Streszczenie

Rosnąca liczba osób chorujących na cukrzycę typu 2, wprowadzanie do praktyki klinicznej kolej­nych nowych leków hipoglikemizujących oraz dążenie do uzyskania jak najlepszej kontroli glike­mii przy zastosowaniu politerapii sprawia, że coraz częściej możemy spotykać się z działaniami niepożądanymi wywoływanymi przez te leki. Jednym ze stosunkowo rzadkich działań niepożą­danych leków hipoglikemizujących jest ostre zapalenie trzustki (OZT). Dlatego celem opraco­wania jest przegląd danych literaturowych dotyczących występowania tego powikłania w trakcie leczenia cukrzycy typu 2.

Słowa kluczowe:leki hipoglikemizujące • ostre zapalenie trzustki

Summary

The increased number of subjects with type 2 diabetes and putting into clinical practice further new hypoglycemic agents and also aspiring to achieve the bettest glycemic control using a few medications may cause that undesirable actions of these agents may be observed more frequen­tly. One undesirable effect of hypoglycemic drugs is acute pancreatitis; therefore the aim of the present paper is to review data concerning the development of this complication during type 2 diabetes pharmacotherapy.

Key words:hypoglycemic agents • acute pancreatitis

Wstęp

Cukrzyca typu 2 i jej powikłania obok choroby wieńcowej i nadciśnienia tętniczego stanowią jeden z najistotniejszych problemów zdrowia publicznego. W wielu krajach euro­pejskich koszty leczenia cukrzycy typu 2 i jej powikłań pochłaniają 5-10% całego budżetu ochrony zdrowia [4].

Rosnąca liczba chorych z cukrzycą typu 2 oraz niesatys­fakcjonująca skuteczność dostępnych leków zachęcają do poszukiwania i wprowadzania do praktyki klinicznej ko­lejnych preparatów o działaniu hipoglikemizującym. Coraz powszechniej stosowana jest politerapia, która pozwala na osiągnięcie lepszej kontroli glikemii i zmniejszenie ryzyka późnych powikłań cukrzycy. Aktualne wytyczne Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego dotyczące doustnej farma­koterapii cukrzycy typu 2 w pierwszym etapie zalecają za­stosowanie monoterapii metforminą, a u osób bez nadwagi z zachowaną funkcją komórek β trzustki pochodnej sul­fonylomocznika. Jeżeli cel terapeutyczny nie zostaje osią­gnięty w drugim etapie należy zastosować leczenie dwo­ma lekami (etap 2a) dołączając do metforminy pochodną sulfonylomocznika lub lek inkretynowy (inhibitor dipep­tydylopeptydazy-IV (DPP-IV)) lub agonistę receptora glu­kagonopodobnego peptydu-1 (GLP-1) lub trzema lekami (etap 2b) dołączając do metforminy dwa leki o odmien­nych mechanizmach działania, spośród: pochodnych sulfo­nylomocznika, inhibitorów alfa-glukozydazy, inhibitorów DPP-IV, agonistów receptoraGLP-1 [41]. Politerapia uła­twia lepszą kontrolę glikemii receptora zwiększa jednak ryzyko występowania działań niepożądanych.

Do rzadkich, ale poważnych działań niepożądanych wią­zanych ze stosowaniem leków hipoglikemizujących należy ostre zapalenie trzustki (OZT), które poza bezpośrednim zagrożeniem życia może się przyczynić do uszkodzenia wysp trzustkowych i nasilenia zaburzeń związanych z de­ficytem insuliny.

Zapadalność na OZT w populacji ogólnej szacuje się na 5,4-79,8/100 tys. Głównymi przyczynami OZT są kami­ca pęcherzyka żółciowego i dróg żółciowych oraz nad­mierne spożycie alkoholu (około 80%) [35]. Do rzad­szych przyczyn rozwoju tej choroby należą między innymi działania niepożądane leków. Rozwój OZT może induko­wać wiele leków, a wśród nich azatiopryna, acetaminofen, β-adrenolityki, cytarabina, cymetydyna, erytromycyna, fu­rosemid, glikosteroidy, inhibitory konwertazy angioten­synowej, karbamazepina, kwas walproinowy, klozapina, lamiwudyna, merkaptopuryna, mesalazyna, metyldopa, opiaty, oktreotyd, paracetamol, pentamidyna, rifampicy­na, salicylany, sulfasalazyna, sole wapnia, sole złota te­tracykliny i trimetoprim [37]. W ostatnich latach w wie­lu krajach, w tym również w Polsce, obserwuje się wzrost zachorowań na OZT [12,22]. Wydaje się, że może to być spowodowane m.in. starzeniem się społeczeństw i stoso­waniem w praktyce klinicznej coraz większej liczby leków. Wyniki przeprowadzonego w Szwecji badania kohortowe­go ujawniły, że istotnym czynnikiem ryzyka OZT jest tak­że cukrzyca typy 2 [31].

W pracy podjęto próbę przybliżenia zainteresowanym le­karzom roli jaką odgrywają leki hipoglikemizujące jako czynniki ryzyka indukujące wystąpienie OZT.

Pochodne biguanidów

Jedyny stosowany obecnie lek z tej grupy – metformi­na (1,1-dimetylobiguanid) jest znany od ponad 50 lat. Stosowanie metforminy jest bardzo rzadką przyczyną OZT. Dotychczas opisano jedynie dwa przypadki, w których za­uważono bezpośredni związek OZT ze stosowaniem tego leku. U jednego z opisanych chorych przyczyną rozwoju OZT było przedawkowanie leku [2], a w drugim przypadku wystąpienie objawów tej choroby było spowodowane sto­sowaniem leku u chorej z ostrą niewydolnością nerek [28]. Nie obserwowano natomiast incydentów OZT u chorych stosujących zalecane ogólnie dawki metforminy i z filtra­cją kłębuszkową powyżej 60 ml/min. Wydaje się, że przy­czyną OZT u wymienionych chorych mogła być kumulacja metforminy w organizmie, do której może dochodzić u pa­cjentów z przewlekłą chorobą nerek przyjmujących duże dawki w wyniku nagłego pogorszenia filtracji kłębuszko­wej spowodowanej choćby odwodnieniem. Odwodnienie dodatkowo powoduje zagęszczenie soku trzustkowego, co spowalnia jego wypływ i stwarza sprzyjające warun­ki do rozwoju OZT [2,5,13,25,28]. Mimo że metformina bardzo rzadko powoduje OZT, należy uwzględnić możli­wość wystąpienia tego schorzenia u chorych z nagłym bó­lem w jamie brzusznej.

Pochodne sulfonylomocznika

Pochodne sulfonylomocznika są znane od niemal 70 lat. Wywodzą się z grupy przeciwbakteryjnych chemioterapeu­tyków sulfonamidowych. W latach 1975-1999 Światowa Organizacja Zdrowia zarejestrowała 38 zgłoszeń przypadków OZT indukowanych stosowaniem glibenclamidu. Badania kohortowe przeprowadzone w Szwecji wykazały, że lecze­nie glibenclamidem otyłych pacjentów z cukrzycą typu 2 zwiększało ryzyko wystąpienia incydentu OZT, zwłaszcza u osób poniżej 70. r.ż. Całkowita zapadalność na OZT u pa­cjentów leczonych glibenclamidem wynosiła poniżej 3% [3].

W dostępnej literaturze opisano także pojedyncze przy­padki OZT u pacjentów stosujących glimepiryd i glikla­zyd [11,33]. Brak jest natomiast danych dotyczących wystę­powania incydentów OZT u chorych stosujących glipizyd. Mechanizm, poprzez który pochodne sulfonylomoczni­ka mogłyby indukować rozwój OZT nie został wyjaśnio­ny, wydaje się jednak, że leki nowej generacji obarczone są mniejszym ryzykiem wystąpienia tego działania nie­pożądanego [3].

Pochodne kwasu benzoesowego (glinidy)

Repaglinid znalazł się na opublikowanej w 2005 roku li­ście leków indukujących OZT i został zaliczony do III klasy tych leków (mniej niż 10 przypadków, ale przy­najmniej jeden opis OZT spowodowanego przez dany lek) [37], jednak później nie opisano kolejnych incyden­tów OZT związanych z jego zastosowaniem. Nie opisa­no przypadków OZT u chorych stosujących nateglinid.

Inhibitory α-glukozydazy (akarboza)

Ponieważ jedynie 2% leku wchłania się z przewodu pokar­mowego, uważa się, że nie jest prawdopodobne, aby mógł wywoływać OZT [23].

Pochodne tiazolidynedionu (glitazony)

Na zwierzęcym modelu doświadczalnym wykazano, że roziglitazon zmniejsza nasilenie stanu zapalnego w trzustce podczas OZT wywołanego ceruleiną [7]. W innym modelu doświadczalnym podjęto próbę zastosowania roziglitazo­nu w zapobieganiu rozwojowi OZT po wykonaniu wstecz­nej pankreatocholangiografii (ERCP). Zaobserwowano, że zwiększenie aktywności PPARγ w trzustce prowadziło do zmniejszenia obrzęku i leukocytarnego nacieku zapalne­go oraz zahamowania indukowanej przez ERCP aktywno­ści czynnika jądrowego κB (NFκB) i ekspresji indukowa­nej syntazy tlenku azotu (iNOS), co również przyczynia się do zmniejszenia aktywacji zapalnej [16,38]. Brak jest danych dotyczących korzystnego wpływu glitazonów na hamowanie stanu zapalnego w trzustce u ludzi. Nie opu­blikowano również doniesień na temat ich udziału w roz­woju OZT. Dlatego ewentualny udział tych leków w pa­togenezie OZT jest mało prawdopodobny.

Leki wpływające na aktywność układu inkretynowego

Zarejestrowane są dwie grupy leków wpływających na ak­tywność układu inkretynowego: syntetyczne analogi glu­kagonopodobnego peptydu-1 (GLP-1) – eksenatyd i lira­glutyd oraz inhibitory dipeptydylopeptydazy IV (DPP-IV) enzymu metabolizującego GLP-1 – sitagliptyna i wilda­gliptyna. W warunkach fizjologicznych GLP-1 stymulu­je poposiłkowe wydzielanie insuliny i hamuje uwalnianie glukagonu. Jednak u osób z cukrzycą typu 2 dochodzi do upośledzenia syntezy i wydzielania tego peptydu [24].

Syntetyczne analogi GLP-1 nasilają stymulowane gluko­zą wydzielanie insuliny, przywracając fizjologiczny rytm zarówno pierwszej, jak i drugiej fazy jej sekrecji, ponadto hamują sekrecję glukagonu [15]. Dodatkową zaletą tych le­ków jest ich korzystny wpływ na komórki β wysp trzustko­wych – stymulacja proliferacji i hamowanie apoptozy. Leki te zmniejszają również łaknienie, co przyczynia się do tak ważnej w cukrzycy typu 2 redukcji masy ciała [18,27,30].

Mimo potencjalnie korzystnego fizjologicznego działa­nia tych leków od 2005 do 2007 roku opisano trzydzieści przypadków OZT w czasie leczenia eksenatydem. W sied­miu przypadkach objawy wystąpiły po zwiększeniu daw­ki tego leku, a w trzech obserwowano nawrót objawów po ponownym jego zastosowaniu [6,9,36]. Amerykańska Agencja ds. Żywności i Leków (FDA) wydała ostrzeżenie o potencjalnym ryzyku występowania OZT przy stosowa­niu eksenatydu (jak również liraglutydu) [14].

Wydaje się, że wpływ analogów GLP-1 na rozwój OZT może być związany z ich działaniem na egzokrynną funk­cję trzustki, które obejmują wykazany w badaniach in vitro stymulujący wpływ na różnicowanie komórek egzokryn­nych trzustki i hamowaniem indukowanej hipoglikemią se­krecji wodorowęglanów i białek oraz zmian aktywności neuronów jądra brzusznego nerwu błędnego, zwiększając zaleganie soku trzustkowego w przewodach trzustkowych [39,40,42]. Inna z hipotez zakłada, że stała aktywacja re­ceptora GLP-1 zwiększa podatność na wystąpienie stanu zapalnego w tym narządzie poprzez wpływ na ekspresję genów białek rodziny Reg, z których zmiany ekspresji RegIIIb odpowiadają za zwiększoną podatność na rozwój zmian nekrotycznych w trzustce [8,17,20,21]. Jednak wyniki innych badań eksperymentalnych wykazały, że tygodnio­wa aktywacja receptora GLP-1 poprzez stosowanie ana­logów tego hormonu u myszy spowodowała zwiększenie masy trzustki i zwiększyła ekspresję mRNA białek o dzia­łaniu przeciwzapalnym, takich jak RegIIIb nazywanym także PAP (pancreatitis-associated protein) oraz RegIIIα. Przewlekłe podawanie eksanatydu myszom żywionym die­tą wysokotłuszczową również zwiększało ekspresję PAP, ponadto zmniejszała trzustkową ekspresję mRNA czynni­ków o działaniu prozapalnym, takich jak białka chemotak­tycznego monocytów typu 1 (MCP-1), czynnika martwicy nowotworów – alfa (TNF-α) i czynnika przetwarzającego i aktywującego transkrypcję typu 3. W tym samym bada­niu wykazano, że metformina i sitagliptyna nie wpływają istotnie na profil ekspresji genów trzustkowych. Wykazano ponadto, że podanie eksanatydu nie wpływało na nasile­nie procesu zapalnego w trzustce [26].

Najnowsza metaanaliza wykazała, że OZT wystąpiło u 8 pacjentów leczonych eksenatydem i u 3 leczonych lira­glutydem w czasie badań klinicznych. Po wprowadzeniu eksenatydu do praktyki klinicznej, odnotowano 36 przy­padków OZT [1].

Inhibitory DPP-IV przedłużają czas półtrwania GLP-1 wy­dzielanego przez komórki L jelita i tym samym zwiększa­ją jego poposiłkowe stężenie. Dodatkowo leki te hamują apoptozę komórek beta wysp trzustkowych [10]. Pierwszy inhibitor DPP-IV – sitagliptyna – zarejestrowano w 2006 roku. Od października 2006 do lutego 2009 FDA zareje­strowała aż 88 przypadków OZT zgłoszonych jako indu­kowane tym lekiem. Dlatego zalecono ścisłe monitorowa­nie chorych po włączeniu sitagliptyny oraz po zwiększeniu dawki tego leku [34]. Przesłanki eksperymentalne wska­zują, że chociaż sitagliptyna wpływa korzystnie na funk­cję endokrynną trzustki, to jednak może niekorzystnie wpływać na jej funkcję egzokrynną, poprzez wywoływa­nie metaplazji w przewodach trzustkowych i zwiększanie przepływu przez te przewody, co u jednego zwierzęcia spo­wodowało rozwój OZT [29]. Jednak związek przyczyno­wo-skutkowy pomiędzy stosowaniem sitagliptyny a OZT u ludzi nie został dotychczas potwierdzony [32]. W bie­żącym roku opublikowano opis jednego przypadku OZT u pacjentki leczonej wildagliptyną [19]. Poza sita- i wil­dagliptyną w Polsce została także zarejestrowana saksa­gliptyna oraz alogliptyna (w Japonii), a wiele innych sub­stancji z tej grupy jest w III fazie badań.

Należy podkreślić, że mimo potencjalnie większego praw­dopodobieństwa wystąpienia OZT po zastosowaniu inhi­bitorów DPP-IV niż analogów GLP-1, możliwość doust­nego stosowania tych pierwszych zapewnia pacjentowi większy komfort leczenia. Ponadto ani w przypadku ana­logów GLP-1, ani inhibitorów DPP-IV nie udowodniono bezpośredniego związku z występowaniem OZT, a poje­dyncze badania doświadczalne sugerują wręcz, że jest on mało prawdopodobny. Jednak należy pamiętać, że zgod­nie z zaleceniami FDA stosując te leki powinno się zacho­wać szczególną ostrożność i weryfikować wszystkie nie­pokojące objawy zgłaszane przez pacjenta.

Wydaje się, że korzyści wynikające ze stosowania tych sto­sunkowo nowych leków przeważają nad ewentualnym, nie do końca udowodnionym ryzykiem. Konieczne są dalsze obserwacje dotyczące związku między stosowaniem leków wpływających na aktywność układu inkretynowego a OZT.

Podsumowanie

Podsumowując, należy stwierdzić, że ryzyko wy­stąpienia OZT związanego ze stosowaniem leków hipoglikemizujących jest stosunkowo niewielkie i głów­nie związane z lekami modulującymi aktywność układu inkretynowego. Jednak stosując te i inne leki nie należy lekceważyć jednak zgłaszanych przez chorych dolegli­wości, nawet tych mało swoistych, mogących wynikać z niekorzystnego oddziaływania leków na trzustkę z ini­cjacją i następczym rozwojem w sprzyjających okolicz­nościach OZT.

PIŚMIENNICTWO

[1] Anderson S.L., Trujillo J.M.: Association of pancreatitis with glucagon-like peptide-1 agonist use. Ann. Pharmacother., 2010; 44: 904-909
[PubMed]  

[2] Ben M.H., Thabet H., Zaghdoudi I., Amamou M.: Metformin associated acute pancreatitis. Vet. Hum. Toxicol., 2002; 44: 47-48
[PubMed]  

[3] Blomgren K.B., Sundström A., Steineck G., Wilholm B.E.: Obesity and treatment of diabetes with glyburide may both be risk factor for acute pancreatitis. Diabetes Care, 2002; 25: 298-302
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[4] Chiasson J., Rabasa-Lhoret R.: Prevention of type 2 diabetes: insulin resistance and β-cell function. Diabetes, 2004; 53 (Suppl. 3): S34-S38
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[5] Corsonello A., Pedone C., Corica F., Mazzei B., Di Iorio A., Carbonin P., Incalzi R.A.: Concealed renal failure and adverse drug reactions in older patients with type 2 diabetes mellitus. J. Gerontol. A. Biol. Sci. Med. Sci., 2005; 60: 1147-1151
[PubMed]  

[6] Curtiss F.R., Fairman K.A.: Diabetes drug therapy – first do no harm. J. Manag. Care Pharm., 2008; 14: 658-660
[PubMed]  [Full Text PDF]  

[7] Cuzzocrea S., Pisano B., Dugo L., Ianaro A., Britti D., Patel N.S., Di Paola R., Genovese T., Di Rosa M., Caputi A.P., Thiemermann C.: Rosiglitazone, a ligand of the peroxisome proliferator-activated receptor-gamma, reduces acute pancreatitis induced by cerulein. Intensive Care Med., 2004; 30: 951-956
[PubMed]  

[8] De Leon D.D., Farzad C., Crutchlow M.F., Brestelli J., Tobias J., Kaestner K.H., Stoffers D.A.: Identification of transcriptional targets during pancreatic growth after partial pancreatectomy and exendin-4 treatment. Physiol. Genomics, 2006; 24: 133-143
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[9] Denker P.S., Dimarco P.E.: Exenatide (exendin-4)-induced pancreatitis: a case report. Diabetes Care, 2006; 29: 471
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[10] Drucker D.J.: Dipeptidyl peptidase-4 inhibition and the treatment of type 2 diabetes: preclinical biology and mechanisms of action. Diabetes Care, 2007; 30: 1335-1343
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[11] Duboeuf T., De Widerspach-Thor A., Scotto B., Bacq Y.: Acute glimepiride-induced pancreatitis. Gastroenterol. Clin. Biol., 2004; 28: 409-410
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[12] Dudrick S., Paszkowiak J.: Historia i postępy w leczeniu ostrego zapalenia trzustki. Pol. Przegl. Chir., 2007; 79: 424-452

[13] Edwards I.R., Aronson J.K.: Adverse drug reactions: definitions, diagnosis, and management. Lancet, 2000; 356: 1255-1259
[PubMed]  

[14] FDA warns of potential link between Byetta and pancreatitis. Medscape News Today. Oct 17, 2007 (17.10.2011)
http://www.medscape.com/viewarticle/564359

[15] Fehse F., Trautmann M., Holst J.J., Halseth A.E., Nanayakkara N., Nielsen L.L., Fineman M.S., Kim D.D., Nauck M.A.: Exenatide augments first- and second-phase insulin secretion in response to intravenous glucose in subjects with type 2 diabetes. J. Clin. Endocrinol. Metab., 2005; 90: 5991-5997
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[16] Folch-Puy E., Granell S., Iovanna J.L., Barthet M., Closa D.: Peroxisome proliferator-activated receptor g agonist reduces the severity of post-ERCP pancreatitis in rats. World J. Gastroenterol., 2006; 12: 6458-6463
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[17] Gaisano H.Y., Gorelick F.S.: New insights into the mechanisms of pancreatitis. Gastroenterology, 2009; 136: 2040-2044
[PubMed]  

[18] Gedulin B.R., Nikoulina S.E., Smith P.A., Gedulin G., Nielsen L.L., Baron A.D., Parkes D.G., Young A.A.: Exenatide (exendin-4) improves insulin sensitivity and β-cell mass in insulin-resistant obese fa/fa Zucker rats independent of glycemia and body weight. Endocrinology, 2005; 146: 2069-2076
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[19] Girgis C.M., Champion B.L.: Acute pancreatitis in a patient receiving vidagliptin. Endocr. Pract., 2010; 16: 1-6

[20] Gironella M., Folch-Puy E., Le Goffic A., Garcia S., Christa L., Smith A., Tebar L., Hunt S.P., Bayne R., Smith A.J., Dagorn J.C., Closa D., Iovanna J.L.: Experimental acute pancreatitis in PAP/HIP knock-out mice. Gut, 2007; 56: 1091-1097
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[21] Graf R., Schiesser M., Reding T., Appenzeller P., Sun L.K., Fortunato F., Perren A., Bimmler D.: Exocrine meets endocrine: pancreatic stone protein and regenerating protein-two sides of the same coin. J. Surg. Res., 2006; 133: 113-120
[PubMed]  

[22] Gullo L., Migliori M., Olah A., Farkas G., Levy P., Arvanitakis C., Lankisch P., Beger H.: Acute pancreatitis in five European countries: etiology and mortality. Pancreas, 2002; 24: 223-227
[PubMed]  

[23] Hanefeld M.: The role of acarbose in the treatment of non-insulin-dependent diabetes mellitus. J. Diabetes Complications, 1998; 12: 228-237
[PubMed]  

[24] Holst J.J., Gromada J.: Role of incretin hormones in the regulation of insulin secretion in diabetic and nondiabetic humans. Am. J. Physiol. Endocrinol. Metab., 2004; 287: 199-206
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[25] Inzucchi S.E.: Metformin and heart failure. Diabetes Care, 2005; 28: 2585-2587
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[26] Koehler J.A., Baggio L.L., Lamont B.J., Drucker D.J.: Glucagon-like peptide-1 receptor activation modulates pancreatitis-associated gene expression but does not modify the susceptibility to experimental pancreatitis in mice. Diabetes, 2009; 58: 2148-2161
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[27] Li Y., Hansotia T., Yusta B., Ris F., Halban P.A., Drucker D.J.: Glucagon-like peptide-1 receptor signaling modulates β cell apoptosis. J. Biol. Chem., 2003; 278: 471-478
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[28] Mallick S.: Metformin induced acute pancreatitis precipitated by renal failure. Postgrad. Med. J., 2004; 80: 239-240
[PubMed]  [Full Text PDF]  

[29] Matveyenko A.V., Dry S., Cox H.I., Moshtaghian A., Gurlo T., Galasso R., Butler A.E., Butler P.C.: Beneficial endocrine but adverse exocrine effects of Sitagliptin in the HIP rat model of type 2 diabetes, interactions with Metformin. Diabetes, 2009; 58: 1604-1615
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[30] Nielsen L.L., Young A.A., Parkes D.G.: Pharmacology of exenatide (synthetic exendin-4): a potential therapeutic for improved glycemic control of type 2 diabetes. Regul. Pept., 2004; 117: 77-88
[PubMed]  

[31] Noel R. A., Braun D. K., Patterson R. E., Bloomgren G. L.: Increased risk of acute pancreatitis and biliary disease observed in patients with type 2 diabetes: a retrospective cohort study. Diabetes Care, 2009; 32: 834-838
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[32] Postmarketing reports of acute pancreatitis with sitagliptin products (Janumet, Januvia) (17.10.2011)
http://www.nps.org.au/health_professionals/publications/nps_radar/2010/april_2010/brief_item_sitagliptin

[33] Roblin X., Abinader Y., Baziz A.: Acute pancreatitis induced by gliclazide. Gastroenterol. Clin. Biol., 1992; 16: 96
[PubMed]  

[34] Sitagliptin (marketed as Januvia and Janumet) – acute pancreatitis. U.S. Food and Drug Administration (17.10.2011)
http://www.fda.gov/Safety/MedWatch/SafetyInformation/SafetyAlertsforHumanMedicalProducts/ucm183800.htm

[35] Tonsi A.F., Bacchion M., Crippa S., Malleo G., Bassi C.: Acute pancreatitis at the beginning of the 21st century: the state of the art. World J. Gastroenterol., 2009; 28: 2945-2959
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[36] Tripathy N.R., Basha S., Jain R., Shetty S., Ramachandran A.: Exenatide and acute pancreatitis. J. Assoc. Physicians India, 2008; 56: 987-988
[PubMed]  

[37] Trivedi C.D., Pitchumoni C.S.: Drug induced pancreatitis: an update. J. Clin. Gastroenterol. 2005; 39: 709-716
[PubMed]  

[38] Vaquero E., Gukovsky I., Zaninovic V., Gukovskaya A.S., Pandol S.J.: Localized pancreatic NF-κB activation and inflammatory response in taurocholate-induced pancreatitis. Am. J. Physiol. Gastrointest. Liver Physiol., 2001; 280: G1197-G1208
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[39] Wan S., Coleman F.H., Travagli R.A.: Glucagon-like peptide-1 excites pancreas-projecting preganglionic vagal motoneurons. Am. J. Physiol. Gastrointest. Liver Physiol., 2007; 292: G1474-G1482
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[40] Wettergren A., Wojdemann M., Holst J.J.: Glucagon-like peptide-1 inhibits gastropancreatic function by inhibiting central parasympathetic outflow. Am. J. Physiol., 1998; 275: G984-G992
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[41] Zespół ds. opracowania „Zaleceń”: Zalecenia kliniczne dotyczące postępowania u chorych na cukrzycę 2011. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Diabetol. Dośw. Klin., 2011; 11: A15

[42] Zhou J., Wang X., Pineyro M.A., Egan J.M.: Glucagon-like peptide 1 and exendin-4 convert pancreatic AR42J cells into glucagon- and insulin-producing cells. Diabetes, 1999; 48: 2358-2366
[PubMed]  [Full Text PDF]  

Autorzy deklarują brak potencjalnych konfliktów interesów.

Pełna treść artykułu