Abstrakt

Nadciśnienie tętnicze jest jedną z najczęstszych chorób sercowo-naczyniowych występujących w ciąży. Mimo że pierwotny hiperaldosteronizm (PHA) to najczęstsza przyczyna wtórnego nadciśnienia tętniczego o podłożu endokrynnym, jest bardzo rzadko rozpoznawany u kobiet ciężarnych. W dostępnej literaturze opisano dotychczas około 50 przypadków PHA wikłających przebieg ciąży. PHA jest często przyczyną opornego nadciśnienia tętniczego i może stanowić stan zagrożenia życia zarówno ciężarnej, jak i płodu. Rozpoznanie PHA u ciężarnych jest utrudnione ze względu na antagonistyczne wobec aldosteronu działanie progesteronu, fizjologiczny wzrost wydzielania aldosteronu w ciąży oraz często brak hipokaliemii. Możliwości leczenia farmakologicznego typowego dla PHA są również ograniczone z powodu antyandrogennego działania spironolaktonu, braku badań dotyczących bezpieczeństwa stosowania eplerenonu u kobiet w ciąży i braku powszechnej dostępności amiloridu. Leczenie zabiegowe można zastosować jedynie we wczesnej ciąży. W artykule przedstawiono aktualny stan wiedzy na temat postępowania w przypadku rozpoznania PHA u kobiety ciężarnej oraz systematyczny przegląd dostępnych w literaturze opisów przypadków.

Wstęp

Nadciśnienie tętnicze (NT) jest jedną z najczęstszych chorób sercowo-naczyniowych występujących u kobiet ciężarnych, wikłającą około 15% ciąż i będącą przyczyną wzrostu chorobowości oraz śmiertelności u matek oraz noworodków zarówno w krajach uprzemysłowionych, jak i rozwijających się. Zwiększa ryzyko rozwoju ciężkich powikłań, takich jak: przedwczesne odklejenie łożyska, incydenty mózgowe i  niewydolność wielonarządowa u ciężarnych oraz opóźnienia wzrastania, wcześniactwa i śmierci wewnątrzmacicznej płodu [32]. NT jest przyczyną około 25% wszystkich hospitalizacji kobiet ciężarnych.

U ciężarnych NT coraz częściej ma charakter przewlekły, tzn. nie jest wywołane ciążą. Chociaż w części przypadków ciąża pogarsza przebieg przewlekłego NT. Diagnostyka NT tętniczego u kobiety ciężarnej powinna obejmować również wtórne przyczyny, w  tym endokrynne. Rzadko rozpoznawaną przyczyną NT w ciąży jest pierwotny hiperaldosteronizm (PHA). W dostępnej literaturze z lat 1962-2013 opisano około 50 przypadków PHA wikłającego przebieg ciąży (tabela 1) [1].

Pierwotny hiperaldosteronizm

Przyczyną NT w przebiegu pierwotnego hiperaldosteronizmu (PHA) jest retencja sodu i hiperwolemia spowodowana autonomicznym wydzielaniem aldosteronu. W późnym stadium choroby zwiększona utrata nerkowa potasu prowadzi do hipokaliemii i rozwoju zasadowicy metabolicznej. Retencja sodu hamuje wydzielanie reniny przez aparat przykłębuszkowy. W ponad 95% przypadków, nadmierna sekrecja aldosteronu jest spowodowana gruczolakiem lub obustronnym przerostem nadnerczy.

Nadciśnieniu tętniczemu w przebiegu PHA mogą towarzyszyć nie tylko bóle i zawroty głowy, ale również osłabienie i skurcze mięśniowe. PHA jest przyczyną prawie 1% NT u osób dorosłych w populacji ogólnej i około 10% przypadków NT opornego na leczenie [1].

Ciąża a pierwotny hiperaldosteronizm

Wpływ ciąży na ciśnienie tętnicze u chorych na PHA jest przedmiotem kontrowersji. Według części badaczy ciąża często powoduje pogorszenie kontroli ciśnienia tętniczego [7,12,17,34] i może spowodować wystąpienie preeklampsji [3,7,25], rozwój zespołu HELLP [31,50] oraz zastoinowej niewydolności serca [13]. Pogorszenie kontroli ciśnienia tętniczego u ciężarnej można tłumaczyć nasileniem retencji sodu i wody, spowodowanymi mechanizmami niezależnymi od aldosteronu.

U ciężarnych z PHA opisano również poprawę kontroli ciśnienia tętniczego, z następczym pogorszeniem w okresie połogu [6,16,39]. Przyczyną poprawy kontroli NT jest prawdopodobnie antagonistyczne wobec aldosteronu działanie progesteronu (antagonizm kompetycyjny) [43]. Tylko w przypadku znacznego nasilenia niezależnej od aldosteronu retencji sodu, mechanizm ten jest dominującym i powoduje pogorszenie przebiegu klinicznego nadciśnienia tętniczego u ciężarnych z PHA.

Wpływ pha na rozwój płodu

Bariera maciczno-łożyskowa jest łatwo przepuszczalna dla aldosteronu [8,17]. Dlatego rozwijający się płód u kobiet z PHA jest eksponowany na nadmierne stężenie aldosteronu w okresie ciąży.

W dostępnej literaturze u kobiet z rozpoznaniem PHA odnotowano zarówno przypadki poronienia [14,26], wewnątrzmacicznego zahamowania wzrostu płodu [24,30,38], wewnątrzmacicznej śmierci płodu [22,24,36], przedwczesnego oddzielenia łożyska [12,31,33,38,42,50], przedwczesnego porodu [4,10,12,15,16,22,24], planowego wcześniejszego zakończenia ciąży [9], jak i prawidłowego przebiegu ciąży i porodu [2,6,8,21,26,43,44,47,49,51,55]. Elterman i wsp. opisali przypadek obojnactwa rzekomego – powiększenie łechtaczki u noworodka płci żeńskiej urodzonego przez matkę chorującą na PHA [13]. Nie ma jednak dowodów na wirylizujące działanie aldosteronu. Ponadto opisano przypadki hiperkaliemii u noworodków matek z  PHA leczonych preparatami potasu w czasie ciąży [13,28].

Diagnostyka pha w ciąży

Pierwotny hiperaldosteronizm w ciąży jest rozpoznawany bardzo rzadko, najczęściej na podejrzenie tej endokrynopatii naprowadza dopiero występowanie hipokaliemii [21]. Wysunięcie podejrzenia PHA w przypadku przebiegu klinicznego bez ujawnienia się hipokaliemii jest trudne. Podstawowym testem przesiewowym u chorych z podejrzeniem PHA poza okresem ciąży jest wskaźnik aldosteronowo-reninowy. Jednak w fizjologicznej ciąży aktywność reninowa osocza i stężenia krążącego aldosteronu wzrastają znacząco od około trzeciego miesiąca (średnie stężenia w  surowicy aldosteronu w ciąży to 30-160 pg/ml) [41,52,58]. Ponadto podwyższone stężenia aldosteronu, przekraczające zakres referencyjny dla osób zdrowych, są często obserwowane od 15 Hbd. [54]. Uważa się, że w 17 ± 2 tygodniu fizjologicznej ciąży stężenie aldosteronu powinno wynosić sześciokrotność wartości obserwowanych na jej początku [54].

Przyczyną fizjologicznego hiperaldosteronizmu w ciąży jest prawdopodobnie działanie antagonistyczne w stosunku do aldosteronu (antagonizm kompetycyjny) wysokich stężeń progesteronu. Dlatego podwyższone wartości aldosteronu, jak i  wskaźnik aldosteronowo-reninowy nie mogą stanowić kryteriów diagnostycznych rozpoznania PHA w czasie ciąży [33]. W  rozpoznaniu PHA u  kobiet ciężarnych mogą być pomocne testy pionizacji oraz restrykcji podaży sodu, w  których nie stwierdza się zwiększenia aktywności reninowej osocza [11,23].

Podstawową metodą diagnostyki obrazowej PHA w ciąży jest ultrasonografia jamy brzusznej (USG). Jest to jednak metoda mało czuła, pozwalająca na wykrycie jedynie dużych guzów nadnerczy. Mimo to niektórzy badacze zalecają rutynowe wykonywanie USG nadnerczy w każ- dym przypadku nowo zdiagnozowanego NT u ciężarnej [14]. W przypadku trudności z obrazowaniem nadnerczy można wykonać rezonans magnetyczny (MR) [10]. Jednak nawet u ciężarnych z charakterystycznym obrazem klinicznym (NT z hipokaliemią i obniżoną aktywnością reninową osocza) odstępuje się od wykonania MR, a stosowną diagnostykę obrazową podejmuje się po rozwiązaniu ciąży. Takie postępowanie może być zasadne, jeśli przebieg kliniczny nie zagraża ciężarnej – nadciśnienie tętnicze jest dobrze kontrolowane farmakologicznie. Powyższa sytuacja jest jednak rzadka [19].

Leczenie niefarmakologiczne

Głównym elementem leczenia niefarmakologicznego u  ciężarnych z  rozpoznaniem PHA jest ograniczenie spożycia sodu poniżej 2 g/dobę i zwiększenie spożycia potasu do minimum 3,51 g/dobę [56,57]. Sama podaż potasu w diecie może nie wystarczyć do wyrównania kaliemii.

Dostępna literatura nie podaje jak często u chorych na PHA, ze względu na fizjologiczne obniżenie wartości ciśnienia tętniczego w ciąży, możliwe jest odstawienie leków przeciwnadciśnieniowych.

Leczenie farmakologiczne

W leczeniu PHA poza lekami hipotensyjnymi stosuje się doustną suplementację potasu. W czasie leczenia preparatami potasu należy zwrócić szczególną uwagę na utrzymywanie prawidłowych stężeń tego pierwiastka w surowicy matki, gdyż niewłaściwe leczenie (zarówno zbyt szybkie wyrównanie hipokaliemii, jak i podanie zbyt dużej dawki) może spowodować rozwój hiperkaliemii u płodu i noworodka [13,28].

Leczenie farmakologiczne PHA u ciężarnych jest trudne, zarówno z powodu ograniczonych opcji terapeutycznych, jak i  niejednokrotnie wystepującego ciężkiego przebiegu tej choroby. Nie zaleca się jednak podejmowania agresywnego leczenia, głównie ze względu na duże ryzyko rozwoju powikłań zarówno u matki, jak i płodu [30]. Zalecenia dotyczące stosowania leków pierwszego rzutu w leczeniu NT w przebiegu PHA w ciąży nie odbiegają od zaleceń ogólnych. Zaleca się stosowanie: alfa-metyldopy, labetalolu (niedostępnego w Polsce), nifedypiny, hydralazyny, a w stanach niekontrolowanego wzrostu ciśnienia: urapidylu oraz nitrogliceryny [32]. Niestety u chorych na PHA stosowanie tych leków jest mało skuteczne, gdyż nie zmniejszają one wolemii. W celu osiągnięcia pożądanego obniżenia ciśnienia tętniczego często jest konieczne zastosowanie trzech lub więcej leków.

Jeśli ciśnienie tętnicze nie jest dobrze kontrolowane, jest wymagane włączenie dodatkowych leków hipotensyjnych, których stosowanie w ciąży jest względnie przeciwwskazane albo słabo udokumentowane. Najczęściej jest stosowany spironolakton, lek przenikający przez łożysko, należący do kategorii D wg FDA ze względu na działanie antyandrogenne [35,41]. Ryzyko nieprawidłowej androgenizacji występuje jedynie u płodów męskich. Dlatego spironolakton powinien być stosowany w  jak najmniejszej dawce, wystarczającej do uzyskania dobrej kontroli ciśnienia tętniczego. Nie należy dążyć do uzyskania normokaliemii w wyniku stosowania tego leku i zaprzestania suplementacji preparatami potasu.

Bardziej selektywnym antagonistą receptora mineralokortykosteroidowego niż spironolakton, jest eplerenon. Zastosowanie tego leku potencjalnie zmniejsza ryzyko działania antyandrogennego. Jednak ryzyko związane z jego zastosowaniem w ciąży nie jest znane. Cabassi i wsp. opisali przypadek pacjentki z PHA leczonej w ciąży eplerenonem od 27 Hbd., co pozwoliło na uzyskanie dobrej kontroli ciśnienia tętniczego, kaliemii oraz na kontynuację ciąży aż do 35 Hbd [10]. Jest to jedyny opisany przypadek zastosowania tego leku u ciężarnej, a na jego włączenie uzyskano zgodę komisji bioetycznej.

Innym lekiem moczopędnym hamującym wydalanie potasu, którego mechanizm działania nie jest związany z  blokowaniem receptora mineralokortykosteroidowego jest amiloryd (niedostępny w Polsce poza importem docelowym). Lek ten blokuje kanały sodowe w  cewkach i  przewodach zbiorczych nerki, których aktywność jest stymulowana przez pobudzenie receptora mineralokortykosteroidowego. Opisano kilka przypadków stosowania amilorydu w  leczeniu PHA u kobiet ciężarnych [3,12,26]. Al-Ali i wsp. włączyli ten lek w dawce 15 mg/dobę w 17 Hbd. uzyskując normalizację kaliemii i prawidłową kontrolę ciśnienia tętniczego aż do rozwiązania ciąży siłami natury w 37 Hbd. [3]. U jednej pacjentki lek podawano podczas dwóch kolejnych ciąż (od 6 i 14 Hbd.) w dawce 10-15 mg/dobę, uzyskując dobrą kontrolę ciśnienia tętniczego, normalizację kaliemii, wzrost aktywności reninowej osocza oraz niepowikłany przebieg obu ciąż [26]. Natomiast Crane i wsp. zastosowali amiloryd od 24 Hbd., jednak u  pacjentki doszło do przedwczesnego oddzielenia łożyska i śmierci płodu [12]. Powyższe opisy przypadków sugerują, że amiloryd jest skuteczny w leczeniu NT w przebiegu PHA u kobiet ciężarnych i jest bezpieczny dla płodu. Jednak dostępność tego leku w Polsce jest ograniczona (możliwy jest jedynie import docelowy). Natomiast dostępny na polskim rynku preparat zło- żony zawiera poza amilorydem hydrochlorotiazyd, który nie jest zalecany u chorych na PHA.

Leczenie zabiegowe

W przypadku gruczolaka nadnercza wytwarzającego aldosteron (zespół Conna) najlepszą metodą leczenia jest adrenalektomia, zwłaszcza laparoskopowa. Należy zwrócić uwagę, że obecnie dostępne nowe techniki chirurgii laparoskopowej pozwalają na zwiększenie skuteczności przy jednoczesnym ograniczeniu ryzyka operacyjnego dla matki i płodu. Jednostronna adrenalektomia pozwala na normalizację ciśnienia tętniczego w 70-89% przypadków. U pozostałych pacjentek obserwuje się znaczną poprawę kontroli ciśnienia tętniczego [18,29]. Zabieg laparoskopowy należy przeprowadzić najpóźniej na początku II trymestru (optymalnie nie później niż w 24 Hbd.) [27]. Opisano przypadek skutecznego laparoskopowego usunięcia gruczolaka nadnercza w 17 Hbd. z normalizacją ciśnienia tętniczego i stężenia potasu oraz niepowikłanym dalszym przebiegiem ciąży [7]. Najkorzystniejszy jest dostęp zaotrzewnowy, ze względu na możliwość zastosowania znacznie niższego ciśnienia wewnątrzbrzusznego podczas zabiegu [24,40]. U pacjentek w zaawansowanej ciąży decyzję o usunięciu patologii nadnerczowej należy opóźnić, do czasu połogu (optymalnie około 3 tygodnie po porodzie) [10]. Preferowanym sposobem rozwiązania ciąży jest w tym przypadku cięcie cesarskie [10,30,38]. Leczenie chirurgiczne nie znajduje zastosowania w  przypadku PHA spowodowanego obustronnym przerostem nadnerczy.

Podsumowanie

PHA jest rzadko rozpoznawaną chorobą u kobiet cię- żarnych z NT ze względu na antagonistyczne działanie progesteronu wobec aldosteronu, prawdopodobnie częsty przebieg kliniczny bez hipokalemii, jak również trudności diagnostyczne z potwierdzeniem rozpoznania. PHA może być przyczyną nadciśnienia tętniczego opornego na leczenie w czasie ciąży i stanowić zagrożenie życia ciężarnej i płodu. Stosowanie farmakoterapii typowej dla PHA jest ograniczone z powodu antyandrogennego działania spironolaktonu, braku badań dotyczących bezpieczeństwa stosowania eplerenonu w ciąży i ograniczonego dostępu amilorydu. W każdym przypadku korzystny wpływ ma ograniczenie spożycia sodu i zwiększenie spożycia potasu. Natomiast leczenie zabiegowe stanowi opcję terapeutyczną jedynie we wczesnej ciąży.

Przypisy

• 1. Abdelmannan D., Aron D.C.: Adrenal disorders in pregnancy. Endocrinol.Metab. Clin. North Am., 2011; 40: 779-794
  Google Scholar
• 2. Aboud E., De Swiet M., Gordon H.: Primary aldosteronism in pregnancy- should it be treated surgically? Ir. J. Med. Sci., 1995; 164: 279-280
  Google Scholar
• 3. Al-Ali N.A., El-Sandabesee D., Steel S.A., Roland J.M.: Conn’s syndromein pregnancy successfully treated with amiloride. J. Obstet.Gynaecol., 2007; 27: 730-731
  Google Scholar
• 4. Albiger N.M., Sartorato P., Mariniello B., Iacobone M., Finco I.,Fassina A., Mantero F.: A case of primary aldosteronism in pregnancy:do LH and GNRH receptors have a potential role in regulating aldosteronesecretion? Eur. J. Endocrinol., 2011; 164: 405-412
  Google Scholar
• 5. Aloia J.F., Beutow G.: Malignant hypertension with aldosteronomaproducing adenoma. Am. J. Med. Sci., 1974; 268: 241-245
  Google Scholar
• 6. Aoi W., Doi Y., Tasaki S., Mitsuoka T., Suzuki S., Hashiba K.: Primaryaldosteronism aggravated during peripartum period. Jpn. Heart J.,1978; 19: 946-953
  Google Scholar
• 7. Baron F., Sprauve M.E., Huddleston J.F., Fisher A.J.: Diagnosis andsurgical treatment of primary aldosteronism in pregnancy: a casereport. Obstet. Gynecol., 1995; 86: 644-645
  Google Scholar
• 8. Biglieri E.G., Slaton P.E.Jr.: Pregnancy and primary aldosteronism.J. Clin. Endocrinol. Metab., 1967; 27: 1628-1632
  Google Scholar
• 9. Boucher B.J., Mason A.S.: Conn’s syndrome with associated pregnancy.Proc. R. Soc. Med., 1965; 58: 575-576
  Google Scholar
• 10. Cabassi A., Rocco R., Berretta R., Regolisti G., Bacchi-Modena A.:Eplerenone use in primary aldosteronism during pregnancy. Hypertension,2012; 59: e18-e19
  Google Scholar
• 11. Chudek J., Witkowicz J., Kukla M., Piecha G., Zarzecki M., WiencekR., Wystrychowski A., Nieszporek T., Kokot F., Więcek A.: Częstośćwystępowania i charakterystyka zmian morfologicznych nadnerczyocenianych na podstawie tomografii komputerowej u chorychna nadciśnienie tętnicze z podwyższoną wartością współczynnikaaldosteronowo-reninowego. Naciśnienie Tętnicze, 2005; 9: 252-260
  Google Scholar
• 12. Crane M.G., Andes J.P., Harris J.J., Slate W.G.: Primary aldosteronismin pregnancy. Obstet. Gynecol., 1964; 23: 200-208
  Google Scholar
• 13. Elterman J.J., Hagen G.A.: Aldosteronism in pregnancy: associationwith virilization of female offspring. South. Med. J., 1983;76: 514-516
  Google Scholar
• 14. Fikri Benbrahim O., García Agudo R., Cazalla Cadenas F., MartínezCalero A., González-Spínola J.: Diagnosis of secondary hypertensioncausing miscarriage during the first trimester of pregnancy. Nefrologia,2011; 31: 229-231
  Google Scholar
• 15. Fujiyama S., Mori Y., Matsubara H., Okada S., Maruyama K., MasakiH., Yonemoto T., Nagata T., Umeda Y., Matsuda T., Iwasaka T.,Inada M.: Primary aldosteronism with aldosterone-producing adrenaladenoma in a pregnant woman. Intern. Med., 1999; 38: 36-39
  Google Scholar
• 16. Germain A.M., Kottman C., Valdés G.: Primary aldosteronism andpregnancy: report of 2 cases. Rev. Med. Chil., 2002; 130: 1399-1405
  Google Scholar
• 17. Gordon R.D., Fishman L.M., Liddle G.W.: Plasma renin activityand aldosterone secretion in a pregnant woman with primary aldosteronism.J. Clin. Endocrinol. Metab., 1967; 27: 385-388
  Google Scholar
• 18. Grant C.S., Carpenter P., van Heerden J.A., Hamberger B.: Primaryaldosteronism. Clinical management. Arch. Surg., 1984; 119: 585-590
  Google Scholar
• 19. Grossman A., Pacak K., Sawka A., Lenders J.W., Harlander D.,Peaston R.T., Reznek R., Sisson J., Eisenhofer G.: Biochemical diagnosisand localization of pheochromocytoma: can we reach a consensus?Ann. N. Y. Acad. Sci., 2006; 1073: 332-347
  Google Scholar
• 20. Hamilton E., O’Callaghan C., O’Brien R.M., Stowasser M., GordonR., Zajac J., Grossmann M.: Familial hyperaldosteronism type 1in pregnancy. Intern. Med. J., 2009; 39: 135-136
  Google Scholar
• 21. Hammond T.G., Buchanan J.D., Scoggins B.A., Thatcher R., WhitworthJ.A.: Primary hyperaldosteronism in pregnancy. Aust. N.Z. J.Med., 1982; 12: 537-539
  Google Scholar
• 22. Hirata S., Yoshida K., Kinoshita T.: Primary aldosteronism. Horm.Clin., 1987; 15: 275-279
  Google Scholar
• 23. Januszewicz A., Kokot F., Widecka K., Więcek A.: Zalecenia dotyczącediagnostyki i leczenia pierwotnego hiperaldosteronizmu.Nadciśnienie Tętnicze, 2008; 12: 155-168
  Google Scholar
• 24. Kosaka K., Onoda N., Ishikawa T., Iwanaga N., Yamamasu S., TaharaH., Inaba M., Ishimura E., Ogawa Y., Hirakawa K.: Laparoscopicadrenalectomy on a patient with primary aldosteronism duringpregnancy. Endocr. J., 2006; 53: 461-466
  Google Scholar
• 25. Kreze A.Jr., Kothaj P., Dobáková M., Rohon S.: Primary aldosteronismcaused by aldosterone-producing adenoma in pregnancy- complicated by EPH gestosis. Wien. Klin. Wochenschr., 1999; 111:855-857
  Google Scholar
• 26. Krysiak R., Samborek M., Stojko R.: Primary aldosteronism inpregnancy. Acta Clin. Belg., 2012; 67: 130-134
  Google Scholar
• 27. Lenders J.W.: Pheochromocytoma and pregnancy: a deceptiveconnection. Eur. J. Endocrinol., 2012; 166: 143-150
  Google Scholar
• 28. Levy J., Marx G.F.: Problems related to aldosteronism duringcesarean section. Anesthesiology, 1971; 34: 294-297
  Google Scholar
• 29. Lins P.E., Adamson U.: Primary aldosteronism. A follow-up studyof 28 cases of surgically treated aldosterone-producing adenomas.Acta Med. Scand., 1987; 221: 275-282
  Google Scholar
• 30. Lotgering F.K., Derkx F.M., Wallenburg H.C.: Primary hyperaldosteronismin pregnancy. Am. J. Obstet. Gynecol., 1986; 155: 986-988
  Google Scholar
• 31. Lu W., Zheng F., Li H., Ruan L.: Primary aldosteronism and pregnancy:a case report. Aust. N. Z. J. Obstet. Gynaecol., 2009; 49: 558
  Google Scholar
• 32. Mancia G., Fagard R., Narkiewicz K., Redon J., Zanchetti A., BöhmM., Christiaens T., Cifkova R., De Backer G., Dominiczak A., GalderisiM., Grobbee D.E., Jaarsma T., Kirchhof P., Kjeldsen S.E. i wsp.: WytyczneESH/ESC dotyczące postępowania w nadciśnieniu tętniczymw 2013 roku. Kardiol. Pol., 2013; 71 (Suppl. 3): 27-118
  Google Scholar
• 33. Matsumoto J., Miyake H., Isozaki T., Koshino T., Araki T.: Primaryaldosteronism in pregnancy. J. Nippon Med. Sch., 2000; 67: 275-279
  Google Scholar
• 34. Merrill R.H., Dombroski R.A., MacKenna J.M.: Primary hyperaldosteronismduring pregnancy. Am. J. Obstet. Gynecol., 1984; 150: 786-787
  Google Scholar
• 35. Messina M., Biffignandi P., Ghigo E., Jeantet M.G., Molinatti G.M.:Possible contraindication of spironolactone during pregnancy. J.Endocrinol. Invest., 1979; 2: 222
  Google Scholar
• 36. Murakami I., Ishimaru T., Ando K.: Primary aldosteronism duringpregnancy. Bull. Nagoya City Hosp., 1986; 9: 89-93
  Google Scholar
• 37. Murakami T., Watanabe Ogura E., Tanaka Y., Yamamoto M.:High blood pressure lowered by pregnancy. Lancet, 2000; 356: 1980
  Google Scholar
• 38. Neerhof M.G., Shlossman P.A., Poll D.S., Ludomirsky A., WeinerS.: Idiopathic aldosteronism in pregnancy. Obstet. Gynecol., 1991;78: 489-491
  Google Scholar
• 39. Nezu M., Miura Y., Noshiro T., Inoue M.: Primary aldosteronismas a cause of severe postpartum hypertension in two women. Am. J.Obstet. Gynecol., 2000; 182: 745-746
  Google Scholar
• 40. Nursal T.Z., Caliskan K., Ertorer E., Parlakgumus A., Moray G.:Laparoscopic treatment of primary hyperaldosteronism in a pregnantpatient. Can. J. Surg., 2009; 52: E188-E190
  Google Scholar
• 41. Okawa T., Asano K., Hashimoto T., Fujimori K., Yanagida K.,Sato A.: Diagnosis and management of primary aldosteronism inpregnancy: case report and review of the literature. Am. J. Perinatol.,2002; 19: 31-36
  Google Scholar
• 42. Otokida K., Takeda M., Fujiwara T.: A case of primary aldosteronismin pregnancy. Horm. Clin., 1988; 36: 167-171
  Google Scholar
• 43. Ronconi V., Turchi F., Zennaro M.C., Boscaro M., Giacchetti G.:Progesterone increase counteracts aldosterone action in a pregnantwoman with primary aldosteronism. Clin. Endocrinol., 2011;74: 278-279
  Google Scholar
• 44. Saito I., Hasegawa C., Saruta T.: Primary aldosteronism and hypertensionin pregnancy. Horm. Clin., 1992; 40: 493-498
  Google Scholar
• 45. Sakurada Y., Takeda N., Yasuda A.: Primary aldosteronism. Obstet.Gynecol., 1987; 54: 71-74
  Google Scholar
• 46. Shalhav A.L., Landman J., Afane J., Levi R., Clayman R.V.: Laparoscopicadrenalectomy for primary hyperaldosteronism duringpregnancy. J. Laparoendosc. Adv. Surg. Tech. A., 2000; 10: 169-171
  Google Scholar
• 47. Shigematsu K., Nishida N., Sakai H., Igawa T., Suzuki S., KawaiK., Takahara O.: Primary aldosteronism with aldosterone-producingadenoma consisting of pure zona glomerulosa-type cells in a pregnantwoman. Endocr. Pathol., 2009; 20: 66-72
  Google Scholar
• 48. Shimizu A., Aoi W., Akahoshi M., Utsunomiya T., Doi Y., SuzukiS., Kuramochi M., Hashiba K.: Elevation of plasma renin activity duringpregnancy and rupture of a dissecting aortic aneurysm in a patientwith primary aldosteronism. Jpn. Heart J., 1983; 24: 995-1006
  Google Scholar
• 49. Solomon C.G., Thiet M., Moore F.Jr., Seely E.W.: Primary hyperaldosteronismin pregnancy. A case report. J. Reprod. Med., 1996;41: 255-258
  Google Scholar
• 50. Takeuchi T., Takada Y., Funayama H.: Primary aldosteronism.Jpn. Med. J., 1998; 3878: 26-32
  Google Scholar
• 51. Tominaga T., Suzuki H., Saruta T.: A case of primary aldosteronismassociated with pregnancy. Intern. Med., 1988; 61: 563-567
  Google Scholar
• 52. Venning E.H., Dyrenfurth I.: Aldosterone excretion in pregnancy.J. Clin. Endocrinol. Metab., 1956; 16: 426-428
  Google Scholar
• 53. Watanabe H., Hayashi H., Yamamoto T., Taguchi T., Sakata K.,Tawarahara K., Masuda H., Kamikawa T., Kobayashi A., YamazakiN.: A case of primary aldosteronism which showed improvement inblood pressure during pregnancy. Shinzo, 1985; 17: 315-319
  Google Scholar
• 54. Watanabe M., Meeker C.I., Gray M.J., Sims E.A., Solomon S.:Secretion rate of aldosterone in normal pregnancy. J. Clin. Invest.,1963; 42: 1619-1631
  Google Scholar
• 55. Webb J.C., Bayliss P.: Pregnancy complicated by primary aldosteronism.South. Med. J., 1997; 90: 243-245
  Google Scholar
• 56. WHO. Guideline: Potassium intake for adults and children. Geneva,World Health Organization (WHO), 2012
  Google Scholar
• 57. WHO. Guideline: Sodium intake for adults and children. Geneva,World Health Organization (WHO), 2012
  Google Scholar
• 58. Wilson M., Morganti A.A., Zervoudakis J., Letcher R.L., RomneyB.M., Von Oeyon P., Papera S., Sealey J.E., Laragh J.H.: Blood pressure,the renin-aldosterone system and sex steroids throughout normalpregnancy. Am. J. Med., 1980; 68: 97-104
  Google Scholar

Pełna treść artykułu