Abstrakt

Inhibitory pompy protonowej (IPP) bezpośrednio hamują wydzielanie jonów H+ do światła żołądka, przez co są najskuteczniejszymi stosowanymi obecnie lekami w chorobach związanych z pH soku żołądkowego. W ostatnich latach dramatycznie wzrosło ich zużycie w lecznictwie. Niska cena, duża skuteczność oraz niewielka liczba działań niepożądanych sprawiła, że są stosowane powszechnie, bardzo często niezgodnie z obowiązującymi wytycznymi. Wśród najczęstszych pozarejestracyjnych zastosowań wymienia się: profilaktykę wrzodu stresowego u pacjentów z niskim ryzykiem wystąpienia krwawienia, rutynowe włączanie inhibitorów pompy protonowej jako działanie ‚gastroprotekcyjne’ oraz leczenie nieswoistych dolegliwości brzusznych. W artykule omówiono wpływ terapii IPP na śluzówkę żołądka, procesy wchłaniania oraz występowanie działań niepożądanych. Autorzy zauważają, że niewiele wiadomości o ich występowaniu przyczynia się do szerokiego i nierozważnego stosowania leków z tej grupy.

Tekst

Stosowane od prawie 30 lat inhibitory pompy protonowej (IPP) są obecnie najskuteczniejszymi lekami zmniejszającymi żołądkowe wydzielanie kwasu solnego. Jest to złożony proces, w który są zaangażowane trzy główne receptory znajdujące się w błonie komórek okładzinowych żołądka: histaminowy, gastrynowy i acetylocholinowy. Ich pobudzenie aktywuje pompę protonową, bezpośrednio odpowiedzialną za transport jonów H+ do światła żołądka. W przeciwieństwie do inhibitorów receptora histaminowego H2 czy leków antycholinergicznych, inhibitory pompy protonowej działają skutecznie, niezależnie od tego, jaki czynnik stymuluje wydzielanie kwasu solnego [39,49]. Niska cena, duża skuteczność oraz stosunkowo niewielka liczba powikłań spowodowały, że szybko stały się lekami z wyboru w schorzeniach związanych z niskim pH żołądka, takimi jak wrzód trawienny żołądka/dwunastnicy, refluksowe zapalenie przełyku, czy zespół Zollingera-Ellisona. Wśród wskazań klinicznych są również: profilaktyka wrzodów u osób stosujących przewlekle niesteroidowe leki przeciwzapalne (NLPZ) w grupach o podwyższonym ryzyku oraz eradykacja Helicobacter pylori [43].

Skala nadużywania IPP

W latach 1995-2006 w Australii zwiększyło się wypisywanie IPP przez lekarzy o ponad 1300%, jednocześnie nie towarzyszyły temu ani zmiana wskazań do ich stosowania, ani wzrost zachorowań na refluks żołądkowo-prze- łykowy [19]. Podobny trend jest widoczny w badaniach z innych części świata [19,34,48]. Z informacjami o wzrastającym użyciu tych leków, pojawiać się zaczęły kolejne analizy, stwierdzające ogromną skalę nadużywania tych preparatów, zarówno w lecznictwie zamkniętym, jak i otwartym. Badanie Leriego i wsp. wykazało, że spośród badanej retrospektywnie grupy 2686 pacjentów, którzy w latach 2005-2008 podczas wypisu ze szpitala otrzymali zalecenia przyjmowania IPP, aż 2160 (80%) nie miało ku temu żadnych wskazań medycznych ujętych w obowią- zujących wytycznych. Jednocześnie badacze oszacowali, że w związku z nieuzasadnionym ich zastosowaniem, szpitale poniosły blisko 600000 USD możliwych do uniknięcia wydatków [28]. Liczne badania z innych ośrodków wykazały porównywalny odsetek nieuzasadnionego stosowania tych leków na świecie [1,2,3,21,36]. Eid i wsp. wykazali, że odsetek ten jest niższy w ośrodkach akademickich, niż nieakademickich. W szpitalach nieakademickich częściej też zalecano kontynuowanie takiej terapii po wypisie. Terapia IPP była często rozpoczynana rutynowo, bezpośrednio po przyjęciu do szpitala. Takie rutynowe działanie niejednokrotnie określane przez lekarzy jako ‚gastroprotekcja’ w świetle obecnej wiedzy medycznej nie ma jednak uzasadnienia [14]. Wśród innych przyczyn stosowania tych leków poza obowiązującymi wytycznymi można wymienić profilaktykę wrzodów indukowanych terapią niesteroidowymi lekami przeciwzapalnymi u osób z niskim ryzykiem ich wystąpienia [2,26] oraz leczenie nieswoistych dolegliwości brzusznych, którym nie towarzyszą objawy dyspeptyczne [21]. W badaniu Bashforda i wsp. w 1995 r. przyczyną aż 46% rozpoczynanych przez lekarzy terapii IPP były nieswoiste dolegliwości brzuszne/nieokreślona choroba [7].

Profilaktyka wrzodu stresowego u pacjentów oddziałów intensywnej terapii

intensywnej terapii Osobnym tematem jest wykorzystywanie tych leków na oddziałach intensywnej terapii (OIT). Powszechną praktyką jest tam stosowanie na szeroką skalę profilaktyki wystąpienia wrzodu stresowego. Analiza zleceń lekarskich w 37 amerykańskich OIT wykazała, że aż 99% IPP było podanych z tego powodu [6]. Według wytycznych The American Society of Health System Pharmacist, taka terapia powinna być stosowana u pacjentów w stanie ciężkim, u których występuje wysokie ryzyko wystą- pienia krwawienia z wrzodu [4,41]. Brak jest wytycznych jednoznacznie określających, którzy pacjenci powinni otrzymać leczenie profilaktyczne w postaci IPP/H2 -blokera. Wśród czynników wiążących się z dużym ryzykiem wrzodu stresowego wymieniane są: koagulopatie, niewydolność oddechowa, wentylacja mechaniczna powyżej 48 h, niewydolność nerek lub wątroby, posocznica, hipotensja, zapalenie otrzewnej, oparzenia i masywne urazy. W tych grupach pacjentów należałoby stosować supresję wydzielania kwasu w żołądku [8,42]. Obawy przed krwawieniem z wrzodu stresowego wynikają z wysokiej śmiertelności wśród osób, u których ono występuje. Kraig i wsp. dowiedli, że profilaktyka wrzodu stresowego wprawdzie zmniejsza częstotliwość takich krwawień, jednak pozostaje bez wpływu na śmiertelność względem placebo. Pozwala to wnioskować, że wyższa śmiertelność u pacjentów, u których wystąpiło krwawienie wynikała w dużej mierze z chorób współistniejących, pogarszających rokowanie i promujących krwawienie, a dobrze zaopatrzone krwawienie per se nie było częstą przyczyną śmierci [11,23]. Dlatego trzeba za każdym razem przemyśleć zasadność narażania chorych na działania niepożądane terapii, szczególnie w grupach o niskim i pośrednim ryzyku krwawienia.

Działania niepożądane

Częstość występowania działań niepożądanych IPP nie przekracza 3% i jest podobna wśród różnych leków z tej grupy. Do najczęściej występujących należą bóle głowy, biegunka, nudności oraz wysypka [30,45]. Poważniejsze działania niepożądane zdarzają się bardzo rzadko, czyniąc z IPP dość bezpieczną grupę leków. Jednak ze względu na poważne konsekwencje, szczególnie odległe, niektórych z nich warto pamiętać o ich istnieniu.

Hipersekrecja kwasu z odbicia oraz wpływ na śluzówkę żołądka

Długotrwała terapia IPP może doprowadzić do zwiększenia żołądkowego wydzielania kwasu z odbicia po zaprzestaniu leczenia. Reimer i wsp. przeprowadzili randomizowane badanie, w którym porównano objawy dyspeptyczne u 120 ochotników, podzielonych na grupę przyjmującą przez 12 tygodni placebo oraz grupę przyjmującą przez 8 tygodni 40 mg/d esomeprazolu, a następnie przez 4 tygodnie placebo. W grupie badanej między tygodniem 10 a 12 średnio u prawie 22% osób występowały objawy dyspeptyczne, podczas gdy w grupie kontrolnej występowały u niespełna 5% [38]. Udowodniono także wpływ długotrwałej terapii na zwiększone wydzielanie gastryny, rozrost komórek ECL żołądka oraz wpływ na ekspresję genów w obrębie błony śluzowej żołądka. Działanie takie może spowodować wystąpienie enteropatii, objawów dyspeptycznych oraz nadkwaśności na długo po zaprzestaniu stosowania IPP [35,47]. Przy współistniejącej infekcji H. pylori IPP mogą nasilać atrofię oraz proces zapalny błony śluzowej żołądka [32].

Wpływ na procesy wchłaniania

Zmiana kwaśności soku żołądkowego związana z terapią IPP nie pozostaje bez wpływu na wchłanianie wielu substancji. Podwyższone pH zwiększa m.in. wchłanianie digoksyny oraz antagonistów witaminy K, mogąc powodować osiąganie przez nie toksycznych stężeń i występowania powikłań. Niektóre leki, m.in. przeciwretrowirusowe oraz przeciwnowotworowe mogą się wchłaniać w mniejszym stopniu, nie osiągając stężeń terapeutycznych [15,24]. Pogorszeniu ulega także absorpcja witamin i minerałów, mogąca przy długotrwałej terapii doprowadzić do niedoborów wit. B12, wit. C, wapnia, magnezu oraz żelaza [5,18].

Ryzyko sercowo-naczyniowe

Niedawno opublikowane wyniki badania Shana i wsp. wykazały 16% wzrost częstości występowania zawa- łów serca u pacjentów leczonych IPP z powodu refluksu żołądkowo-przełykowego oraz dwukrotny wzrost ryzyka zgonu z powodu chorób sercowo-naczyniowych. Jednocześnie nie odnotowano analogicznego zwiększenia ryzyka u chorych leczonych H2-blokerami [40].

Ostre śródmiąższowe zapalenie nerek

Istnieją doniesienia na temat związku IPP z występowaniem ostrego śródmiąższowego zapalenia nerek. Niewielka liczba dotychczas opisanych przypadków wymaga potwierdzenia większymi badaniami. Niewykluczone jednak, że nadadzą one zagadnieniu znaczenie kliniczne, szczególnie w obliczu rosnącego zużycia leków tej grupy [17,27,29,37].

Zaburzenia mikrobiomu jelitowego

Zwiększone ryzyko występowania infekcji żołądkowych jest wiązane z osłabieniem bariery żołądkowej przy wzroście pH powyżej 4,0 co występuje przy terapii IPP [20]. W latach 1994-2004 Dial i wsp. na podstawie analizy danych ponad 3 000 000 pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej oszacowali względne ryzyko wystąpienia chorób związanych z C. difficile u osób przyjmujących IPP na 2,8 (95% CI, 2,1-3,9). Zaobserwowano również populacyjny wzrost zapadalności z 1 na 100 000 osób w 1994 r. do 22 na 100 000 osób w 2004 r. W okresie tym nastą- pił wyraźny wzrost przepisywanych IPP oraz spadek ilo- ści przepisywanych antybiotyków. Inne badania również potwierdzają związek przyczynowy między stosowaniem IPP a wzrostem częstości infekcji C. difficile [9,12,13]. Istnieją natomiast niejednoznaczne informacje na temat korelacji między zażywaniem IPP a częstością występowania zespołu rozrostu bakteryjnego jelita cienkiego (SIBO). Dokonana w 2013 r. przez Lo i wsp. metaanaliza jedenastu badań, wykazała wzrost ryzyka wystąpienia SIBO wśród pacjentów przyjmujących leki z tej grupy. Autorzy zwracają jednak uwagę na dużą rozbieżność zarówno pod względem metodologii jak i wyników porównywanych triali. Coraz częściej jednak zauważany związek przewlekłej terapii IPP z zaburzeniami mikroflory jelitowej skłania do rozważań nad zasadnością uzupełniania takiej terapii o leki probiotyczne [33].

Zapalenia płuc

Leczenie chorych z IPP wiąże się ze zwiększoną liczebnością wewnątrzżołądkowych bakterii aerobowych [46]. Prawdopodobnie wskutek mikroaspiracji, może się to przyczyniać do częstszego występowania pozaszpitalnych zapaleń płuc u ludzi leczonych IPP. Na podstawie dużego kohortowego badania Laheij i wsp. oszacowali, że osoby przyjmujące IPP ponad 2 razy częściej chorują na pozaszpitalne zapalenie płuc. Wyższym ryzykiem charakteryzowała się również grupa osób, które od ponad miesiąca nie przyjmowały tych leków [25]. IPP mogą się również przyczyniać do występowania wewnątrzszpitalnych zapaleń płuc wśród pacjentów w stanie ciężkim leżących na OIT [31].

Osteoporoza

Opublikowane dotychczas badania wskazują na istnienie związku IPP z osteoporozą. Wiele z nich wykazało wpływ leków tej grupy na zmniejszenie gęstości mineralnej kości oraz częstość występowania złamań niskoenergetycznych, co może być związane z wpływem IPP na zmniejszenie wchłaniania wapnia z przewodu pokarmowego [16,22,44,10]. Khalili i wsp. w prospektywnym badaniu kohortowym w grupie prawie 80 000 kobiet w wieku pomenopauzalnym zanotowali 35% wzrost czę- stości złamań kości udowej wśród pacjentek, które przez minimum 2 lata regularnie przyjmowały IPP. W grupie palących kobiet przyjmujących IPP wzrost ryzyka był jeszcze wyższy i wynosił 50% [22].

Wnioski

W ostatnim dwudziestoleciu jest zauważalne wyraźne zwiększenie użycia inhibitorów pompy protonowej. Rośnie też odsetek IPP stosowanych niezgodnie z obowiązującymi medycznymi wskazaniami i zaleceniami oraz nieuchronnie związane z tym koszty. Do szerokiego i nierozważnego ich stosowania przyczynia się to, że leki te uchodzą za bezpiecznie, a poważne działania niepożądane w czasie ich stosowania występują dosyć rzadko. Należy jednak mieć świadomość ich występowania, szczególnie konsekwencji niebezpośrednio wiązanych z tymi lekami, każdorazowo rozważyć wskazania do takiej terapii oraz potencjalne korzyści z jej stosowania.

Przypisy

• 1. Ahrens D., Chenot J.F., Behrens G., Grimmsmann T., Kochen M.M.:Appropriateness of treatment recommendations for PPI in hospitaldischarge letters. Eur. J. Clin. Pharmacol., 2010; 66: 1265-1271
  Google Scholar
• 2. Akram F., Huang Y., Lim V., Huggan P.J., Merchant R.A.: Protonpump inhibitors: are we still prescribing them without valid indications?Australas. Med. J., 2014; 7: 465-470
  Google Scholar
• 3. Albugeaey M., Alfaraj N., Garb J., Seiler A., Lagu T.: Do hospitalistsoveruse proton pump inhibitors? Data from a contemporary cohort.J. Hosp. Med., 2014; 9: 731-733
  Google Scholar
• 4. ASHP Therapeutic Guidelines on Stress Ulcer Prophylaxis. ASHPCommission on Therapeutics and approved by the ASHP Board ofDirectors on November 14, 1998. Am. J. Health. Syst. Pharm., 1999;56: 347-379
  Google Scholar
• 5. Ayuk J., Gittoes N.J.: Contemporary view of the clinical relevanceof magnesium homeostasis. Ann. Clin. Biochem., 2014; 51: 179-188
  Google Scholar
• 6. Barletta J.F., Lat I., Micek S.T., Cohen H., Olsen K.M., Haas C.E.:Off-label use of gastrointestinal medications in the intensive careunit. J. Intensive Care Med., 2015; 30: 217-225
  Google Scholar
• 7. Bashford J.N., Norwood J., Chapman S.R.: Why are patients prescribedproton pump inhibitors? Retrospective analysis of link betweenmorbidity and prescribing in the General Practice ResearchDatabase. BMJ, 1998; 317: 452-456
  Google Scholar
• 8. Cook D.J., Fuller H.D., Guyatt G.H., Marshall J.C., Leasa D., HallR., Winton T.L., Rutledge F., Todd T.J., Roy P., Lacroix J., Griffith N.,Willan A.: Risk factors for gastrointestinal bleeding in critically illpatients. Canadian Critical Care Trials Group. N. Engl. J. Med., 1994;330: 377-381
  Google Scholar
• 9. Cunningham R., Dale B., Undy B., Gaunt N.: Proton pump inhibitorsas a risk factor for Clostridium difficile diarrhoea. J. Hosp. Infect.,2003; 54: 243-245
  Google Scholar
• 10. De Vries F., Cooper A.L., Cockle S.M., van Staa T.P., Cooper C.:Fracture risk in patients receiving acid-suppressant medicationalone and in combination with bisphosphonates. Osteoporos. Int.,2009; 20: 1989-1998
  Google Scholar
• 11. Deane A.M., Guyatt G.H.: Primum non nocere and challengingconventional treatment. Intensive Care Med., 2015; 41: 933-935
  Google Scholar
• 12. Dial S., Alrasadi K., Manoukian C., Huang A., Menzies D.: Risk ofClostridium difficile diarrhea among hospital inpatients prescribedproton pump inhibitors: cohort and case-control studies. CMAJ,2004; 171: 33-38
  Google Scholar
• 13. Dial S., Delaney J.A., Barkun A.N., Suissa S.: Use of gastric acidsuppressiveagents and the risk of community-acquired Clostridiumdifficile-associated disease. JAMA, 2005; 294: 2989-2995
  Google Scholar
• 14. Eid S.M., Boueiz A., Paranji S., Mativo C., Landis R., AbougergiM.S.: Patterns and predictors of proton pump inhibitor overuseamong academic and non-academic hospitalists. Intern. Med., 2010;49: 2561-2568
  Google Scholar
• 15. Fashner J., Gitu A.C.: Common gastrointestinal symptoms: risksof long-term proton pump inhibitor therapy. FP Essent., 2013; 413:29-39
  Google Scholar
• 16. Fraser L.A., Leslie W.D., Targownik L.E., Papaioannou A., AdachiJ.D.: The effect of proton pump inhibitors on fracture risk: reportfrom the Canadian Multicenter Osteoporosis Study. Osteoporos. Int.,2013; 24: 1161-1168
  Google Scholar
• 17. Geevasinga N., Coleman P.L., Webster A.C., Roger S.D.: Protonpump inhibitors and acute interstitial nephritis. Clin. Gastroenterol.Hepatol., 2006; 4: 597-604
  Google Scholar
• 18. Heidelbaugh J.J.: Proton pump inhibitors and risk of vitaminand mineral deficiency: evidence and clinical implications. Ther.Adv. Drug Saf., 2013; 4: 125-133
  Google Scholar
• 19. Hollingworth S., Duncan E.L., Martin J.H.: Marked increase inproton pump inhibitors use in Australia. Pharmacoepidemiol. DrugSaf., 2010; 19: 1019-1024
  Google Scholar
• 20. Howden C.W., Hunt R.H.: Relationship between gastric secretionand infection. Gut, 1987; 28: 96-107
  Google Scholar
• 21. Kelly O.B., Dillane C., Patchett S.E., Harewood G.C., Murray F.E.:The inappropriate prescription of oral proton pump inhibitors inthe hospital setting: a prospective cross-sectional study. Dig. Dis.Sci., 2015; 60: 2280-2286
  Google Scholar
• 22. Khalili H., Huang E.S., Jacobson B.C., Camargo C.A.Jr., FeskanichD., Chan A.T.: Use of proton pump inhibitors and risk of hip fracturein relation to dietary and lifestyle factors: a prospective cohortstudy. BMJ, 2012; 344: e372
  Google Scholar
• 23. Krag M., Perner A., Wetterslev J., Wise M.P., Hylander Møller M.:Stress ulcer prophylaxis versus placebo or no prophylaxis in criticallyill patients. Intensive Care Med., 2014; 40: 11-22
  Google Scholar
• 24. Labenz J., Petersen K.U., Rösch W., Koelz H.R.: A summary ofFood and Drug Administration-reported adverse events and drug interactionsoccurring during therapy with omeprazole, lansoprazoleand pantoprazole. Aliment. Pharmacol. Ther., 2003; 17: 1015-1019
  Google Scholar
• 25. Laheij R.J., Sturkenboom M.C., Hassing R.J., Dieleman J., StrickerB.H., Jansen J.B.: Risk of community-acquired pneumonia and use ofgastric acid-suppressive drugs. JAMA, 2004; 292: 1955-1960
  Google Scholar
• 26. Lanas A., Ferrandez A.: Inappropriate prevention of NSAID-inducedgastrointestinal events among long-term users in the elderly.Drugs Aging, 2007; 24: 121-131
  Google Scholar
• 27. Leonard C.E., Freeman C.P., Newcomb C.W., Reese P.P., HerlimM., Bilker W.B., Hennessy S., Strom B.L.: Proton pump inhibitorsand traditional nonsteroidal anti-inflammatory drugs and the riskof acute interstitial nephritis and acute kidney injury. Pharmacoepidemiol.Drug Saf., 2012; 21: 1155-1172
  Google Scholar
• 28. Leri F., Ayzenberg M., Voyce S.J., Klein A., Hartz L., Smego R.A.:Four-year trends of inappropriate proton pump inhibitor use afterhospital discharge. South. Med. J., 2013; 106: 270-273
  Google Scholar
• 29. Leven C., Hudier L., Picard S., Longuet H., Lorcy N., Cam G.,Boukerroucha Z., Dolley-Hitze T., Le Cacheux P., Halimi J.M., CornecLe Gall E., Hanrotel-Saliou C., Arreule A., Massad M., DuveauA. i wsp.: Prospective study of drug-induced interstitial nephritisin eleven French nephrology units. Presse Med., 2014; 43: 369-376
  Google Scholar
• 30. Liang J.F., Chen Y.T., Fuh J.L, Li S.Y., Chen T.J., Tang C.H., Wang S.J.:Proton pump inhibitor-related headaches: a nationwide populationbasedcase-crossover study in Taiwan. Cephalalgia, 2015; 35: 203-210
  Google Scholar
• 31. Lin L.M., Chen L.W., Liu Y.C., Hsu K.H., Hsieh C.Y., Chen H.Y.: Riskfor hospital-acquired pneumonia from proton pump inhibitor or sucralfatein intensive care units. J. Food Drug Anal., 2012; 20: 570-576
  Google Scholar
• 32. Lundell L., Havu N., Miettinen P., Myrvold H.E., Wallin L.,Julkunen R., Levander K., Hatlebakk J.G., Liedman B., Lamm M., MalmA., Walan A.: Changes of gastric mucosal architecture during longtermomeprazole therapy: results of a randomized clinical trial. Aliment.Pharmacol. Ther., 2006; 23: 639-647
  Google Scholar
• 33. Marlicz W, Łoniewski I, Grimes D.S., Quigley E.M.: Nonsteroidalanti-inflammatory drugs, proton pump inhibitors, and gastrointestinalinjury: contrasting interactions in the stomach and smallintestine. Mayo Clin Proc., 2014; 89: 1699-1709
  Google Scholar
• 34. Nishtala P.S., Soo L.: Proton pump inhibitors utilisation in olderpeople in New Zealand from 2005 to 2013. Intern. Med. J., 2015; 45:624-629
  Google Scholar
• 35. Nørsett K.G., Laegreid A., Kusnierczyk W., Langaas M., YlvingS., Fossmark R., Myhre S., Falkmer S., Waldum H.L., Sandvik A.K.:Changes in gene expression of gastric mucosa during therapeuticacid inhibition. Eur. J. Gastroenterol. Hepatol., 2008; 20: 613-623
  Google Scholar
• 36. Ramirez E., Lei S.H., Borobia A.M., Piñana E., Fudio S., MuñozR., Campos A., Carcas A.J., Frias J.: Overuse of PPIs in patients at admission,during treatment, and at discharge in a tertiary Spanishhospital. Curr. Clin. Pharmacol., 2010; 5: 288-297
  Google Scholar
• 37. Ray S., Delaney M., Muller A.F.: Proton pump inhibitors andacute interstitial nephritis. BMJ, 2010; 341: c4412
  Google Scholar
• 38. Reimer C., Søndergaard B., Hilsted L., Bytzer P.: Proton-pumpinhibitor therapy induces acid-related symptoms in healthy volunteersafter withdrawal of therapy. Gastroenterology, 2009; 137: 80-87
  Google Scholar
• 39. Sanders S.W.: Pathogenesis and treatment of acid peptic disorders:comparison of proton pump inhibitors with other antiulceragents. Clin. Ther., 1996; 18: 2-34
  Google Scholar
• 40. Shah N.H., LePendu P., Bauer-Mehren A., Ghebremariam Y.T.,Iyer S.V., Marcus J., Nead K.T., Cooke J.P., Leeper N.J.: Proton pumpinhibitor usage and the risk of myocardial infarction in the generalpopulation. PLoS One, 2015; 10: e0124653
  Google Scholar
• 41. Spirt M.J., Stanley S.: Update on stress ulcer prophylaxis in criticallyill patients. Crit. Care Nurse, 2006; 26: 18-20
  Google Scholar
• 42. Stollman N., Metz D.C.: Pathophysiology and prophylaxis of stressulcer in intensive care unit patients. J. Crit. Care, 2005; 20: 35-45
  Google Scholar
• 43. Suzuki H., Hibi T.: Novel effects other than antisecretory actionand off-label use of proton pump inhibitors. Expert Opin. Pharmacother.,2005; 6: 59-67
  Google Scholar
• 44. Targownik L.E., Leslie W.D., Davison K.S., Goltzman D., Jamal S.A.,Kreiger N., Josse R.G., Kaiser S.M., Kovacs C.S., Prior J.C., Zhou W.:The relationship between proton pump inhibitor use and longitudinalchange in bone mineral density: a population-based study [corrected]from the Canadian Multicentre Osteoporosis Study (CaMos).Am. J. Gastroenterol., 2012; 107: 1361-1369
  Google Scholar
• 45. Thomson A.B., Sauve M.D., Kassam N., Kamitakahara H.: Safetyof the long-term use of proton pump inhibitors. World J. Gastroenterol.,2010; 16: 2323-2330
  Google Scholar
• 46. Väkeväinen S., Tillonen J., Salaspuro M., Jousimies-Somer H.,Nuutinen H., Färkkilä M.: Hypochlorhydria induced by a protonpump inhibitor leads to intragastric microbial production of acetaldehydefrom ethanol. Aliment. Pharmacol. Ther., 2000; 14: 1511-1518
  Google Scholar
• 47. Waldum H.L., Arnestad J.S., Brenna E., Eide I., Syversen U., SandvikA.K.: Marked increase in gastric acid secretory capacity afteromeprazole treatment. Gut, 1996; 39: 649-653
  Google Scholar
• 48. Woerkom M. van, Piepenbrink H., Godman B., Metz J. de, CampbellS., Bennie M., Eimers M., Gustafsson L.L.: Ongoing measures toenhance the efficiency of prescribing of proton pump inhibitorsand statins in the Netherlands: influence and future implications.J. Comp. Eff. Res., 2012; 1: 527-538
  Google Scholar
• 49. Wolfe M.M., Sachs G.: Acid suppression: optimizing therapyfor gastroduodenal ulcer healing, gastroesophageal reflux disease,and stress-related erosive syndrome. Gastroenterology, 2000; 118(Suppl. 1): 9-31
  Google Scholar

Pełna treść artykułu