; 84: 331-345
  Google Scholar
• 30. Hauptmann R., Swetly P.: A novel class of human type I interferons.Nucleic Acids Res., 1985; 13: 4739-4749
  Google Scholar
• 31. Hayden C., Pereira E., Rye P., Palmer L., Gibson N., PalenqueM., Hagel I., Lynch N., Goldblatt J., Lesouëf P.: Mutation screeningof interferon-gamma (IFNgamma) as a candidate gene for asthma.Clin. Exp. Allergy, 1997; 27: 1412-1416
  Google Scholar
• 32. Henri S., Stefani F., Parzy D., Eboumbou C., Dessein A., ChevillardC.: Description of three new polymorphisms in the intronicand 3’UTR regions of the human interferon gamma gene. GenesImmun., 2002; 3: 1-4
  Google Scholar
• 33. Hertzog P.J., O’Neill L.A., Hamilton J.A.: The interferon in TLR signaling:more than just antiviral. Trends Immunol., 2003; 24: 534-539
  Google Scholar
• 34. Humphray S.J., Oliver K., Hunt A.R., Plumb R.W., Loveland J.E.,Howe K.L., Andrews T.D., Searle S., Hunt S.E., Scott C.E., Jones M.C.,Ainscough R., Almeida J.P., Ambrose K.D., Ashwell R.I. i wsp.: DNAsequence and analysis of human chromosome 9. Nature, 2004; 429:369-374
  Google Scholar
• 35. Jung V., Rashidbaigi A., Jones C., Tischfield J.A., Shows T.B., PestkaS.: Human chromosomes 6 and 21 are required for sensitivity to humaninterferon γ. Proc. Natl. Acad. Sci. USA, 1987; 84: 4151-4155
  Google Scholar
• 36. Karpusas M., Nolte M., Benton C.B., Meier W., Lipscomb W.N.,Goelz S.: The crystal structure of human interferon β at 2.2-A resolution.Proc. Natl. Acad. Sci. USA, 1997; 94: 11813-11818
  Google Scholar
• 37. Kawamoto S., Oritani K., Asakura E., Ishikawa J., Koyama M., MiyanoK., Iwamoto M., Yasuda S., Nakakubo H., Hirayama F., Ishida N.,Ujiie H., Masaie H., Tomiyama Y.: A new interferon, limitin, displaysequivalent immunomodulatory and antitumor activities without myelosuppressiveproperties as compared with interferon-α. Exp. Hematol.,2004; 32: 797-805
  Google Scholar
• 38. Khani-Hanjani A., Lacaille D., Hoar D., Chalmers A., HorsmanD., Anderson M., Balshaw R., Keown P.A.: Association between dinucleotiderepeat in non-coding region of interferon-gamma geneand susceptibility to, and severity of, rheumatoid arthritis. Lancet,2000; 356: 820-825
  Google Scholar
• 39. Klaus W., Gsell B., Labhardt A.M., Wipf B., Senn H.: The threedimensionalhigh resolution structure of human interferon α-2a determinedby heteronuclear NMR spectroscopy in solution. J. Mol.Biol., 1997; 274: 661-675
  Google Scholar
• 40. Kontsek P.: Human type I interferons: structure and function.Acta Virol., 1994; 38: 345-360
  Google Scholar
• 41. Kotenko S.V.: The family of IL-10-related cytokines and their receptors:related, but to what extent? Cytokine Growth Factor Rev.,2002; 13: 223-240
  Google Scholar
• 42. Kotenko S.V., Donnelly R.P.: Type III interferons: The Interferon-λfamily. W: The interferons. Characterization and application. MeagerA.Wiley-VCH Verlag GmbH&Co. KGaA, Weinheim 2006; 141-163
  Google Scholar
• 43. Kotenko S.V., Gallagher G., Baurin V.V., Lewis-Antes A., Shen M.,Shah N.K., Langer J.A, Sheikh F., Dickensheets H., Donelly R.P.: IFN-λsmediate antiviral protection through a distinct class II cytokine receptorcomplex. Nat. Immunol., 2003; 4: 69-77
  Google Scholar
• 44. Krause C.D., Mei E., Xie J., Jia Y., Bopp M.A., Hochstrasser R.M.,Pestka S.: Seeing the light: preassembly and ligand-induced changesof the interferon γ receptor complex in cells. Mol. Cell. Proteomics,2002; 1: 805-815
  Google Scholar
• 45. Krause C.D., Pestka S.: Evolution of the class 2 cytokines and receptors,and discovery of new friends and relatives. Pharmacol. Ther.,2005; 106: 299-346
  Google Scholar
• 46. LaFleur D.W., Nardelli B., Tsareva T., Mather D., Feng P., SemenukM., Taylor K., Buergin M., Chinchilla D., Roshke V., Chen G., RubenS.M., Pitha P.M., Coleman T.A., Moore P.A.: Interferon-κ, a novel typeI interferon expressed in human keratinocytes. J. Biol. Chem., 2001;276: 39765-39771
  Google Scholar
• 47. Lamken P., Gavutis M., Peters I., Van der Heyden J., Uzé G., PiehlerJ.: Functional cartography of the ectodomain of the type I interferonreceptor subunit ifnar1. J. Mol. Biol., 2005; 350: 476-488
  Google Scholar
• 48. Lee N., Ni D., Brissette R., Chou M., Hussain M., Gill D.S., Liao M.J.,Testa D.: Interferon-alpha 2 variants in the human genome. J. InterferonCytokine Res., 1995; 15: 341-349
  Google Scholar
• 49. Lefèvre F., Boulay V.: A novel and atypical type one interferongene expressed by trophoblast during early pregnancy. J. Biol. Chem.,1993; 268: 19760-19768
  Google Scholar
• 50. Lefèvre F., Guillomot M., D›Andréa S., Battegay S., La BonnardièreC.: Interferon-delta: the first member of a novel type I interferon family.Biochimie, 1998; 80: 779-788
  Google Scholar
• 51. Li G., Xiang Y., Sabapathy K., Silverman R.H.: An apoptotic signalingpathway in the interferon antiviral response mediated by RNaseL and c-Jun NH2-terminal kinase. J. Biol. Chem., 2004; 279: 1123-1131
  Google Scholar
• 52. Li M., Liu X., Zhou Y., Su S.B.: Interferon-λs: the modulators of antivirus,antitumor, and immune responses. J. Leukoc. Biol., 2009; 86: 23-32
  Google Scholar
• 53. Lindenmann J., Burke D.C., Isaacs A.: Studies on the production,mode of action and properties of interferon. Br. J. Exp. Pathol., 1957;38: 551-562
  Google Scholar
• 54. Malmgaard L.: Induction and regulation of IFNs during viral infections.J. Interferon Cytokine Res., 2004; 24: 439-454
  Google Scholar
• 55. Matsuda S., Kawano G., Itoh S., Mitsui Y., Iitaka Y.: Crystallizationand preliminary X-ray studies of recombinant murine interferon-β.J. Biol. Chem., 1986; 261: 16207-16209
  Google Scholar
• 56. Matsuda S., Senda T., Itoh S., Kawano G., Mizuno H., Mitsui Y.:New crystal form of recombinant murine interferon-β. J. Biol. Chem.,1989; 264: 13381-13382
  Google Scholar
• 57. Meager A.: The Interferons. Characterization and Application.Wiley-VHC Verlag GmbH & Co. KGaA 2006
  Google Scholar
• 58. Meyer M.D., Hansen P.J., Thatcher W.W., Drost M., Badinga L., RobertsR.M., Li J., Ott T.L., Bazer F.W.: Extension of corpus luteum lifespanand reduction of uterine secretion of prostaglandin F2α of cows in responseto recombinant interferon-τ. J. Dairy Sci., 1995; 78: 1921-1931
  Google Scholar
• 59. Miller D.L., Kung H.F., Pestka S.: Crystallization of recombinanthuman leukocyte interferon A. Science, 1982; 215: 689-690
  Google Scholar
• 60. Nagarajan U.: Induction and function of IFNβ during viral andbacterial infection. Crit. Rev. Immunol., 2011; 31: 459-474
  Google Scholar
• 61. Nardelli B., Zaritskaya L., Semenuk M., Cho Y.H., LaFleur D.W.,Shah D., Ullrich S., Girolomoni G., Albanesi C., Moore P.A.: Regulatoryeffect of IFN-κ, a novel type I IFN, on cytokine production by cells ofthe innate immune system. J. Immunol., 2002; 169: 4822-4830
  Google Scholar
• 62. Nathan C.F., Murray H.W., Wiebe M.E., Rubin B.Y.: Identificationof interferon-γ as the lymphokine that activates human macrophageoxidative metabolism and antimicrobial activity. J. Exp. Med., 1983;158: 670-689
  Google Scholar
• 63. Nyman T.A., Kalkkinen N., Tölö H., Helin J.: Structural characterisationof N-linked and O-linked oligosaccharides derived frominterferon-α2b and interferon-α14c produced by Sendai-virus-inducedhuman peripheral blood leukocytes. Eur. J. Biochem., 1998;253: 485-493
  Google Scholar
• 64. Ohlsson M., Feder J., Cavalli-Sforza L.L., von Gabain A.: Close linkageof α and β interferons and infrequent duplication of β interferonin humans. Proc.Natl. Acad. Sci. USA, 1985; 82: 4473-4476
  Google Scholar
• 65. Oritani K., Hirota S., Nakagawa T., Takahashi I., Kawamoto S., YamadaM., Ishida N., Kadoya T., Tomiyama Y., Kincade P.W., MatsuzawaY.: T lymphocytes constitutively produce an interferonlike cytokinelimitin characterized as a heat- and acid-stable and heparin-bindingglycoprotein. Blood, 2003; 101: 178-185
  Google Scholar
• 66. Oritani K., Kincade P.W., Tomiyama Y.: Limitin: an interferonlikecytokine without myeloerythroid suppressive properties. J. Mol.Med., 2001; 79: 168-174
  Google Scholar
• 67. Oritani K., Medina K.L., Tomiyama Y., Ishikawa J., Okajima Y., OgawaM., Yokota T., Aoyama K., Takahashi I., Kincade P.W., MatsuzawaY.: Limitin: an interferon-like cytokine that preferentially influencesB-lymphocyte precursors. Nat. Med., 2000; 6: 659-666
  Google Scholar
• 68. Oritani K., Tomiyama Y.: Interferon-zeta/limitin: novel type I interferonthat displays a narrow range of biological activity. Int. J. Hematol.,2004; 80: 325-331
  Google Scholar
• 69. Piasecki E.: Human acid-labile interferon α. Arch. Immunol. Ther.Exp., 1999; 47: 89-98
  Google Scholar
• 70. Piasecki E., Knysz B., Gasiorowski J., Gładysz A.: Decrease of enhancedinterferon alpha levels in sera of HIV-infected and AIDS patients receiving combined antiretroviral therapy. Arch. Immunol.Ther. Exp., 1999; 47: 37-44
  Google Scholar
• 71. Pestka S.: The interferons: 50 years after their discovery, there ismuch more to learn. J. Biol. Chem., 2007; 282: 20047-20051
  Google Scholar
• 72. Pestka S., Kotenko S.V., Muthukumaran G., Izotova L.S., Cook J.R.,Garotta G.: The interferon gamma (IFN-gamma) receptor: a paradigmfor the multichain cytokine receptor. Cytokine Growth Factor Rev.,1997; 8: 189-206
  Google Scholar
• 73. Pestka S., Krause C.D.: Interferon and related receptors. W: Theinterferons. Characterization and application. Meager A. Wiley-VCHVerlag GmbH&Co. KGaA, Weinheim 2006; 113-140
  Google Scholar
• 74. Pestka S., Krause C.D., Walter M.R.: Interferons, interferon-likecytokines, and their receptors. Immunol. Rev., 2004; 202: 8-32
  Google Scholar
• 75. Pestka S., Langer J.A., Zoon K.C., Samuel C.E.: Interferons and theiractions. Annu. Rev. Biochem., 1987; 56: 727-777
  Google Scholar
• 76. Piehler J., Roisman L.C., Schreiber G.: New structural and functionalaspects of the type I interferon-receptor interaction revealedby comprehensive mutational analysis of the binding interface. J. Biol.Chem., 2000; 275: 40425-40433
  Google Scholar
• 77. Pitha P.M. (red.): Interferon: the 50th anniversary. Curr. Top. Microbiol.Immunol., 2007; 316
  Google Scholar
• 78. Platanias L.C.: Mechanisms of type-I- and type-II-interferon-mediatedsignalling. Nat. Rev. Immunol., 2005; 5: 375-386
  Google Scholar
• 79. Pletneva L.M., Haller O., Porter D.D., Prince G.A., Blanco J.C.: Interferon-inducibleMx gene expression in cotton rats: cloning, characterization,and expression during influenza viral infection. J. InterferonCytokine Res., 2006; 26: 914-921
  Google Scholar
• 80. Pravica V., Perrey C., Stevens A., Lee J.H., Hutchinson I.V.: A singlenucleotide polymorphism in the first intron of the human IFN-γ gene:absolute correlation with a polymorphic CA microsatellite marker ofhigh IFN-γ production. Hum. Immunol., 2000; 61: 863-866
  Google Scholar
• 81. Radhakrishnan R., Walter L.J., Hruza A., Reichert P., Trotta P.P.,Nagabhushan T.L., Walter M.R.: Zinc mediated dimer of human interferon-alpha2b revealed by X-ray crystallography. Structure, 1996;4: 1453-1463
  Google Scholar
• 82. Radhakrishnan R., Walter L.J., Subramaniam P.S., Johnson H.M.,Walter M.R.: Crystal structure of ovine interferon-tau at 2.1 A resolution.J. Mol. Biol., 1999; 286: 151-162
  Google Scholar
• 83. Rashidbaigi A., Langer J.A., Jung V., Jones C., Morse H.G., TischfieldJ.A., Trill J.J., Kung H.F., Pestka S.: The gene for the human immuneinterferon receptor is located on chromosome 6. Proc. Natl. Acad. Sci.USA, 1986; 83: 384-388
  Google Scholar
• 84. Roberts R.M., Ezashi T., Rosenfeld C.S., Ealy A.D., Kubisch H.M.:Evolution of the interferon tau genes and their promoters, and maternal-trophoblastinteractions in control of their expression. Reprod.Suppl., 2003; 61: 239-251
  Google Scholar
• 85. Runkel L., Meier W., Pepinsky R.B., Karpusas M., Whitty A., KimballK., Brickelmaier M., Muldowney C., Jones W., Goelz S.E.: Structuraland functional differences between glycosylated and non-glycosylatedforms of human interferon-beta (IFN-beta). Pharm. Res., 1998;15: 641-649
  Google Scholar
• 86. Sadler A.J., Williams B.R.: Interferon-inducible antiviral effectors.Nat. Rev. Immunol., 2008; 8: 559-568
  Google Scholar
• 87. Sakharkar M.K., Chow V.T., Chaturvedi I., Mathura V.S., ShapshakP., Kangueane P.: A report on single exon genes (SEG) in eukaryotes.Front. Biosci., 2004; 9: 3262-3267
  Google Scholar
• 88. Sakharkar M.K., Chow V.T., Kangueane P.: Distributions of exonsand introns in the human genome. In Silico Biol., 2004; 4: 387-393
  Google Scholar
• 89. Sakharkar M.K., Kangueane P.: Genome SEGE: a database for ‘intronless’genes in eukaryotic genomes. BMC Bioinformatics, 2004; 5: 67
  Google Scholar
• 90. Sakharkar M.K., Kangueane P., Petrov D.A., Kolaskar A.S., SubbiahS.: SEGE: A database on ‘intron less/single exonic’ genes from eukaryotes.Bioinformatics, 2002; 18: 1266-1267
  Google Scholar
• 91. Samuel C.E.: Antiviral actions of interferons. Clin. Microbiol. Rev.,2001; 14: 778-809
  Google Scholar
• 92. Schroder K., Hertzog P.J., Ravasi T., Hume D.A.: Interferon-γ: anoverview of signals, mechanisms and functions. J. Leukoc. Biol., 2004;75: 163-189
  Google Scholar
• 93. Senda T., Saitoh S., Mitsui Y.: Refined crystal structure of recombinantmurine interferon-β at 2.15 A resolution. J. Mol. Biol., 1995;253: 187-207
  Google Scholar
• 94. Senda T., Shimazu T., Matsuda S., Kawano G., Shimizu H., NakamuraK.T., Mitsui Y.: Three-dimensional crystal structure of recombinantmurine interferon-β. EMBO J., 1992; 11: 3193-3201
  Google Scholar
• 95. Sheppard P., Kindsvogel W., Xu W., Henderson K., SchlutsmeyerS., Whitmore T.E., Kuestner R., Garrigues U., Birks C., Roraback J., OstranderC., Dong D., Shin J., Presnell S., Fox B. i wsp.: IL-28, IL-29 andtheir class II cytokine receptor IL-28R. Nat. Immunol., 2003; 4: 63-68
  Google Scholar
• 96. Siddiqui M.A., Malathi K.: RNase L induces autophagy via c-Jun Nterminalkinase and double-stranded RNA-dependent protein kinasesignaling pathways. J. Biol. Chem., 2012; 287: 43651-43664
  Google Scholar
• 97. Stalker J., Gibbins B., Meidl P., Smith J., Spooner W., Hotz H.R., CoxA.V.: The Ensembl Web site: mechanics of a genome browser. GenomeRes., 2004; 14: 951-955
  Google Scholar
• 98. Taya Y., Devos R., Tavernier J., Cheroutre H., Engler G., Fiers W.:Cloning and structure of the human immune interferon-γ chromosomalgene. EMBO J., 1982; 1: 953-958
  Google Scholar
• 99. Taylor K.E., Mossman K.L.: Recent advances in understandingviral evasion of type I interferon. Immunology, 2013; 138: 190-197
  Google Scholar
• 100. Trent J.M., Olson S., Lawn R.M.: Chromosomal localization of humanleukocyte, fibroblast, and immune interferon genes by means ofin situ hybridization. Proc. Natl. Acad. Sci. USA, 1982; 79: 7809-7813
  Google Scholar
• 101. van Pesch V., Lanaya H., Renauld J.C., Michiels T.: Characterizationof the murine alpha interferon gene family. J. Virol., 2004; 78:8219-8228
  Google Scholar
• 102. Vilcek J.: Novel interferons. Nat. Immunol., 2003; 4: 8-9
  Google Scholar
• 103. Walter M.R., Windsor W.T., Nagabhushan T.L., Lundell D.J., LunnC.A., Zauodny P.J., Narula S.K.: Crystal structure of a complex betweeninterferon-gamma and its soluble high-affinity receptor. Nature, 1995;376: 230-235
  Google Scholar
• 104. Weissmann C., Weber H.: The interferon genes. Prog. NucleicAcid Res. Mol. Biol., 1986; 33: 251-300
  Google Scholar
• 105. Wetzel R.: Assignment of the disulphide bonds of leukocyte interferon.Nature, 1981; 289: 606-607
  Google Scholar
• 106. Wetzel R., Perry L.J., Estell D.A, Lin N., Levine H.L., Slinker B.,Fields F., Ross M.J., Shively J.: Properties of a human alpha-interferonpurified from E. coli extracts. J. Interferon Res., 1981; 1: 381-390
  Google Scholar
• 107. Wheelock E.F.: Interferon-like virus-inhibitor induced in humanleukocytes by phytohemagglutinin. Science, 1965; 149: 310-311
  Google Scholar
• 108. Xu J., Gu S., Wang S., Dai J., Ji C., Jin Y., Qian J., Wang L., Ye X.,Xie Y., Mao Y.: Characterization of a novel splicing variant of KLHL5,a member of the kelch protein family. Mol. Biol. Rep., 2003; 30: 239-242
  Google Scholar
• 109. Yoshida K.: Identification and characterization of a novel kelchlikegene KLHL15 in silico. Oncol. Rep., 2005; 13: 1133-1137
  Google Scholar

Pełna treść artykułu