Streszczenie

Przeszczep nerki jest najlepszą metodą leczenia nerkozastępczego, zapewniającą pacjentom dłuższe przeżycia i lepszą jakość życia. Na wynik leczenia przeszczepianiem nerki wpływa wy­stępowanie powikłań, w tym urologicznych. Jednym z najczęściej występujących jest limfocele. Większość pojawia się podczas kilku tygodni po zabiegu transplantacji, zdarzają się jednak przypadki występowania limfocele w późniejszej obserwacji. Przeważnie nie dają objawów kli­nicznych i są wykrywane przypadkowo. Jednak gdy limfocele ma duże rozmiary może uciskać na przeszczepioną nerkę, moczowód, pęcherz moczowy lub okoliczne naczynia i pogarszać funkcję przeszczepionego narządu, powodować obrzęk kończyny oraz zakrzepicę naczyń biodrowych. Do powikłań limfocele należą też zakażenia. Przyczyną jego powstania jest gromadzenie się chłonki pochodzącej z uszkodzonych naczyń limfatycznych otaczających naczynia biodrowe lub z naczyń limfatycznych przeszczepianej nerki. Czynnikami predysponującymi są stosowa­ne leczenie immunosupresyjne, w tym inhibitory mTOR, pochodne kwasu mykofenolowego oraz wysokie dawki glikokortykosteroidów. Wystąpieniu limfocele sprzyjają również otyłość, cukrzyca, zaawansowany wiek biorcy, długi czas ciepłego niedokrwienia, epizody ostrego odrzucania i opóźnienie podjęcia funkcji przez przeszczepioną nerkę. Autorzy opisują dostępne obecnie metody leczenia, w tym aspirację i drenaż przezskórny z i bez sklerotyzacji, drenaż z zastosowaniem cewnika Tenckhoffa, a także fenestrację laparoskopową i otwartą. Obecnie za najefektywniejszą, ale także najbezpieczniejszą uważana jest fenestracja lapa­roskopowa, chociaż istnieją sytuacje kliniczne, w których konieczny jest otwarty zabieg operacyjny.

Słowa kluczowe:limfocele • przeszczepianie nerek

Summary

Renal transplantation is the best renal replacement treatment. It provides longer survival and a better quality of life. The outcome of renal transplantation is influenced by the occurrence of various complications, including urological. One of the most frequently occurring com­plications is lymphocele. Most cases of lymphocele develop during a period of several weeks after the procedure of transplantation. However, there are some literature reports concerning lymphocele diagnosis in the later period, even after several years. Most cases of lymphocele are asymptomatic and are diagnosed accidentally. Nevertheless, a large lymphocele may press the kidney, ureter, urinary bladder or neighbouring blood vessels, causing deterioration of renal function, leg oedema and thrombosis of iliac vessels. Among other complications there are infections. The cause of lymphocele is collection of the lymph drained from damaged lymph vessels surrounding iliac blood vessels and/or lymph vessels of the graft. Important factors predisposing to lymphocele are immunosuppressive treatment, including mTOR inhibitors, mycophenolic acid derivatives and high doses of glucosteroids. Factors favouring occurrence of lymphocele comprise obesity, diabetes, elderly age of recipient, long time of warm ischaemia, acute rejection episodes and delayed graft function. The authors describe presently available treatment methods including aspiration and percu­taneous drainage, with or without sclerotisation, drainage using the Tenckhoff catheter and laparoscopic or open fenestration. At present, laparoscopic fenestration is considered to be the most efficient and the safest method. However, there are clinical cases where open surgi­cal treatment is necessary.

Key words:lymphocele • renal transplantation

Wprowadzenie

Przeszczep nerki jest najlepszą metodą leczenia nerkozastępczego pacjentów w końcowym stadium przewlekłej choroby nerek. Znacznie zmniejsza ryzyko zgonu (o ponad 60% w porównaniu z dializoterapią), dwukrotnie przedłuża prognozowany czas przeżycia pacjenta oraz poprawia jakość życia pacjentów poddawanych terapii nerkozastępczej [7].

Torbiel limfatyczna – limfocele jest jednym z urologicz­nych powikłań wpływających na wynik tej metody lecze­nia. Częstość występowania tego powikłania u biorców przeszczepu nerki waha się 12-49% [4]. Torbiel limfatycz­na może powikłać każdy zabieg chirurgiczny obejmujący naczynia limfatyczne. Jest to pozaotrzewnowy zbiornik płynu otoczony włóknistą torebką pozbawioną nabłonka [4], najczęściej umiejscowiony poniżej dolnego bieguna nerki przeszczepionej [8].

Większość tych torbieli, bo jak podają dane literaturowe, aż 95% jest wykrywana w przeciągu 6 miesięcy po zabiegu, a szczyt wykrywalności przypada na 6 tydzień [14,20]. Opi­sane były jednak przypadki powstania torbieli limfatycznej kilka do kilkunastu lat po przeszczepieniu narządu [20].

Większość limfocele nie przekracza 3 cm średnicy, nie daje objawów klinicznych i jest przypadkowo uwidocz­niane podczas rutynowych badań ultrasonograficznych. Duża torbiel limfatyczna może uciskać na przeszczepioną nerkę, moczowód, pęcherz moczowy lub okoliczne na­czynia i przez to przyczyniać się do pogorszenia funkcji przeszczepionego narządu, obrzęku kończyny czy roz­woju zakrzepicy żylnej naczyń biodrowych. Drugi rodzaj powikłań wiążący się z występowaniem limfocele, to za­każenia objawiające się klinicznie bólem i gorączką. Cza­sem objawy są niecharakterystyczne – może występować nadciśnienie związane z uciskiem na tętnicę nerkową, a także zaparcia wynikające z utrudnienia pasażu jelito­wego [4,8,14,15,16,33].

Przyczyna powstania torbieli limfatycznych nie jest znana. Uważa się, że gromadząca się chłonka pochodzi z uszkodzonych podczas zabiegu naczyń limfatycznych otaczających naczynia biodrowe lub z naczyń limfa­tycznych przeszczepianej nerki [4,8,15,16,32]. Ostrożne i ograniczone preparowanie, a także staranne zamykanie (ligacja) uszkodzonych naczyń limfatycznych obniżają częstość występowania tego powikłania. Znaczenie ma również prawidłowo prowadzony drenaż pooperacyjny [6,8,16].

Do czynników predysponujących do powstania takich torbieli należy leczenie immunosupresyjne, w tym sto­sowanie wysokich dawek steroidów nadnerczowych [8,14,16,22,25,27,32], inhibitorów mTOR (sirolimus, ewe­rolimus) [2,8,15,16,22,25,27,29] oraz pochodnych kwasu mykofenolowego [2,14,22,29]. Sprzyja im także leczenie diuretykami [32] i jak wynika z danych literaturowych – także heparyną [8].

Czynnikami ryzyka są otyłość (wskaźnik masy ciała – BMI – przekraczający 30 kg/m²), cukrzyca, zaawansowa­ny wiek biorcy, długi czas ciepłego niedokrwienia, epi­zody ostrego odrzucania i opóźnione podjęcie funkcji [8,14,15,16,22,27,31,32].

Większość tych czynników zaburza gojenie rany poope­racyjnej i usposabia do wynaczyniania i gromadzenia się chłonki. Dowiedziono, że wzrost BMI o 1 jednostkę powy­żej normy zwiększa ryzyko wystąpienia powikłań gojenia rany o 19% [22]. Limfocele może powstać także jako po­wikłanie biopsji graftu [14].

W krajach strefy tropikalnej przyczyną powstania tor­bieli limfatycznej mogą być pasożyty. Opisano limfocele, którego przyczyną było zakażenie nicieniem Wuchereria bancrofti [5].

Złotym standardem diagnostycznym jest badanie ultra­sonograficzne, które pozwala na uwidocznienie zbior­nika płynu. Jego wykrycie wymaga różnicowania mię­dzy limfocele a zaciekiem moczowym na podstawie badania biochemicznego pobranego płynu. W przypad­ku torbieli limfatycznej stężenia kreatyniny, moczni­ka i potasu są podobne jak w surowicy, przy znacząco niższych stężeniach białka całkowitego i cholesterolu. W płynie pobranym ze zbiornika powstałego w wyniku zacieku moczowego stwierdzane są wyższe niż w chłon­ce stężenia kreatyniny i potasu oraz niższe stężenia sodu. Badanie biochemiczne płynu umożliwia również różnicowanie z krwiakiem okołonerkowym oraz rop­niem [21].

Inne metody diagnostyczne, takie jak scyntygrafia Tc99m, urografia, rezonans magnetyczny i tomografia kompute­rowa mają mniejsze znaczenie [8,15].

Małe i bezobjawowe torbiele limfatyczne zazwyczaj ule­gają samoistnemu wyleczeniu, natomiast przy objawo­wych stosuje się m.in. takie metody terapeutyczne jak aspiracja, drenaż z lub bez skleroterapii oraz fenestracja laparaskopowa bądź otwarta [1,30]. Wybór metody lecze­nia zależy od obrazu klinicznego oraz preferencji i do­świadczenia ośrodka i, mimo że limfocele stanowi częste powikłanie po zabiegach przeszczepienia nerki, wciąż pozostaje sprawą kontrowersyjną.

Aspiracja i drenaż przezskórny

Punkcja oraz drenaż przezskórny pod kontrolą USG, za­równo z jak i bez wykorzystania środków sklerotyzują­cych, to metody mniej inwazyjne niż chirurgiczne, jednak wiążące się z dużym odsetkiem nawrotów i takich powi­kłań jak zakażenie zbiornika chłonki, znacząca utrata biał­ka z wyciekającą chłonką, a także możliwość wystąpienia niekontrolowanego, trudnego do opanowania krwawienia z miejsca nakłucia ściany zbiornika [1].

Zarówno drenaż przezskórny jak i punkcja igłowa prze­prowadzana pod kontrolą USG mają znaczenie tera­peutyczne, ale i diagnostyczne, ponieważ uzyskany materiał umożliwia różnicowanie na podstawie wy­konanych badań biochemicznych z torbielą moczową lub ropniem. Pozwala również na ocenę wysokości ci­śnienia chłonki.

Wielu autorów uważa aspirację za postępowanie pierw­szego wyboru, ponieważ ten mało inwazyjny zabieg moż­na wykonać w warunkach ambulatoryjnych [8]. Jednak po takim leczeniu często dochodzi do nawrotów (50%), co stwarza oczywiście konieczność powtarzania nakłucia.

Drenaż natomiast, z powodu stałego, długotrwałego wy­cieku chłonki, wymaga niejednokrotnie wielotygodnio­wego utrzymywania drenu. Obie sytuacje zwiększają ry­zyko wprowadzenia infekcji do pierwotnie niezakażonego zbiornika chłonki. Metody te często nie są skuteczne i sta­nowią jedynie rozwiązania doraźne [17,34].

Drenaż przezskórny połączony ze sklerotyzacją

Metoda ta jest stosowana w przypadkach, w których sam drenaż okazuje się nieskuteczny. Dawniej do skle­rotyzacji wykorzystywano między innymi antybiotyki – ampicylinę, tetracyklinę, doksycyklinę i bleomycynę, kleje tkankowe, talk jodowy, a także roztwór powido­nu i etanol [19]. Obecnie najczęściej używane są etanol i roztwór jodowy powidonu. Zabieg polega na założe­niu drenażu przezskórnego pod kontrolą USG i podaniu środka sklerotyzującego do zbiornika płynowego. Pro­cedura jest powtarzana aż do ustania wypływu chłonki [35]. Współczynnik wyleczeń przy zastosowaniu etanolu wynosi według niektórych autorów aż 94% [13]. Efektyw­ność terapii z użyciem roztworu powidonu jest niższa, bo jak podają autorzy innego opracowania u 11% pacjen­tów dochodzi do nawrotu mimo zastosowanego leczenia [13]. Do możliwych powikłań tej procedury należą m.in. zakażenie, uczucie lokalnego dyskomfortu i przemiesz­czenie się cewnika. Obserwowano także pogorszenie funkcji przeszczepu z powodu nefrotoksycznego dzia­łania roztworu jodowego powidonu [8].

Drenaż z wykorzystaniem cewnika Tenckhoffa

Nowym sposobem leczenia objawowych zbiorników chłonki jest wykorzystanie cewnika wprowadzanego do jamy otrzewnej. Rezultaty są obiecujące [27]. Istotą tej metody jest drenaż wewnętrzny z wykorzystaniem dwu­mankietowego cewnika Tenckhoffa używanego w dializie otrzewnowej. W znieczuleniu miejscowym, wykonywane są dwa pionowe nacięcia o długości około 1 cm. Jedno z nich zapewnia dojście do limfocele, a drugie – odda­lone o około 2-3 cm – daje dostęp do jamy otrzewnej. W pierwszym etapie cewnik wprowadzany jest pod kon­trolą ultrasonograficzną do limfocele. Następnie prze­prowadza się go przez podskórny kanał i jego drugi ko­niec umieszczany jest w jamie otrzewnej. Cewnik zostaje umocowany do powięzi, aby zapobiec jego wysunięciu lub przemieszczeniu się. Nacięcia skóry zamyka się pojedyn­czymi, wchłanialnymi szwami. Cewnik utrzymywany jest przez 6 miesięcy, po czym jest usuwany w znieczuleniu miejscowym. Zabieg można przeprowadzić w warunkach ambulatoryjnych. Jak wynika z danych literaturowych limfocele zanika do miesiąca od przeprowadzenia zabie­gu, natomiast poprawa funkcji przeszczepionej nerki, jeśli limfocele stanowiło przyczynę zaburzeń odpływu moczu, widoczna jest już po kilku dniach. Autorzy tej metody nie obserwowali nawrotów w czasie rocznej obserwacji. Jest to ich zdaniem prosta i efektywna metoda leczenia objawowych, nawracających zbiorników chłonki po prze­szczepieniu nerki [1,3].

Fenestracja otwarta

Przed wprowadzeniem i rozpowszechnieniem tech­nik laparoskopowych postępowaniem z wyboru był otwarty zabieg operacyjny [1,2,9,18,24]. Po wytworze­niu szerokiego połączenia przez wycięcie fragmentu ściany otrzewnej (wewnętrzna fenestracja) możliwy staje się swobodny odpływ chłonki ze zbiornika poło­żonego w przestrzeni zaotrzewnowej do jamy otrzew­nej [3,4,8,35]. Jako dostęp operacyjny może być użyte miejsce blizny po zabiegu transplantacji, można też wykonać nowe nacięcie. Po uwidocznieniu limfocele, mającego postać wpuklenia do jamy otrzewnej, wyko­nywane jest kilkucentymetrowe nacięcie z obszyciem jego brzegów z wykorzystaniem sieci [8]. Obecnie za­stosowanie tej metody jest ograniczone. Należy jednak rozważyć wykonanie otwartego zabiegu w przypadkach obecności zrostów po przebytych w przeszłości opera­cjach brzusznych, a także wielokomorowych zbiorni­ków chłonki. Także w przypadku niedogodnej dla tech­niki laparoskopowej umiejscowienia limfocele. Główną wadą zabiegów otwartych jest ich inwazyjność, większe ryzyko infekcji oraz znacznie dłuższy w porównaniu do metod drenażu laparoskopowego okres hospitali­zacji. Otwór fenestracyjny stanowi potencjalne wrota uwięźnięcia jelita i powstania niedrożności mechanicz­nej przewodu pokarmowego. Metoda ta jest również obarczona ryzykiem nawrotu – według niektórych wy­nosi ono aż 16% [16]

Fenestracja laparoskopowa

Pierwszy laparoskopowy drenaż zbiornika chłonki po przeszczepieniu nerki wykonał w 1991 roku McCollough [18,28]. Zabieg ten polega, podobnie jak w przypadku zabiegu otwartego, na wytworzeniu kilkucentymetro­wego okienka w otrzewnej. Brzegi otworu są koagulo­wane w celu zapewnienia utrzymania drożności otworu. Przed zabiegiem operacyjnym badaniem ultrasonogra­ficznym określane jest położenie i rozmiar przestrzeni płynowej, a także jej położenie w stosunku do naczyń biodrowych, pęcherza moczowego i nerki przeszcze­pionej. Chorzy operowani są w znieczuleniu ogólnym dotchawiczym w ułożeniu na plecach. Po wytworze­niu odmy otrzewnowej z wykorzystaniem igły Veressa, wprowadzonej poprzez niewielkie nacięcie pępka, wpro­wadzeniu optyki, trokarów i zidentyfikowaniu położenia zbiornika chłonki, wycina się okno. Zawartość limfocele usuwana jest za pomocą ssaka, a następnie za pomocą optyki sprawdzane jest czy nie pozostały nieopróżnio­ne przestrzenie. Po ponownej kontroli jamy otrzewnej i desuflacji usuwa się trokary, a nacięcia skóry zamyka pojedynczymi szwami [17].

Przeciwwskazaniem do zastosowania tej metody są prze­byte operacje brzuszne, w wyniku których doszło do wy­tworzenia zrostów utrudniających zlokalizowanie ściany zbiornika płynowego. Podobne ograniczenia stanowią wielokrotne punkcje lub drenaż powikłane stanem za­palnym.

Istotnym problemem jest lokalizacja zbiornika w pobliżu wnęki nerki przeszczepionej. Przy takim umiejscowieniu limfocele ryzyko uszkodzenia moczowodu i naczyń wnę­kowych jest duże. Metodą uzupełniającą w takich sytu­acjach jest ultrasonografia śródoperacyjna. Jej zastosowa­nie zmniejsza ryzyko uszkodzenia okolicznych narządów i ogranicza konieczność przeprowadzenia konwersji do zabiegu otwartego [1,8,16,17,23].

Laparoskopowy drenaż wewnętrzny jest w porównaniu z zabiegiem otwartym obciążony nieco większym ryzy­kiem uszkodzenia nerki przeszczepionej, moczowodu, pęcherza moczowego oraz dużych naczyń miednicy małej [1,4,10,11,24,26,35].

Korzyści tej metody leczenia to mniejsza inwazyjność, małe ryzyko umieralności okołooperacyjnej i niewielka utrata krwi w czasie zabiegu. Znaczenie ma także krótszy okres hospitalizacji, co jest związane z niższymi kosztami oraz lepszy efekt kosmetyczny [4]. Wskaźnik wyleczeń jest wysoki, przekracza 70%.

Obecnie panuje pogląd, że laparoskopowa metoda lecze­nia powinna być stosowana jako metoda pierwszego wy­boru – rutynowo [12].

PIŚMIENNICTWO

[1] Adani G.L., Baccarani U., Risaliti A., Gasparini D., Sponza M., Montanaro D., Tulissi P., De Anna D., Bresadola V.: Treatment of recurrent symptomatic lymphocele after kidney transplantation with intraperitoneal Tenckhoff catheter. Urology, 2007; 70: 659-661
[PubMed]  

[2] Barba J., Rosell D., Rincon A., Robles J.E., Zudaire J., Berian J.M., Pascual I., Errasti P.: New immunosuppressive therapies and surgical complications after renal transplantation. Transplant. Proc., 2012; 44: 1275-1280
[PubMed]  

[3] Chen W.M., Ho H.C.: Management of recurrent lymphocele after renal transplantation using the Tenckhoff catheter. Urology, 2009; 74: 1150-1151
[PubMed]  

[4] de Lima M.L., Cotrim C.A., Moro J.C., Miyaoka R., D’Ancona C.A.: Laparoscopic treatment of lymphoceles after renal transplantation. Int. Braz. J. Urol., 2012; 38: 215-221
[PubMed]  

[5] Derouiche A., El Atat R., Mechri M., Garbouj N., Ezzeddine A., Khaled A., Chebil M.: Post-kidney transplantation lymphocele due to a lymphatic filariasis. Transplant. Proc., 2010; 42: 2808-2812
[PubMed]  

[6] Derouiche A., Mechri M., Ktari M.M., Helal I., Ben Abdallah T., Chebil M.: Lymphoceles after renal transplantation: study of risk factors. Prog. Urol., 2010; 20: 301-306
[PubMed]  

[7] Durlik M., Klinger M.: Chory dializowany jako biorca przeszczepu. Forum Nefrologiczne, 2010; 3: 201-211
[Abstract]  [Full Text PDF]  

[8] Ebadzadeh M.R., Tavakkoli M.: Lymphocele after kidney transplantation: where are we standing now? Urol. J., 2008; 5: 144-148
[PubMed]  [Full Text PDF]  

[9] Fahlenkamp D., Raatz D., Schönberger B., Leoning S.A.: Laparoscopic lymphocele drainage after renal transplantation. J. Urol., 1993; 150: 316-318
[PubMed]  

[10] Fahlenkamp D., Winfield H.N., Schönberger B., Mueller W., Leoning S.A.: Role of laparoscopic surgery in pediatric urology. Eur. Urol., 1997; 32: 75-84
[PubMed]  

[11] Gruessner R.W., Fasola C., Benedetti E., Foshager M.C., Gruessner A.C., Matas A.J., Najarian J.S., Goodale R.L.: Laparoscopic drainage of lymphoceles after kidney transplantation: indications and limitations. Surgery, 1995; 117: 288-295
[PubMed]  

[12] Iwan-Zietek I., Zietek Z., Sulikowski T., Nowacki M., Zair L., Romanowski M., Zukowski M., Rość D., Ostrowski M.: Minimally invasive methods for the treatment of lymphocele after kidney transplantation. Transplant. Proc., 2009; 41: 3073-3076
[PubMed]  

[13] Längle F., Schurawitzki H., Mühlbacher F., Steininger R., Watschinger B., Derfler K., Stockenhuber F., Piza F.: Treatment of lymphoceles following renal transplantation. Transplant. Proc., 1990; 22: 1420-1422
[PubMed]  

[14] Lopau K., Syamken K., Rubenwolf P., Riedmiller H., Wanner C.: Impact of mycophenolate mofetil on wound complications and lymphoceles after kidney transplantation. Kidney Blood Press. Res., 2010; 33: 52-59
[PubMed]  [Full Text PDF]  

[15] López García D., Janeiro Pais J.M., González Dacal J., Zarraonandía Andraca A., Casas Agudo P., Martínez Breijo S., Alvarez Castelo L., Ruibal Moldes M., Chantada Abal V., González Martin M.: Giant lymphocele after renal transplantation. Case report and bibliographic review. Arch. Esp. Urol., 2009; 62: 399-403
[PubMed]  

[16] Lucewicz A., Wong G., Lam V.W., Hawthorne W.J., Allen R., Craig J.C., Pleass H.C.: Management of primary symptomatic lymphocele after kidney transplantation: a systematic review. Transplantation, 2011; 92: 663-673
[PubMed]  

[17] Matych J., Pietraszun K., Kuzdak K., Skrzypek A., Cywiński J., Wichman R., Żurek J.: Laparoskopowy drenaż zbiorników chłonki po przeszczepach nerek. Urol. Pol., 2002; 55: 2-5
[Full Text HTML]  

[18] McCullough C.S., Soper N.J., Clayman R.V., So S.S., Jendrisak M.D., Hanto D.W.: Laparoscopic drainage of a posttransplant lymphocele. Transplantation, 1991; 51: 725-727
[PubMed]  

[19] McDowell G.C. 2^nd, Babaian R.J., Johnson D.E.: Management of symptomatic lymphocele via percutaneous drainage and sclerotherapy with tetracycline. Urology, 1991; 37: 237-239
[PubMed]  

[20] Mestres J., Sebastia C., Musquera M., Pano B., Peri L., Alcaraz A., Nicolau C.: Late subcapsular lymphocele in a kidney graft. Transplantation, 2012; 93: e35-e37
[PubMed]  

[21] Mousson C., Zanetta G., Tanter Y., Cercueil J.P., Chalopin J.M., Briet S., Rifle G.: Late 'spontaneous’ kidney graft decapsulation with fluid collection: lymphocele or transudate? Nephrol. Dial. Transplant., 1998; 13: 1288-1291
[PubMed]  [Full Text PDF]  

[22] Nashan B., Citterio F.: Wound healing complications and the use of mammalian target of rapamycin inhibitors in kidney transplantation: a critical review of the literature. Transplantation, 2012; 94: 547-561
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[23] Ostrowski M., Lubikowski J., Kowalczyk M., Power J.: Laparoscopic lymphocele drainage after renal transplantation. Ann. Transplant., 2000; 5: 25-27
[PubMed]  

[24] Oyen O., Bakka A., Pfeffer P., Lien B., Foss A., Bentdal O., Jorgensen P., Brekke I.B., Sodal G.: Laparoscopic management of posttransplant pelvic lymphoceles. Transplant. Proc., 1995; 27: 3449-3450
[PubMed]  

[25] Pengel L.H., Liu L.Q., Morris P.J.: Do wound complications or lymphoceles occur more often in solid organ transplant recipients on mTOR inhibitors? A systematic review of randomized controlled trials. Transpl. Int., 2011; 24: 1216-1230
[PubMed]  [Full Text HTML]  [Full Text PDF]  

[26] Persson N.H., Almquist P., Ekberg H., Källén R., Lorén I., Montgomery A.: Laparoscopic drainage of renal transplant lymphocele – with and without complications. Transplant. Proc., 1994; 26: 1765
[PubMed]  

[27] Roine E., Bjork I.T., Oyen O.: Targeting risk factors for impaired wound healing and wound complications after kidney transplantation. Transplant. Proc., 2010; 42: 2542-2546
[PubMed]  

[28] Seiler C., Horber F., Czerniak A.: Laparoscopic intraperitoneal drainage of lymphocele after renal transplantation. Nephrol. Dial. Transplant., 1994; 9: 185-186
[PubMed]  

[29] Srivastava A., Muruganandham K., Vinodh P.B., Singh P., Dubey D., Kapoor R., Kumar A., Sharma R.K., Prasad N.: Post-renal transplant surgical complications with newer immunosuppressive drugs: mycophenolate mofetil vs. m-TOR inhibitors. Int. Urol. Nephrol., 2010; 42: 279-284
[PubMed]  

[30] Teruel J.L., Escobar E.M., Quereda C., Mayayo T., Ortuno J.: A simple and safe method for management of lymphocele after renal transplantation. J. Urol., 1983; 130: 1058-1059
[PubMed]  

[31] Veeramani M., Mishra S., Kurien A., Ganpule A., Sabnis R., Desai M.: Does rejection have a role in lymphocele formation post renal transplantation? A single centre experience. Indian J. Urol., 2010; 26: 193-195
[PubMed]  [Full Text HTML]  

[32] Ziętek Z., Iwan-Ziętek I., Sulikowski T., Sieńko J., Nowacki M., Zukowski M., Kaczmarczyk M., Ciechanowicz A., Ostrowski M., Rość D., Kamiński M.: The outcomes of treatment and the etiology of lymphoceles with a focus on hemostasis in kidney recipients: a preliminary report. Transplant. Proc., 2011; 43: 3008-3012
[PubMed]  

[33] Ziętek Z., Sulikowski T., Tejchman K., Sieńko J., Janeczek M., Iwan-Ziętek I., Kędzierska K., Rość D., Ciechanowski K., Ostrowski M.: Lymphocele after kidney transplantation. Transplant. Proc., 2007; 39: 2744-2747
[PubMed]  

[34] Zincke H., Woods J.E., Leary F.J., DeWeerd J.H., Frohnert P.P., Hattery R.R., Aguilo J.J.: Experience with lymphoceles after renal transplantation. Surgery, 1975; 77: 444-450
[PubMed]  

[35] Zomorrodi A., Buhluli A.: Instillation of povidone iodine to treat lymphocele and leak of lymph after renal transplantation. Saudi J. Kidney Dis. Transpl., 2007; 18: 621-624
[PubMed]  [Full Text HTML]  

Autorzy deklarują brak potencjalnych konfliktów interesów.

Pełna treść artykułu