Abstrakt

Chlamydie to bakterie występujące w środowisku człowieka, wywołujące wiele schorzeń. Zakażenia tymi bakteriami są powszechne zarówno wśród kobiet, jak i mężczyzn, choć częściej są diagnozowane u kobiet. Występują często bezobjawowo, co wynika z biologii chlamydii. Niewłaściwie zdiagnozowane i nieleczone są przyczyną wielu powikłań, mogących prowadzić do bezpłodności kobiet oraz mężczyzn. W pracy przedstawiono choroby wywoływane przez chlamydie dotyczące dróg moczowo-płciowych. Uwzględniono również chlamydie środowiskowe dotąd w piśmiennictwie polskim rzadko omawiane, które poszerzają panel chlamydii odpowiedzialnych za choroby dróg rodnych. Istotnym problemem jest także poznanie mechanizmów odpornościowych jakie działają w przypadku infekcji tymi bakteriami, chociażby ze względu na profilaktykę oraz w celu stworzenia szczepionki. Ważne jest także poznanie obrazu odpornościowego do diagnostyki schorzeń wywoływanych przez te bakterie.

Wstęp

Chlamydie są bezwzględnymi wewnątrzkomórkowymi patogenami ludzi i zwierząt, wykazującymi cechy po- średnie między bakteriami a wirusami. Charakteryzują się unikalnym cyklem rozwojowym, z trzema, a nie jak do tej pory opisywano, dwiema postaciami, czyli ciałkiem elementarnym – infekcyjnym EB (elementary body) i siateczkowatym RB (reticulate body) oraz nowo opisanym ciałkiem pośrednim – IB (intermediate body − nieinfekcyjnym) [33,56]. Bakterie te występują powszechnie w środowisku i charakteryzują się szerokim zakresem oddziaływania [33,56]. Obecnie zaklasyfikowano je do rzędu Chlamydiales, obejmującego 8 rodzin, przy czym rodzina Chlamydiaceae to tzw. chlamydie klasyczne, znane od setek lat jako patogeny człowieka i zwierząt, a pozostałych siedem rodzin (Parachlamydiaceae, Simkaniaceae, Rhabdochlamydiaceae, Waddliaceae, Candidatus Piscichlamydiaceae, Candidatus Clavichlamydiaceae, Criblamydiaceae) to chlamydie środowiskowe, które są patogenami ludzi i zwierząt [33,56].

Wśród dziewięciu gatunków bakterii z rodziny Chlamydiaceae (C. trachomatis, C. suis, C. muridarum, C. psittaci, C. pneumoniae, C. pecorum, C. abortus, C. felis, C. caviae) (tab. 1), chorobotwórczych dla człowieka jest pięć gatunków (C. trachomatis, C. psittaci, C. pneumoniae, C. abortus, C.felis) (tab. 2), ale drogi moczowo-płciowe u ludzi są zakażane tylko dwoma gatunkami spośród nich, tj. C. trachomatis i C. abortus. Bakteria Chlamydia trachomatis była izolowana od człowieka z jaglicą i schorzeniami układu moczowo-płciowego, choć także stwierdzono ją u bydła w kale i nasieniu buhajów [24,66]. Na podstawie tropizmu tkankowego i patogenności wyodrębniono trzy biotypy: oczny (ocular) z serotypami A, B, Ba i C; płciowy (genital) z serotypami od D, Da, E, F, G, H, I, Ia i K oraz ziarniniak weneryczny (LGV), z serotypami L1 , L2 i L3 [15, 33]. W obrębie gatunku C. trachomatis (biotyp nieokreślony) wyodrębniono również jeden immunotyp [55]. Natomiast Chlamydia abortus to bakteria wyodrębniona z gatunku C. psittaci z przypadków poronień u owiec, kóz i bydła [26,55]. Jest chorobotwórcza nie tylko dla człowieka, ale także dla koni, świń, dzików, gryzoni (królików, świnek morskich, myszy), ptaków oraz żab. Nie wyróżnia się w jej obrębie biotypów i serotypów, ale wyodrębniono dwa immunotypy [55].

Oprócz tzw. klasycznych chlamydii zakażających człowieka przyczyną schorzeń dróg rodnych kobiet są również chlamydie środowiskowe Parachlamydia acanthamoebae [41] i Waddlia chondrophila [7], które identyfikowano jedynie metodami biologii molekularnej głównie z przypadków poronień.

Choroby dróg moczowo-płciowych człowieka wywoływane przez chlamydie klasyczne

Głównym czynnikiem schorzeń dróg rodnych jest jak wspomniano Chlamydia trachomatis (tab. 2). U  kobiet najczęstszą chorobą powodowaną przez tę bakterię jest zapalenie narządów miednicy mniejszej (pelvic inflammatory disease, PID). Schorzenie przebiega często bezobjawowo, choć rejestruje się także przerost błony śluzowej macicy, zapalenie jajowodów i jajników, w tym ropne, a także zapalenie otrzewnej lub okołowątrobowej tkanki łącznej [18,48,53,83]. Następstwem PID jest często niepłodność, przewlekłe bóle narządów miednicy oraz zapalenie odbytnicy [8,48,80,83]. Dość powszechnym schorzeniem u kobiet, na tle serotypów D–K, a najczęściej serotypu E, jest zapalenie szyjki macicy często o przebiegu bezobjawowym [17]. W postaci objawowej pacjentki odczuwają ból przy oddawaniu moczu, często też dochodzi do obrzmienia lub zaczerwienienia szyjki, zauważa się też pęcherzyki na szyjce macicy [48,83]. Zakażenie szyjki macicy może się utrzymywać przez lata, co jest związane z adaptacją i tolerancją lub niewrażliwością bakterii na działanie układu odpornościowego [22]. Sądzi się, że C. trachomatis jako kofaktor wirusa brodawczaka ludzkiego (human papillomavirus typ 16, HPV),może być także przyczyną raka szyjki macicy, głównie w przewlekłych stanach zakażenia [71,73]. Innym schorzeniem wywołanym przez C. trachomatis u kobiet jest zapalenie moczowodów, objawiające się bólem i zwiększoną częstotliwością oddawania moczu, często z ropomoczem [45]. Zakażenie tą bakterią podczas ciąży może prowadzić do przedwczesnego porodu lub śmierci okołoporodowej płodu [19,49].

Tabela 1. Obowiązująca systematyka bakterii z rzędu Chlamydiales [33]

Tabela 2. Bakterie z rzędu Chlamydiales chorobotwórcze dla ludzi [48,56,83]

U mężczyzn C. trachomatis – serotyp D–K powoduje zapalenie cewki moczowej zwane nierzeżączkowym zapaleniem cewki moczowej (nongonococcal urethritis, NGU), które ujawnia się od siedmiu do czternastu dni od zakażenia [20,48,75,83]. Zazwyczaj NGU ma charakter podostry i ską- poobjawowy, charakteryzuje się wyciekiem śluzowym lub śluzowo-ropnym z cewki moczowej, pieczeniem, świądem i bólem w cewce moczowej oraz bólami podbrzusza i jąder [83]. C. trachomatis u mężczyzn jest także przyczyną tzw. porzeżączkowego zapalenia cewki moczowej (postgonococcal urethritis, PGU), gdy po zaleczeniu infekcji spowodowanej przez Neisseria gonorrhoeae dochodzi do namnożenia współistniejącej w tym zakażeniu C. trachomatis [12,48]. U mężczyzn C. trachomatis powoduje również zapalenie gruczołu krokowego, schorzenia nietypowego dla tej bakterii, jednak niedawno zaobserwowano znaczny jej udział w powstawaniu tej choroby, głównie u mężczyzn poniżej 35 roku życia [52,83,84]. Schorzenie to charakteryzuje się triadą objawów: bólem w obrębie krocza, promieniującym do narządów płciowych, dolegliwościami ze strony układu moczowego (częstomocz, bolesność przy oddawaniu moczu) oraz zaburzeniami funkcji narządów płciowych (przedwczesny wytrysk, ból w czasie ejakulacji, niepełny wzwód członka) [48,83]. U mężczyzn, zwłaszcza młodych, C. trachomatis jest przyczyną zapalenia najądrzy, objawiającego się bólem podbrzusza oraz gorączką, nieleczone może doprowadzić do niepłodności, choć niepłodność z powodu zakażenia chlamydialnego może też powstać na skutek zaburzenia w budowie i funkcji plemników [48,83,84]. Inna rola tego patogenu w etiologii męskiej niepłodności polega na indukowaniu odpowiedzi immunologicznej prowadzącej do wytwarzania autoprzeciwciał przeciwplemnikowych [82,83].

Ważny dla ludzi, także ze względu na chorobotwórczość, jest biotyp LGV C. trachomatis, ponieważ jest przyczyną ziarnicy wenerycznej pachwin (lymphogranuloma venereum) − choroby wenerycznej, której inkubacja trwa 3-30 dni i objawia się zmianami na prąciu lub wargach sromowych bądź na cewce moczowej, rzadziej na odbycie, a nawet na palcach rąk czy języku [43,67]. W dalszym rozwoju choroba ujawnia się limfadenopatią – przerostem grudek limfatycznych pozaotrzewnowych u kobiet i pachwinowych u mężczyzn [67]. U niektórych pacjentów stan taki może trwać przez lata i powodować przerost i destrukcję tkanek zajętych przez tę bakterię [43].

Należy również wspomnieć, że w czasie porodu ten patogen może przenieść się na noworodka, powodując m.in. zapalenie spojówek, które głównie wywołują serotypy D–K biotypu płciowego [27]. W tych okolicznościach często izoluje się C. trachomatis z nosogardzieli u dzieci, co w przypadku złego leczenia, może spowodować zapalenie płuc [9]. Infekcja C. trachomatis − biotyp płciowy u noworodków może prowadzić do zapalenia płuc, którego przebieg jest zazwyczaj łagodny, choć często przybiera postać przewlekłą [48,83]. Niezdiagnozowane lub nieleczone chlamydialne zapalenie płuc u dzieci może doprowadzić do trwałego uszkodzenia układu oddechowego [83]. Oprócz infekcji dróg oddechowych u małych dzieci C. trachomatis zakaża drogi moczowe, co stwierdzono, badając dzieci z wadami układu moczowego przebiegające z poszerzeniem moczowodów [16]. C. trachomatis − biotyp genitalny może być przyczyną zespołu nagłej śmierci łóżeczkowej (sudden infant death syndrome, SIDS), w badaniach pośmiertnych stwierdzono występowanie inkluzji i antygenów C. trachomatis w wymazach z tchawicy i w wycinkach z płuc [42,83].

Następną bakterią z rodziny Chlamydiaceae bytującą w drogach rodnych kobiet jest Chlamydia abortus – zarazek określany jako zoonotyczny. Ta bakteria jest szczególnie niebezpieczna, po zakażeniu powoduje przedwczesne porody, śmierć płodów lub słabość noworodków. Infekcja może się objawiać również zapaleniem płuc z gorączką i wymiotami. Przypadki poronień zarejestrowano u kobiet po zakażeniu odbydlęcą C. abortus, najczęściej do zakażenia kobiet dochodzi w owczarniach w czasie kocenia się owiec lub kóz zarażonych C. abortus [37,54,57].

Schorzenia dróg rodnych wywoływane przezchlamydie środowiskow

Najmniej znaną grupą wśród chlamydii powodujących schorzenia dróg rodnych są mało znane wśród klinicystów chlamydie środowiskowe. W tej grupie zarazków Parachlamydia acanthamoebae i Waddlia chondrophila są rzeczywistymi patogenami, natomiast pozostałe chlamydie środowiskowe (tab.1,2) są uznawane za czynniki infekcyjne zwierząt i potencjalne czynniki zakaźne człowieka. U kobiet stwierdzono, że P. acanthamoebae przechodzi w czasie ciąży przez łożysko i może spowodować przedwczesne porody oraz schorzenia układu oddechowego wcześniaków [6,41]. Waddlia chondrophila to czynnik powodujący ronienia u kobiet, co wykazano na podstawie określenia przeciwciał anty-Waddlia w teście immunofluorescencyjnym i Western blot u kobiet po poronieniach [7]. Potencjalnym patogenem dróg rodnych może być Rhabdochlamydia porcellionis zidentyfikowana metodami biologii molekularnej z przypadków poronień u bydła, co może sugerować możliwość odzwierzęcego zakażenia człowieka, tym bardziej że zidentyfikowano ten zarazek także u wcześniaków i osób dorosłych ze schorzeń dróg oddechowych [41,47,81]. Innym potencjalnym patogenem z tej grupy może być Neochlamydia hartmanellae, wyodrębniono ją z poronień u bydła oraz u ludzi z zapalenia rogówki i schorzeń układu oddechowego [81].

Odpowiedźimmunologiczna w zakażeniu chlamydialnym

Odpowiedź immunologiczna w zakażeniach głównie C. trachomatis u ludzi jest dobrze poznana, choć wiedza ta nie w pełni jest wykorzystywana w diagnostyce i profilaktyce, w tym do stworzenia skutecznej szczepionki. W wielu pracach wykazano, że dużą rolę w odporności przeciwchlamydialnej odgrywa odpowiedź nabyta, głównie limfocyty T i ich produkty oraz immunoglobuliny wydzielane przez limfocyty B [56]. W przypadku zakażeń dróg moczowo-płciowych wydaje się, że ważna jest odpowiedź lokalna, związana z odpornością wrodzoną (wieloma elementami odporności naturalnej). Badania wykonano na materiale pobranym od kobiet, ze względu na większą częstotliwość zakażenia dróg rodnych C. trachomatis, skutkujące problemami rozrodczymi. Wiąże się ona m.in. z komórkami nabłonkowymi i komórkami lokalnego układu odpornościowego zawierającymi receptory MHC klasy I i II oraz wydzielanymi przez nie białkami i cytokinami [28,29]. Do substancji wydzielniczych należą m.in.: laktoferyna, lizozym, kalprotektyna, defensyny, elafina, katelicydyna, wydzielniczy inhibitor proteazy leukocytarnej (secretory leukocyte proteinase inhibitor, SLPI) czy wysoce mobilna grupa wiążąca nukleosomalną domenę 2 (high mobility group nucloesomal-binding domain 2, HMG N2) [28,29]. Białka te mogą hamować wzrost bakterii, m.in. Chlamydia trachomatis, a także wirusów i grzybów [82]. Odporność wrodzona jest również związana z receptorami rozpoznającymi wzorce, czyli receptorami TLR (Toll-like receptor), znajdującymi się m.in. na komórkach nabłonkowych lub monocytach/makrofagach [29,46]. Wykazano, że ciałka elementarne (EB) C. trachomatis są zdolne do pobudzania zarówno receptorów TLR, jak i receptorów NOD, jednak w badaniach in vivo te reakcje są słabsze niż obserwowane z wykorzystaniem wyizolowanych PAMP, np. LPS w badaniach in vitro [34]. Możliwe, że wynika to z tego, iż chlamydialny LPS jest 100-krotnie słabszym aktywatorem niż LPS innych bakterii, jak chociażby Neisseria gonorrhoeae [35]. Na modelach zwierzęcych (myszy) wykazano, że brak receptorów TLR2 na makrofagach skutkuje obniżoną sekrecją TNF-α i IL-6, a wzrost uwalniania tych cytokin obserwowano u myszy pozbawionych TLR4 [21]. Także u kobiet, naturalnie zainfekowanych C. trachomatis, odporność przeciwchlamydialna zostaje uruchamiana przez receptory TLR2 i TLR4, co skutkuje zwiększoną ekspresją genów dla IL-1 oraz IL-12 i reaktywnych form tlenu (iNOS) [1,63].

Omawiając odpowiedź wrodzoną, należy wspomnieć także o mediatorach wydzielanych przez komórki nabłonka, czyli IL-1α, IL-6, IL-8, CM-CSF i CXCL1, co skutkuje pobudzaniem komórek układu odpornościowego, głównie monocytów/ makrofagów, ale też neutrofilów [62]. Stan pobudzenia tych komórek wyraża się zwiększonym wydzielaniem przez nie chemokin, głównie są to: IL-1, IL-1α, IL-6, IL-1β, IL-8, TNF-α i IFN-β, choć także lizozym (LZM) i mieloperoksydaza (MPO) [5,31,64,65,68,69,70,77,79]. Wykazano in vitro, że chlamydie mają zdolność pobudzania komórek PMN, zarówno do pochłaniania, jak i do wydzielania reaktywnych form tlenu [44,85,86]. C. trachomatis ma zdolność do aktywowania komórek NK, co wykazano w hodowlach komórkowych in vitro oraz komórek DC u kobiet w drogach rodnych, co skutkuje pobudzeniem limfocytów Th1, głównie do sekrecji cytokin [32,39,50]. Ważnym elementem w odpowiedzi przeciwchlamydialnej są niedawno opisane komórki ILC (innate lymphoid cells), które biorą udział w zakażeniach, naprawie uszkodzeń tkanki limfoidalnej i homeostazie komórek podścieliska tkankowego, także w błonach śluzowych dróg rodnych [74]. Brak jest informacji o udziale komórek ILC w zakażeniu chlamydialnym u człowieka, ale wiadomo, że pulę tę tworzą komórki NK (ILC-1), LTi, ILC22, ILC17, a także ILC-2, do których zalicza się nTh2, wrodzone komórki pomocnicze typu 2 (IH2) i wielopotencjalne komórki progenitorowe typu 2 wydzielające m.in. IFN-γ, TNF-α, IL-7,-15,-22, -23, -5, -33, poprzez które bardzo wyraźnie wpływają na aktywność układu odpornościowego [74].

W odpowiedzi nabytej, zależnej od limfocytów, wykazano, że jest ona dominująca w odporności przeciwchlamydialnej, szczególnie w kontekście nowo pojawiających się hipotez, dotyczących uruchamiana odpowiedzi odpornościowej na zakażenie chlamydiami. Jeszcze w latach 80 XX w. wykazano w badaniach in vitro zwiększoną proliferację limfocytów w odpowiedzi na kontakt z C. trachomatis, mimo że in vivo zanotowano obniżenie ich liczby we krwi obwodowej ludzi [44,58,59,60]. Obecnie przyjmuje się, że główną rolę w odpowiedzi na zakażenie chlamydialne odgrywają limfocyty Th CD4+ , co wykazano u myszy [76]. Wykazano, że limfocyty Th1 (CD4+ ) są przede wszystkim odpowiedzialne przez wydzielanie swoistych cytokin, a zwłaszcza IFN-γ [11,32,76]. Podczas pobudzania naiwnych limfocytów T z receptorem CD4+ do postaci Th1 dochodzi do zwiększonej sekrecji IFN-γ i aktywacji makrofagów do fagocytozy [78]. Komórki Th1 wydzielają także chemokiny prozapalne, m.in. TNF-α, które aktywują inne leukocyty [13]. Zdarza się jednak, że odpowiedź makroorganizmu nie zależy od limfocytów Th1, a jest kontrolowana przez Th2 [10]. Tak dzieje się w przypadku zakażeń niektórymi bakteriami wewnątrzkomórkowymi i wtedy następuje aktywacja alternatywnej drogi makrofagowej przez IL-4 i IL-13 oraz Th17 [4]. Przyjmuje się, że jest tak też w przypadku zakażeń C. trachomatis ze względu na jej zdolność do wywoływania stanów utajonych lub zakażeń przetrwałych [78]. Na podstawie danych uzyskanych z analiz immunohistochemicznych materiału pobranego z dróg rodnych kobiet zakażonych C. trachomatis, wykazano wzrost liczby limfocytów T z receptorem CD4+ , limfocytów B i komórek plazmatycznych [78]. Problemem okazało się ustalenie, która z subpopulacji limfocytów CD4+ − Th1 czy Th2, jest odpowiedzialna za obronność dróg rodnych. Za polaryzację w kierunku odpowiedzi typu 1 lub 2 odpowiadają czynniki transkrypcyjne, takie jak T-bet (Th1) oraz GATA-3 i RORγt (Th2, Th17) [78]. W przypadku zaka- żeń chlamydialnych w pierwszej kolejności zostaje uruchamiana odpowiedź typu 1, jednak gdy nie ma zdolności do ochrony następuje polaryzacja w kierunku odpowiedzi typu 2 [78]. Taki stan uruchamiania odpowiedzi przez Th1 lub Th2 zanotowano u myszy zakażanych eksperymentalnie C. trachomatis – szczep MoPn, w zależności od zakażenia (donosowo lub domięśniowo) [40]. Co ciekawe, taką dychotomię w odpowiedzi immunologicznej zanotowano u myszy zakażonych C. muridarum, u których w zależności od miejsca przebiegu zakażenia – dolny czy górny odcinek dróg rodnych, przeważała odpowiedź limfocytów Th1 lub limfocytów Th2 [61]. Trudno jednak odnieść te badania bezpośrednio do człowieka. Jedyne potwierdzenie można uzyskać w profilu cytokinowym, ale i tu nie ma jednoznacznej odpowiedzi, bo stwierdzono, że infekcja chlamydialna zwiększa syntezę IFN-γ oraz IL-17 i IL-22 [36], a także TNF-α i IL-1 [11,32,44].

Wspomnieć należy również o odporności humoralnej, badając poziom przeciwciał w surowicy krwi wykazano wysoki poziom IgG, IgA i sIgA u kobiet zakażonych C. trachomatis – biotyp LGV [2,39,51,72]. Jest to kolejny etap odporności związany także z aktywnością limfocytów Th2, które mogą pobudzać limfocyty B do wytwarzania immunoglobulin. W przypadku innych chlamydii infekujących drogi moczowo-płciowe człowieka to badania z C. abortus wykazały w zakażeniach eksperymentalnych u myszy wzrost liczby limfocytów T CD4+ oraz zwiększoną syntezę cytokin, takich jak IFN-γ, IL-4, IL-10 i TNF-α [14,23]. Wyniki te są podobne do rejestrowanych w zakażeniach naturalnych u kobiet. Mało jest natomiast informacji o odporności w zakażeniach chlamydiami środowiskowymi. Dotychczas wykazano, w układzie in vitro, że Parachlamydia acanthamoebae indukuje mechanizmy wrodzone, pobudzając monocyty ludzkie do zwiększonej syntezy IL-1β [30]. W przypadku Waddlia chondrophila brak jest badań stricte odpornościowych tak w układzie statycznym, jak i dynamicznym, ale są badania określające, które białka tej bakterii są immunogenne [38].

Profilaktyka zakażeń chlamydialnych

Jak do tej pory nie udało się stworzyć szczepionki uodparniającej na zakażenie C. trachomatis, chociaż prace trwają. Z epidemiologicznego punktu widzenia poszukiwania takiego preparatu wydają się uzasadnione, gdyż zakażenie tą bakterią na świecie dotyczy około 10% kobiet (ze wszystkich chorób przenoszonych drogą płciową) [3]. W badaniach nad szczepionką ważne jest poznanie antygenów stymulujących elementy układu odpornościowego. Mimo poznania antygenów swoistych grupowo, jak np. LPS, antygenów swoistych gatunkowo, takich jak MOMP (major outer membrane protein – białka błony zewnętrznej) czy cHSP60 (chlamydial heat shock protein − chlamydialne białko szoku cieplnego) oraz antygenów swoistych podgatunkowo, nadal jest wiele niewiadomych [16,25,83]. Wydaje się, że duży potencjał kryje się w białkach znajdujących się w błonie inkluzji chlamydialnej – Inc (inclusion body protein) [34]. Większość badań dotyczących uodporniania była prowadzona na modelach mysich. Jednak problemem wydaje się kontrola cyklu namnażania się tej bakterii wewnątrzkomórkowo. Cykl ten jest kontrolowany m.in. przez IFN-γ, co wykazano, stwierdzając podwyższoną jego sekrecję, stąd jak się przyjmuje odporność poszczepienna powinna być związana z odpowiedzią limfocytów Th1 [11,32].

Podsumowanie

Chlamydie klasyczne, czyli C. trachomatis i C. abortus oraz środowiskowe, takie jak P. acanthamoeba, W. chondrophila są czynnikami infekującymi drogi moczowo-płciowe człowieka, które przebiegają objawowo i bezobjawowo, a nierozpoznane prowadzą do nieodwracalnych zmian w organizmie. Wśród tych bakterii głównym czynnikiem chorobotwórczym ludzi jest znana prawie od 5 tys. lat C. trachomatis, a także, choć w nieco mniejszym stopniu, C. abortus, która jest przyczyną infekcji głównie u kobiet zawodowo kontaktujących się ze zwierzętami. Również ważnymi, choć mało znanymi w kraju patogenami dróg moczowo-płciowych kobiet, są chlamydie środowiskowe (P. acanthamoeba, W. chondrophila), stwierdzane u kobiet, które przeszły poronienia. Natomiast do grupy potencjalnych patogenów kobiet można zaliczyć R. porcellionis i N. hartmanellae, które jak dotychczas wykazano u zwierząt w przypadkach poronień. Z badań odpornościowych wynika, że głównymi mechanizmami uruchamianymi w czasie infekcji są mechanizmy nabyte, czyli głównie limfocyty T. W tej odporności zauważono dualizm odpowiedzi, który wynika z rekompensaty słabszego działania limfocytów Th1 przez limfocyty Th2. Ta wiedza, łącznie z lepiej poznanymi działaniami m.in. komórek ILC, powinna przybliżyć stworzenie szczepionki, która trwale zabezpieczyłaby przed tymi infekcjami.

Przypisy

• 1. Agrawal T., Bhengraj A.R., Vats V., Salhan S., Mittal A.: Expressionof TLR 2, TLR 4 and iNOS in cervical monocytes of Chlamydia trachomatis-infectedwomen and their role in host immune response. Am.J. Reprod. Immunol., 2011; 66: 534-543
  Google Scholar
• 2. Agrawal T., Vats V., Salhan S., Mittal A.: The mucosal immune responseto Chlamydia trachomatis infection of the reproductive tractin women. J. Reprod. Immunol., 2009; 83: 173-178
  Google Scholar
• 3. Annon. Sexually transmitted infections (STIs). RaportWHO. http://www.who.int/mediacentre/factsheets/fs110/en/(31.01.2014)
  Google Scholar
• 4. Anthony R.M., Urban J.F.Jr., Alem F., Hamed H.A., Rozo C.T., BoucherJ.L., Van Rooijen N., Gause W.C.: Memory TH2 cells induce alternativelyactivated macrophages to mediate protection nematodeparasites. Nat. Med., 2006; 12: 955-960
  Google Scholar
• 5. Bas S.M., James R.W., Gabay C.: Serum lipoproteins attenuatemacrophage activation and Toll-like receptor stimulation by bacteriallipoproteins. BMC Immunol., 2010; 11: 46
  Google Scholar
• 6. Baud D., Goy G., Gerber S., Vial Y., Hohlfeld P., Greub G.: Evidenceof maternal-fetal transmission of Parachlamydia acanthamoebae.Emerg. Infect. Dis., 2009; 15: 120-121
  Google Scholar
• 7. Baud D., Thomas V., Arafa A., Regan L., Greub G.: Waddlia chondrophila,a potential agent of human fetal death. Emerg. Infect. Dis.,2007; 13: 1239-1243
  Google Scholar
• 8. Beard R.W., Dias A.: Chronic pelvic pain in young women. Theimportance of differential diagnosis. W: International handbook ofChlamydia. Red. Moss T.R, Euromed Publications Ltd., Haslemere,2001, 139-152
  Google Scholar
• 9. Beem M.O., Saxon E.M.: Respiratory-tract colonization and a distinctivepneumonia syndrome in infants infected with Chlamydiatrachomatis. N. Engl. J. Med., 1977; 296: 306-310
  Google Scholar
• 10. Biliau A., Matthys P.: Interferon γ: a historical perspective. CytokineGrowth Factor Rev., 2009; 20: 97-113
  Google Scholar
• 11. Bobo L., Novak N., Mkocha H., Vitale S., West S., Quinn T.C.:Evidence for a predominant proinflammatory conjunctival cytokineresponse in individuals with trachoma. Infect. Immun., 1996;64: 3273-3279
  Google Scholar
• 12. Bowden F.J.: Reappraising the value of urine leukocyte esterasetesting in the age of nucleic acid amplification. Sex. Transm. Dis.,1998; 25: 322-326
  Google Scholar
• 13. Brodsky I.E., Medzhitov R.: Targeting of immune signaling networksby bacterial pathogens. Nat. Cell Biol., 2009; 11: 521-526
  Google Scholar
• 14. Buendia A.J., de Oca R.M., Navarro J.A., Sánchez J., Cuello F., SalinasJ.: Role of polymorphonuclear neutrophils in a murine modelof Chlamydia psittaci-induced abortion. Infect. Immun., 1999; 67:2110-2116
  Google Scholar
• 15. Choroszy-Król I., Bednorz R., Teryks-Wołyniec D., ApoznańskiW., Polak-Jonkisz D., Frej-Mądrzak M.: Zakażenia Chlamydia trachomatisu małych dzieci z wadami układu moczowego. Adv. Clin. Exp.Med., 2005; 14: 247-250
  Google Scholar
• 16. Choroszy-Król I.C., Frej-Mądrzak M., Jama-Kmiecik A., BoberT., Sarowska J.: Characteristics of the Chlamydia trachomatis species– immunopathology and infections. Adv. Clin. Exp. Med., 2012; 21:799-808
  Google Scholar
• 17. Choroszy-Król I., Murawski M., Pawlik L., Teryks-Wołyniec D.,Frej-Mądrzak M.: Incidence of chlamydial uterine cervix infectionsin South-West Poland in the period of 1996-2004. Adv. Clin. Exp.Med., 2006; 15: 427-433
  Google Scholar
• 18. Cohen C.R., Brunham R.C.: Pathogenesis of Chlamydia inducedpelvic inflammatory disease. Sex. Transm. Infect., 1999; 75: 21-24
  Google Scholar
• 19. Cram L.F., Zapata M.I., Toy E.C., Baker B.3rd: Genitourinary infectionsand their association with preterm labor. Am. Fam. Physician,2002; 65: 241-248
  Google Scholar
• 20. Dajek Z.: Chlamydia trachomatis w zakażeniach cewki moczoweji narządu rodnego. Mikrobiol. Med., 2000; 2: 6-9
  Google Scholar
• 21. Darville T., O’Neill J.M., Andrews C.W.Jr., Nagarajan U.M., StahlL., Ojcius D.M.: Toll-like receptor-2, but not Toll-like receptor-4, isessential; for development of oviduct pathology in chlamydial genitaltract infection. J. Immunol., 2003; 171: 6187-6197
  Google Scholar
• 22. Dean D., Suchland R.J., Stamm W.E.: Evidence for long-termcervical persistence of Chlamydia trachomatis by omp1 genotyping.J. Infect. Dis., 2000; 182: 909-916
  Google Scholar
• 23. Del Rio L., Buendia A.J., Sánchez J., Garcés B., Caro M.R., GallegoM.C., Bernabé A., Cuello F., Salinas J.: Chlamydophila abortus (Chlamydiapsittaci serotype 1) clearance is associated with the early recruitmentof neutrophils and CD8+ T cells in a mouse model. J. Comp. Pathol.,2000; 123: 171-181
  Google Scholar
• 24. Deptuła W., Ruczkowska J., Szenfeld J., Choroszy-Król I.,Travničék M.: Immunologicky status u hovadzieho dobytka prirodzeneinfikovaneho mikroorganizmami Chlamydia trachomatis a Chlamydiapsittaci. Vet. Med., 1990; 35: 73-80
  Google Scholar
• 25. Dong-Ji Z., Yang X., Shen C., Lu H., Murdin A., Brunham R.C.:Priming with Chlamydia trachomatis major outer membrane protein(MOMP) DNA followed by MOMP ISCOM boosting enhancesprotection and is associated with increased immunoglobulin A andTh1 cellular immune responses. Infect. Immun., 2000; 68: 3074-3078
  Google Scholar
• 26. Everett K.D., Bush R.M., Andersen A.A.: Emended description ofthe order Chlamydiales, proposal of Parachlamydiacae fam. nov. andSimkaniaceae fam. nov., each containing one monotypic genus, revisedtaxonomy of the family Chlamydiacae, including a new genusand five new species, and standards for the identification of organisms.Int. J. Syst. Bacteriol., 1999; 49: 415-440
  Google Scholar
• 27. Francois P., Hirtz P., Rouhan D., Favier M., Gratacap B., BeaudoingA.: Maternal-child transmission of Chlamydia trachomatis. A prospectiveinquiry in 168 pregnant women. Presse Med., 1989; 18: 17-20
  Google Scholar
• 28. Frew L., Stock S.J.: Antimicrobial peptides and pregnancy. Reproduction,2011; 141: 725-735
  Google Scholar
• 29. Graham A.L., Allen J.E., Read A.F.: Evolutionary causes and consequencesof immunopathology. Annu. Rev. Ecol. Evol. Syst., 2005;36: 373-397
  Google Scholar
• 30. Greub G., Desnues B., Raoult D., Mege J.M.: Lack of microbicidalresponse in human macrophages infected with Parachlamydia acanthamoebae.Microbes Infect., 2005; 7: 714-719
  Google Scholar
• 31. Holtmann H., Shemer-Avni Y., Wessel K., Sarov I., Wallach D.:Inhibition of growth of Chlamydia trachomatis by tumor necrosisfactor is accompanied by increased prostaglandin synthesis. Infect.Immun., 1990; 58: 3168-3172
  Google Scholar
• 32. Hook C.E., Telyatnikova N., Goodall J.C., Braud V.M., CarmichaelA.J., Wills M.R., Gaston J.S.: Effects of Chlamydia trachomatis infectionon the expression of natural killer (NK) cell ligands and susceptibilityto NK cell lysis. Clin. Exp. Immunol., 2004; 138: 54-60
  Google Scholar
• 33. Horn W.: Phylum XXIV. Chlamydiae Garrity and Holt 2001. W:Bergey’s Manual of Systematic Bacteriology. Second Edition. Volumefour. Krieg N.R., Staley J.T., Brown D.R., Hedlund B.P., Paster B.J.,Ward N.L., Ludwig W., Whitman W.B (red.). Springer, Nowy Jork,2001-2012; 4: 843-878
  Google Scholar
• 34. Howie S.E., Horner P.J., Horne A.W., Entrican G.: Immunity andvaccines against sexually transmitted Chlamydia trachomatis infection.Curr. Opin. Infect. Dis., 2011; 24: 56-61
  Google Scholar
• 35. Ingalls R.R., Rice P.A., Qureshi N., Takayama K., Lin J.S., GolenbockD.T.: The inflammatory cytokine response to Chlamydia trachomatisinfection is endotoxin mediated. Infect. Immun., 1995; 63:3125-3130
  Google Scholar
• 36. Jha R., Srivastava P., Salhan S., Finckh A., Gabay C., Mittal A.,Bas S.: Spontaneous secretion of interleukin-17 and -22 by humancervical cells in Chlamydia trachomatis infection. Microbes Infect.,2011; 13: 167-178
  Google Scholar
• 37. Jorgensen D.M.: Gestational psittacosis in a Montana sheep rancher.Emerg. Infect. Dis., 1997; 3: 191-194
  Google Scholar
• 38. Kebbi-Beghadadi C., Lienard J., Uyttebroeck F., Baud D., RiedererB.M., Greub G.: Identification of immunogenic proteins of Waddliachondrophila. PLoS One, 2012, 7: e28605
  Google Scholar
• 39. Kelly K.A.: Cellular immunity and Chlamydia genital infection:induction, recruitment, and effector mechanisms. Int. Rev. Immunol.,2003; 22: 3-41
  Google Scholar
• 40. Kelly K.A, Robinson E.A., Rank R.G.: Initial route of antigen administrationalters the T-cell cytokine profile produced in responseto the mouse pneumonitis biovar of Chlamydia trachomatis followinggenital infection. Infect. Immun., 1996; 64: 4976-4983
  Google Scholar
• 41. Lamoth F., Aeby S., Schneider A., Jaton-Ogay K., Vaudaux B.,Greub G.: Parachlamydia and Rhabdochlamydia in premature neonates.Emerg. Infect. Dis., 2009; 15: 2072-2075
  Google Scholar
• 42. Lundemose J.B., Lundemose A.G., Gregersen M., Helweg-LarsenK., Simonsen J.: Chlamydia and sudden infant death syndrome. A studyof 166 SIDS and 30 control cases. Int. J. Legal Med., 1990; 104: 3-7
  Google Scholar
• 43. Lynch C.M., Felder T.L., Schwandt R.A., Shashy R.G.: Lymphogranulomavenereum presenting as a rectovaginal fistula. Infect. Dis.Obstet. Gynecol., 1999; 7: 199-201
  Google Scholar
• 44. Monno R., Vena G., Cafforio R., Milone E.: Polymorphonuclearcell function impairment in patients with Chlamydia trachomatis urogenitalinfections. Acta Microbiol. Hung., 1991; 38: 75-79
  Google Scholar
• 45. Mutlu B., Mutlu N., Yucesoy G.: The incidence of Chlamydia trachomatisin women with urethral syndrome. Int. J. Clin. Pract., 2001;55: 525-526
  Google Scholar
• 46. Nasu K., Narahara H.: Pattern recognition via the Toll-like receptorsystem in the human female genital tract. Mediators Inflamm.,2010; 2010: 976024
  Google Scholar
• 47. Niemi S., Greub G., Puolakkainen M.: Chlamydia-related bacteriain respiratory samples in Finland. Microbes Infect., 2011; 13: 824-827
  Google Scholar
• 48. Nitsch-Osuch A., Wardyn K.A., Choroszy-Król I.: Zakażenia wywołanepatogenami atypowymi w  praktyce lekarskiej. GórnickiWydawnictwo Medyczne, Wrocław 2007
  Google Scholar
• 49. Nyári T., Woodward M., Mészáros G., Karsai J., Kovács L.: Chlamydiatrachomatis infection and the risk of perinatal mortality inHungary. J. Perinat. Med., 2001; 29: 55-59
  Google Scholar
• 50. Onsrud M., Qvigstad E.: Natural killer cell activity after gynelocologicinfections with Chlamydia. Acta Obstet. Gynecol. Scand.,1984; 63: 613-615
  Google Scholar
• 51. Osser S., Persson K.: Postabortal pelvic infection associated withChlamydia trachomatis and the influence of humoral immunity. Am.J. Obstet. Gynecol., 1984; 150: 699-703
  Google Scholar
• 52. Ostaszewska I., Zdrodowska-Stefanow B., Badyda J., Puciło K.,Trybuła J., Bulhak V.: Chlamydia trachomatis: probable cause of prostatitis.Int. J. STD AIDS, 1998; 9: 350-353
  Google Scholar
• 53. Paavonen J.: Pelvic inflammatory disease. From diagnosis toprevention. Dermatol. Clin., 1998; 16: 747-756
  Google Scholar
• 54. Page L.A., Smith P.C.: Placentitis and abortion in cattle inoculatedwith chlamydiae isolated from aborted human placental tissue.Proc. Soc. Exp. Biol. Med., 1974; 146: 269-275
  Google Scholar
• 55. Pawlikowska M.: Kształtowanie się wybranych parametrów odpornościu królików immunizowanych różnymi szczepami Chlamydiasp. Praca doktorska, Uniwersytet Szczeciński, Szczecin 2003
  Google Scholar
• 56. Pawlikowska M., Deptuła W.: Chlamydie i chlamydofile u ludzii zwierząt. Wydawnictwo Uniwersytetu Szczecińskiego, Szczecin2012
  Google Scholar
• 57. Pospischil A., Thoma R., Hilbe M., Grest P., Gebbers J.O.: Abortionin woman caused by caprine Chlamydophila abortus (Chlamydiapsittaci serovar 1). Swiss Med. Wkly., 2002; 132: 64-66
  Google Scholar
• 58. Qvigstad E., Digranes S., Thorsby E.: Antigen-specific proliferativehuman T-lymphocyte clones with specifity for Chlamydia trachomatis.Scand. J. Immunol., 1983; 18: 291-297
  Google Scholar
• 59. Qvigstad E., Hirschberg H.: Lack of cell-mediated cytotoxicitytowards Chlamydia trachomatis infected target cells in humans. ActaPathol. Microbiol. Immunol. Scand. C, 1984; 92: 153-159
  Google Scholar
• 60. Qvigstad E., Skaug K., Thorsby E.: Proliferative human T cellresponses to Chlamydia trachomatis in vitro. Acta Pathol. Microbiol.Immunol. Scand.C, 1983; 91: 203-209
  Google Scholar
• 61. Ramsey K.H., Rank R.G.: Resolution of chlamydial genital infectionwith antigen-specific T-lymphocyte lines. Infect. Immun.,1991; 59: 925-931
  Google Scholar
• 62. Rasmussen S.J., Eckmann L., Quayle A.J., Shen L., Zhang Y.X.,Anderson D.J., Fierer J., Stephens R.S., Kagnoff M.F.: Secretion of proinflammatorycytokines by epithelial cells in response to Chlamydiainfection suggests a central role for epithelial cells in chlamydialpathogenesis. J. Clin. Invest., 1997; 99: 77-87
  Google Scholar
• 63. Refaat B., Al-Azemi M., Geary I., Eley A., Ledger W.: Role of activinsand inducible nitric oxide in the pathogenesis of ectopic pregnancyin patients with or without Chlamydia trachomatis infection.Clin.Vaccine Immunol., 2009; 16: 1493-1503
  Google Scholar
• 64. Rödel J., Vogelsang H., Prager K., Hartmann M., Schmidt K.H.,Straube E.: Role of interferon-stimulated gene factor 3γ and betainterferon in HLA class I enhancement in synovial fibroblast uponinfection with Chlamydia trachomatis. Infect. Immun., 2002; 70: 6140-6146
  Google Scholar
• 65. Rothermel C.D., Rubin B.Y., Murray H.W.: γ-interferon is thefactor in lymphokine that activates human macrophages to inhibitintracellular Chlamydia psittaci replication. J. Immunol., 1983; 131:2542-2544
  Google Scholar
• 66. Ruczkowska J., Choroszy-Król I., Deptuła W.: Detection of Ch.trachomatis in the bulls ejaculates by immunoenzymatic/ChlamydiazymeAbbott/immunofluorescent/Chlamyset Orion/and cell culture/McCoy/methods.Zoonoses Cong. Int. Participation VIth JointMeeting of European Leptospira Workers, Brno 1988, p.40
  Google Scholar
• 67. Schachter J., Caldwell H.D.: Chlamydiae. Ann. Rev. Microbiol.,1980; 34: 285-309
  Google Scholar
• 68. Shemer-Avni Y., Holtmann H., Wallach D., Sarov J.: Cytokine-cellinteractions resulting in Chlamydia trachomatis incubation-mechanisminvolved. W: Chlamydia infections. Red. Bowie W.R., CaldwellH.D., Jones R.P., Mardh P-H., Ridgway G.L., Ward M.E., CambridgeUniversity Press, Cambridge 1990, 172-180
  Google Scholar
• 69. Shemer-Avni Y., Wallach D., Sarov I.: Reversion of the antichlamydialeffect of tumor necrosis factor by tryptophan and antibodiesto beta interferon. Infect. Immun., 1989; 57: 3484-3490
  Google Scholar
• 70. Shemer-Avni Y., Wallach D., Sarov I.: Inhibition of Chlamydiatrachomatis growth by recombinant tumor necrosis factor. Infect.Immun., 1988; 56: 2503-2506
  Google Scholar
• 71. Simonetti A.C., de Lima Melo J.H., de Souza P.R., Bruneska D.,de Lima Filho J.L.: Immunological’s host profile for HPV and Chlamydiatrachomatis, a cervical cancer cofactor. Microb. Infect., 2009;11: 435-442
  Google Scholar
• 72. Skaug K., Otnaess A.B., Orstavik I., Jerve F.: Chlamydial secretoryIgA antibodies in human milk. Acta Pathol. Microbiol. Immunol.Scand. C, 1982; 90: 21-25
  Google Scholar
• 73. Smith J.S., Munoz N., Herrero R., Eluf-Neto J., Ngelangel C., FranceschiS., Bosch F.X., Walboomers J.M., Peeling R.W.: Evidence forChlamydia trachomatis as a human papillomavirus cofactor in theetiology of invasive cervical cancer in Brazil and the Philippines. J.Infect. Dis., 2002; 185: 324-331
  Google Scholar
• 74. Spits H., Cupedo T.: Innate lymphoid cells: emerging insightsin development, lineage relationships, and function. Annu. Rev. Immunol.,2012; 30: 647-675
  Google Scholar
• 75. Stamm W.E., Koutsky L.A., Benedetti J.K., Jourden J.L., BrunhamR.C., Holmes K.K.: Chlamydia trachomatis urethral infections in men.Prevelance, risk factors, and clinical manifestations. Ann. Intern.Med., 1984; 100: 47-51
  Google Scholar
• 76. Starnbach M.N., Loomis W.P., Ovendale P., Regan D., Hess B., AldersonM.R., Fling S.P.: An inclusion membrane protein from Chlamydiatrachomatis enters the MHC class I pathway and stimulates a CD8+T cell response. J. Immunol., 2003; 171: 4742-4749
  Google Scholar
• 77. Tosi M.F., Hammerschlag M.R.: Chlamydia trachomatis selectivelystimulates myeloperoxidase release but not superoxide productionby human neutrophils. J. Infect. Dis., 1988; 158: 457-460
  Google Scholar
• 78. Vicetti Miquel R.D., Cherpes T.L.: Hypothesis: Chlamydia trachomatisinfection of the female genital tract is controlled by type 2immunity. Med. Hypotheses, 2012; 79: 713-716
  Google Scholar
• 79. Welch W.D., Polek W., Thrupp L.: Effect of lysozyme on the in vitroinfectivity of Chlamydia trachomatis. Curr. Microbiol., 1983; 8: 293-296
  Google Scholar
• 80. Weström L., Joesoef R., Reynolds G., Hagdu A., Thompson S.E.:Pelvic inflammatory disease and fertility. A cohort study of 1,844women with laparoscopically verified disease and 657 control womenwith normal laparoscopic results. Sex. Transm. Dis., 1992; 19:185-192
  Google Scholar
• 81. Wheelhouse N., Katzer F., Wright F., Longbottom D.: Novel chlamydia-likeorganisms as cause of bovine abortions, UK. Emerg. Infect.Dis., 2010; 16: 1323-1324
  Google Scholar
• 82. Wira C.R., Ghosh M., Smith J.M., Shen L., Connor R.I., SundstromP., Frechette G.M., Hill E.M., Fahey J.V.: Epithelial cell secretions fromthe human female reproductive tract inhibit sexually transmittedpathogens and Candida albicans but not Lactobacillus. Mucosal Immunol.,2011; 4: 335-342
  Google Scholar
• 83. Zdrodowska-Stefanow B., Ostaszewska I.: Chlamydia trachomatis– zakażenia u ludzi. Wyd. Volumed, Wrocław 2000, s. 1-114
  Google Scholar
• 84. Zdrodowska-Stefanow B., Ostaszewska-Puchalska I., BadydaJ., Galewska Z.: The effect of Chlamydia trachomatis infection of theprostate gland on the concentration of citric acid. Arch. Immunol.Ther. Exp., 2006; 54: 69-73
  Google Scholar
• 85. Zvillich M., Sarov I.: Interaction between human polymorphonuclearleukocytes and Chlamydia trachomatis elementary bodies:electron microscopy and chemiluminescent response. J. Gen. Microbiol.,1985; 131: 2627-2635
  Google Scholar
• 86. Zvillich M., Sarov I.: The persistence of Chlamydia trachomatiselementary body cell walls in human polymorphonuclear leukocytesand induction of a chemiluminescent response. J. Gen. Microbiol.,1989; 135: 95-104
  Google Scholar

Pełna treść artykułu