Abstrakt

Pyretroidy to środki biobójcze należące do trzeciej generacji insektycydów. Stosowane są jako biocydy, insektycydy i leki. Środki te działają wybiórczo, bowiem są mało szkodliwe dla ptaków i ssaków (z powodu słabej absorpcji z jelita i szybkiej detoksykacji w ciele organizmów stałocieplnych), a trujące dla ryb oraz owadów.Celem pracy jest przedstawienie aktualnego stanu wiedzy na temat działania pyretroidów na układ immunologiczny na podstawie najnowszych badań naukowych.Mechanizm działania pyretroidów obejmuje opóźnianie zamykania się zależnych od potencjału kanałów sodowych i chlorkowych (w tym GABA- zależnych). Są to związki neurotoksyczne.Badania wykazały, że powodują one również liczne zaburzenia immunologiczne przyczyniając się do obniżenia odporności u ludzi i u zwierząt. Narażenie na pyretroidy może spowodować zahamowanie proliferacji leukocytów krwi obwodowej oraz zmniejszenie stężenia immunoglobulin IgG. Powodują one również spadek aktywności makrofagów oraz spadek poziomu interleukiny 2 (IL-2), interleukiny 8 (IL-8), interleukiny 12p70 (IL-12p70) oraz interferonu γ (IFN-γ). Niektóre z tych związków wpływają na przyrost masy wątroby i zwiększają komórkowość szpiku kostnego, a także mogą indukować apoptozę komórek grasicy.Pyretroidy mogą być przyczyną alergii i astmy. Ich działanie immunosupresyjne może osłabić odporność gospodarza przeciw infekcjom. Narażenie na te związki może się również przyczynić do indukcji procesu nowotworowego, w szczególności u osób z zaburzoną funkcją układu immunologicznego.

Wykaz skrótów

APAF 1 – czynnik 1 aktywujący proteazę, BF – bifentryna, CH50 – całkowita aktywność dopełniacza, DLM – deltametryna, GABA – kwas γ-aminomasłowy, IFN – interferon, IL – interleukina, LD50 – dawka powodująca zgon połowy narażonych osobników w wyniku jednorazowej ekspozycji na czynnik toksyczny, MIF – czynnik hamujący migrację makrofagów, MDA – dialdehyd malonowy, NO – tlenek azotu (II), PBO – piperonylobutoksyd, SOD – dysmutaza ponadtlenkowa, TGF – transformujący czynnik wzrostu, TNF – czynnik martwicy nowotworów.

Wstęp

Wstęp W porównaniu z krajami wysoko uprzemysłowionymi należącymi do Unii Europejskiej, średnie zużycie pestycydów w Polsce jest niskie, aczkolwiek występują znaczne różnice w zależności od położenia i wielkości gospodarstwa. Instytut Ochrony Roślin w 2001 r. wydał listę substancji czynnych dopuszczonych w Polsce, która zawiera 63 substancje czynne, których stosowanie jest zakazane i 385 substancji stosowanych jako składniki czynne. W 2002 r. monitorowano zużycie środków ochrony roślin na plantacjach ziemniaków. Wyniosło ono 6 kg/ha w zachodniej części Polski i 1,5 kg/ha we wschodniej części. Średnie zużycie wyniosło 3,5 kg/ha (substancji aktywnej) [8].

W 2013 r. średnie zużycie środków ochrony roślin w Polsce dla upraw objętych monitoringiem wynosiło 1,86 kg/ha (substancji aktywnej) i wykazywało zróżnicowanie regionalne. Badania wykazały, że w latach 2005-2011 sprzedaż środków ochrony roślin w Polski wykazuje istotną tendencję wzrostową i osiągnęła aż 58,7 tys. ton w masie towarowej i 21,8 tys. ton w substancji aktywnej w 2011 r. Mimo świadomości ludzi o zagrożeniach w łańcuchu gleba-roślina-człowiek wynikającym ze stosowania pestycydów, są one powszechnie stosowane w rolnictwie [11].

Pestycydy – charakterystyka i podział

Pestycydami nazywa się substancje pochodzenia naturalnego lub sztucznego stosowane w celu zwalczania organizmów szkodliwych lub niepożądanych. Używane są głównie do ochrony lasów, zbiorników wodnych, roślin uprawnych, a także ludzi, zwierząt, produktów żywnościowych przed szkodnikami, jak również niszczenia szkodliwych organizmów w budynkach mieszkalnych, inwentarskich, szpitalach i magazynach [23,31].

Ze względu na działanie pestycydy dzieli się na:

• zoocydy – do zwalczania szkodników zwierzęcych:
• insektycydy y – owadobójcze;
• akarocydy – roztoczobójcze;
• nematocydy – nicieniobójcze;
• rodentycydy – gryzoniobójcze;
• moluskocydy – mięczakobójcze;
• fungicydy – środki grzybobójcze i grzybostatyczne;
• herbicydy – środki chwastobójcze [23,31].

Podział pestycydów według Cremlyna ze względu na klasy toksyczności ostrej wyrażony za pomocą dawki śmiertelnej LD50 (wyrażonej w mg/kg) dzieli się na:

• I klasa – skrajnie toksyczne;
• II klasa – bardzo toksyczne;
• III klasa – umiarkowanie toksyczne;
• IV klasa – słabo toksyczne;
• V klasa – praktycznie nietoksyczne;
• VI klasa – stosunkowo nieszkodliwe [29].

Charakterystyka pyretroidów

Pyretroidy są syntetycznymi pochodnymi naturalnych pyretryn. Naturalne substancje aktywne – pyretryny wykryto w chryzantemach; są syntetycznymi estrami kwasu chryzantemowego (3-(2,2-dimetylowinylo)-2,2 dimetylocyklopropanokarboksylowego) albo halogenowymi analogami tego kwasu i alkoholi pierwszorzędowych lub drugorzędowych zawierających w swej cząsteczce przynajmniej jedno wiązanie podwójne. Są dobrze rozpuszczalne w tłuszczach i nietrwałe chemicznie [23,31]. Podział pyretroidów na typ I i II stworzono na podstawie ich struktury chemicznej, powodowanych zespołów zatrucia (zespół T „tremor” – drżenie i zespół CS „choreoathetosis with salivation” – choreoatetoza i ślinotok), objawów zatrucia u owadów oraz działaniu na preparowane nerwy insektów. Pyretroidy typu II zawierają grupę α-cyjano-3-fenoksybenzylu (należą do nich cypermetryna, deltametryna, fenwalerat), natomiast związki typu I obejmują wiele związków niezawierających owej grupy chemicznej (np.: resmetryna, cismetryna, permetryna). Podział nie jest doskonały, ponieważ niektóre związki z grupy II mogą powodować zespoły zatrucia charakterystyczne dla typu I lub obu typu pyretroidów [27]. Wszystkie pyretroidy mogą występować w co najmniej czterech postaciach stereoizomerów, z których każda cechuje się różną aktywno- ścią biologiczną [2].

Mechanizm działania pyretroidów

Pyretroidy działają głównie na kanały sodowe i chlorkowe. Modulują kinetykę otwierania i zamykania się bramkowanych napięciem kanałów sodowych błon neuronalnych centralnego układu nerwowego. Utrzymują kanały sodowe w stanie otwarcia przez długi czas, co prowadzi do przedłużonej depolaryzacji komórek nerwowych. Przedłużony napływ sodu do tych kanałów, jeśli jest wystarczająco długi, spowoduje obniżenie potencjału czynnościowego i powtarzające się ich otwieranie – być może jest to mechanizm powstawania parestezji. Przy wysokich stężeniach pyretroidów napływ sodu do kanałów może być wystarczająco długi by spowodować zahamowanie kolejnych pobudzeń w obrębie tych kanałów i spowodować tzw. blok przewodzenia. Już niewielkie stężenia pyretroidów przyczyniają się do modyfikowania funkcji sensorycznej neuronu. Pyretroidy typu II mogą zahamować napływ jonów chlorkowych do zależnych od potencjału kana- łów chlorkowych. Działanie to przyczynia się bardzo do powstawania objawów zatrucia tymi związkami. Przy stosunkowo wysokich stężeniach pyretroidy mogą działać również na GABA-zależne kanały chlorkowe. Działanie to może być odpowiedzialne za powstawanie drgawek spowodowane zatruciem pyretroidami typu II [2,28].

Zatrucie pyretroidami u ludzi

Mimo szerokiego stosowania pyretroidów na całym świecie, istnieje niewiele doniesień na temat ciężkich zatruć u ludzi. Odnotowano mniej niż 10 zgonów spowodowanych ich spożyciem lub ekspozycją zawodową [2].

Główną drogą wnikania pyretroidów do organizmu człowieka jest skóra. Mogą również wnikać do organizmu w przypadku ich rozpylania w pomieszczeniach zamkniętych. Głównym objawem zatrucia są parestezje spowodowane nadaktywnością skórnych włókien nerwowych [9]. Z części ciała najbardziej narażona jest twarz, gdzie dochodzi do parestezji oraz wzmożonej wrażliwości na ciepło, słońce, drapanie, aplikację wody i pocenie się.

Połknięcie pyretroidów po kilku minutach powoduje ból gardła, nudności, wymioty i bóle brzucha. Może też dojść do owrzodzeń jamy ustnej, zwiększonego wydzielania śliny i dysfagii. Działanie ogólnoustrojowe pojawia się 4-48 godzin po ekspozycji. Najczęściej dochodzi do zmęczenia, bólów i zawrotów głowy, a także kołatania serca, ucisku w klatce piersiowej i niewyraźnego widzenia. Śpiączka i drgawki po zatruciu zagrażają życiu człowieka, jednak większość pacjentów wraca do zdrowia po 6 dniach. Parestezje ustępują zazwyczaj po 12-24 godzinach. Choć nie ma na nie specjalnego leczenia, miejscowe stosowanie witaminy E może zmniejszyć nasilenie dolegliwości [2,23]. Witamina E i propofol jako antyoksydanty pomagają zwalczać stres oksydacyjny wywoływany przez pyretroidy i są stosowane w objawowym leczeniu zatrucia tymi związkami [19,20].

Zastosowanie pyretroidów

Pyretroidy są stosowane jako insektycydy i środki biobójcze, ale także w lecznictwie jako środki przeznaczone do zwalczania wszawicy i świerzbu u ludzi oraz ektopasożytów u zwierząt. Używa się ich także do zapobiegania chorobom przenoszonym przez komary, kleszcze i muchy, takim jak malaria i borelioza, czy żółta gorączka. Są stosowane jako ktycydy, akarocydy i repelenty.

W naszym kraju wśród zarejestrowanych insektycydów dominują pyretryny (4 preparaty 0,12% pyretryny) oraz pyretroidy: alfacypermetryna, deltamentryna, betacyflutryna, z-cypermetryna, lambdacyhalotryna, teflutryna i preparaty złożone zawierające minimum 8% betacyflutryny.

Jeśli chodzi o środki biobójcze zarejestrowane w Polsce to ich substancjami czynnymi wśród pyretroidów są: alfacypermetryna (stężenie 0,01-50%), cypermetryna (0,0045-10%), pralentryna (1,2%), deltametryna (1-10%), permetryna (0,2-74 %), deltametryna (0,015-25%), cyflutryna (0,04-10%), empentryna (0,02%), transflutryna (0,03-37,5%) i tetrametryna (0,08-0,3%) [17].

Odporność wrodzona i nabyta

Odpowiedź wrodzona stanowi pierwszą linię obrony organizmu. Eliminuje większość możliwych patogenów przed wystąpieniem poważnej infekcji, nie jest jednak związana z pamięcią immunologiczną. Obejmuje lizozym, znajdujący się w większości wydzielin, rzęski pokrywające drogi oddechowe, śluz zawarty w nosogardzieli, niskie pH soku żołądkowego, liczne mikroorganizmy żyjące w jelitach, odruchy kaszlu, kichania oraz gorączkę. Składnikami komórkowymi odporno- ści nieswoistej są komórki typu NK i wyspecjalizowane fagocyty, a składnikami humoralnymi białka ostrej fazy i dopełniacz.

Odpowiedź nabyta jest swoista i związana z pamięcią immunologiczną, jest aktywowana, gdy zawodzi odpowiedź nieswoista. Do jej rozwoju konieczne jest rozpoznanie antygenu i wytwarzanie przeciwciał. Składnikami komórkowymi tej odpowiedzi są komórki prezentujące antygen (APC) oraz limfocyty T i B, natomiast składnikami humoralnymi są przeciwciała [13,26].

Cytokiny

Cytokiny to niskocząsteczkowe proteiny lub glikoproteiny o dużej aktywności biologicznej, które nie mają właściwości enzymatycznych. Są wytwarzane głównie przez komórki układu odpornościowego i najczęściej działają lokalnie. Do ich właściwości należą:

• plejotropowość – zdolność do wielokierunkowego działania;
• redundancja – różne cytokiny wpływają jednakowo na daną populację komórek;
• synergizm – dodatni wpływ cytokin na dane zjawisko;
• antagonizm – przeciwstawne działanie dwu lub więcej cytokin.

Rolą cytokin jest kontrola funkcjonowania komórek układu odpornościowego i procesów zapalnych, regulacja interakcji międzykomórkowych i intensywności oraz czasu trwania odpowiedzi immunologicznej, indukcja proliferacji, różnicowania, chemotaksji, cytotoksyczności, wytwarzania przeciwciał, apoptozy i przeżycia komórek. Cytokiny dzieli się na:

• chemokiny;
• interleukiny;
• cytokiny krwiotwórcze;
• TNF;
• interferony;
• inne, np. MIF, TGF-ß [21,26].

Zaburzenia immunologiczne wywołane narażeniem na pyretroidy

Doświadczenie z udziałem 64 osób narażonych na kontakt z pestycydami wykazało, że ekspozycja na pestycydy powoduje znaczny wzrost stężenia IL-22 w surowicy. Może się to wiązać z większą podatnością na infekcje i nowotwory [6].

Badania immunotoksyczności pyretroidów i ich metabolitów przeprowadzone na modelu in vitro wykazały, że działają cytotoksycznie na monocyty. Ich aldehydowe pochodne zwiększają poziom IL-12p70 1,87-krotnie, a pochodne kwasowe i alkoholowe zwiększają poziom TNF – odpowiednio 5,88 i 7,96-krotnie w porównaniu do grupy kontrolnej [30].

Analiza stężeń składowych układu odpornościowego u 61 osób narażonych na działanie pyretroidów wykazała, że po 1-3 dniach ekspozycji doszło do pogłębiają- cego się z czasem spadku stężenia immunoglobulin klasy A, G, M, E, składowych dopełniacza C3c i C4, białek ostrej fazy, mediatorów i receptorów układu odpornościowego i immunologicznych markerów obrony komórkowej. Jednak po 6-12 miesiącach narażenia stężenia badanych parametrów nie wykazywały już tak niskich wartości. Po zakończeniu badania obserwowane zmiany uznano za niewielkie i podlegające mechanizmom kompensacyjnym układu odpornościowego [7].

Badanie metodą in vitro wpływu fenwaleratu na układ dopełniacza i makrofagi wykazało, że pyretroid powoduje wzrost stężenia składowych dopełniacza C3b, C3d i C3a w surowicy człowieka (p < 0,05) oraz spadek poziomu CH50 (p < 0,05). Do aktywacji dopełniacza dochodzi w sposób alternatywny. Być może jest to przyczyna alergii, na które cierpią osoby narażone na ten pyretroid. Ponadto, fenwalerat indukuje apoptozę makrofagów, jak wykazano przez wakuolizację cytoplazmy, kondensację heterochromatyny, tworzenie hipodiploidalnych jąder i fragmentację DNA tych komó- rek. Szkodliwe skutki w odniesieniu do makrofagów w połączeniu z niekontrolowaną aktywacją dopełniacza w surowicy są prawdopodobnie jednymi z głównych mechanizmów przyczyniających się do immunosupresyjnego działania fenwaleratu [4].

Eksperyment badający wpływ izomerów R i S cis-BF na rozwój zarodków dania pręgowanego wykazał jej immunotoksyczne właściwości oraz zdolność do wywoływania apoptozy i stresu oksydacyjnego. Przyczynia się do zwiększenia stężeń: IL-1ß oraz IL-8, kaspazy 9 i 3, katalazy i APAF 1. Poziomy tych cytokin były znacznie wyż- sze u organizmów narażonych na działanie izomeru S-cis-BF, co sugeruje jej silniejsze właściwości immunotoksyczne w porównaniu do izomeru R-cis-BF [12].

Doświadczenie określające działanie BF podawanej dootrzewnowo w dawce 4 mg/kg m.c. do powstania niedokrwistości, zwiększenia liczby białych krwinek i odsetka limfocytów, podwyższenia stężenia aminotransferazy alaninowej, dysmutazy ponadtlenkowej i peroksydazy glutationowej, a obniżenia aktywności peroksydazy glutationowej. Możliwą przyczyną tych zmian mógł być stres oksydacyjny indukowany BF [20].

Badanie randomizowane wpływu metylparationu i cypermetryny na układ odpornościowy z udziałem 2-miesięcznych szczurów (40 płci męskiej i 40 płci żeńkiej) wykazało, że u szczurów z grupy badanej poziom transformacji limfocytów i stężenie IgG były niższe, a stężenie IgA oraz stopień fagocytozy neutrofilów wyż- sze niż z grupy kontrolnej (p < 0,01). Im dawka pyretroidów była większa, tym obserwowane wskaźniki wykazywały większe odchylenie od normy [15].

Doświadczenie z udziałem 30 zawodowo narażonych na alfa-cypermetrynę pracowników szklarni (grupa badana) i 30 nienarażonych osób (grupa kontrolna) wykazało, iż ekspozycja na pyretroid powoduje spadek stężenia cytokin zaangażowanych w odpowiedź przeciwnowotworową i przeciwzakaźną. Cytokinami tymi były: IL-2, IL-8, IL-12p70 oraz IFN-y. Wyniki potwierdzają hipotezę, że ekspozycja na pyretroid może osłabić odporność gospodarza przeciw infekcjom i nowotworom, zwłaszcza u osób z zaburzoną funkcją układu immunologicznego [3].

Badanie porównujące skutki 28-dniowego doustnego podawania permetryny i cypermetryny wykazało, że cypermetryna w dawce 55,4 oraz 22,2 mg/kg m.c. dziennie przyczynia się do osłabienia reakcji nadwrażliwości typu opóźnionego oraz zmniejszenia liczby leukocytów we krwi obwodowej. Permetryna nie zmieniła tych parametrów. Im wyższa była dawka pyretrodiu (zarówno permetryny i cypermetryny), tym większy był przyrost masy wątroby i zwiększona komórkowość szpiku kostnego [10].

Obserwacje stężeń TNF-α, IFN-γ, IL-10, IL-1β, IL-6 w surowicy pępowinowej tuż po urodzeniu prowadzone w Baltimore wśród 300 dzieci wykazały, że permetryna może wpłynąć na obniżenie poziomu przeciwzapalnej IL-10 w surowicy, co wiąże się z większym ryzykiem chorób alergicznych i astmy w późniejszym życiu [16].

Badanie na szczurach, którym wstrzykiwano w okolicę międzyłopatkową roztwór permetryny w stężeniach 0,5, 1,5 lub 5,0 μM/dzień wykazało, że po 10 dniach trwania doświadczenia znacząco zmniejszyło się wytwarzanie przeciwciał, a aktywność fagocytarna makrofagów nie zmieniła się [22].

Badanie in vitro wpływu ekspozycji na atrazynę i permetrynę na pstrąga tęczowego wykazało, że pyretroidy powodują spadek żywotności i proliferacji leukocytów krwi obwodowej przy stężeniu 10 μM, a antrazyna hamuje proliferację leukocytów krwi obwodowej już w stężeniu 1 μM [25].

Ryc.1.

Deltametryna (DLM) jest silnie immunotoksyczna. U gryzoni przyczynia się do apoptozy komórek grasicy przez aktywację szlaków zależnych od kaspaz i indukcję stresu oksydacyjnego. Do łagodzenia skutków działania DLM na grasicę używa się piperyny [14].

Analiza wpływu podostrego zatrucia deltametryną u myszy wykazała, że związek ten w dawce 41,5 mg/ kg dziennie przez 28 dni zwiększa stężenie dysmutazy ponadtlenkowej, aminotransferazy alaninowej, liczbę białych krwinek, płytek krwi i odsetka limfocytów, a obniża erytrocyty i peroksydazę glutationową we krwi obwodowej. Za mechanizm tych zmian uważa się stres oksydacyjny [19].

Narażenie szczurów na imiprotynę i deltametrynę zawartych w owadobójczych aerozolach stosowanych w nadmiarze na terenie Egiptu spowodowało po 2 dniach ekspozycji spadek stężenia komórek T CD 4+ CD 8 – oraz CD4+ CD8+ pochodzących ze śledziony. Po 10 dniach spadek stężenia śledzionowych komórek OX12-OX19+. Natomiast po 30 dniach wzrost stężenia śledzionowych komórek T CD4+ CD8– oraz OX12-OX19+, a spadek masy śledziony, obniżenie stężenia komórek CD4 + CD 8+ i spadek aktywności fagocytarnej makrofagów otrzewnowych [5].

Badanie wpływu in vivo cyhalotryny na aktywność makrofagów otrzewnowych wykazało, że zmniejsza indeksy fagocytozy, spowalnia przemieszczanie się tych komórek i zmniejsza wytwarzanie przez nie tlenku azotu oraz nadtlenku wodoru. Działanie pyretroidu tłumaczy się jego wpływem na błonowe kanały sodowe obecne na makrofagach [24].

Analiza wpływu wdychania 1,6% praletryny przez 72 godziny z udziałem szczurów wykazała, że znacząco zwiększa liczbę białych krwinek, znacznie obniża liczbę neutrofilów, powoduje wzrost poziomu dysmutazy ponadtlenkowej (SOD), tlenku azotu (NO), dialdehydu malonowego (MDA), IL-2, czynnika śmierci nowotworów α (TNF-α) oraz przej- ściowy spadek stężenia monocytów (poziom monocytów wrócił do normy po 72 godzinach) [1].

28-dniowa obserwacja wpływu podawanej dootrzewnowo fenpropatryny na organizm myszy udowodniła,że pyretroid nie ma znaczącego wpływu na aktywność aminotransferazy alaninowej w surowicy krwi, natomiast powoduje znaczny wzrost stężenia dysmutazy ponadtlenkowej i peroksydazy glutationowej w dawce 5, 95 mg/kg lub 11,9 mg/kg dziennie. Cytowane prace wskazują, że ekspozycja na pyretroid powoduje wzrost stężenia enzymów przeciwutleniających w odpowiedzi na powstały stres oksydacyjny [18].

Wpływ pyretroidów na układ odpornościowy przedstawiono w tabeli 1 oraz na rycinie 1.

Tabela 1. Działanie poszczególnych pyretroidów na układ immunologiczny

Wnioski

Pyretroidy to związki, które wywołują liczne zaburzenia immunologiczne. Ich działanie immunosupresyjne osłabia odporność gospodarza przeciw infekcjom, a także może się przyczynić do indukcji procesu nowotworowego, zwłaszcza u osób z zaburzoną funkcją układu immunologicznego.

Związki te mogą być również przyczyną alergii, a narażenie w młodym wieku może się przyczynić do wystąpienia astmy w późniejszym życiu. Dlatego podczas ich produkcji i aplikacji ludzie powinni stosować ubrania ochronne oraz inne indywidualne środki ochrony (maski, rękawiczki).

---

Autorki deklarują brak potencjalnych konfliktów interesów.

Przypisy

• 1. Al-Damegh M.A.: Toxicological impact of inhaled electric mosquito-repellentliquid on the rat: a hematological, cytokine indications,oxidative stress and tumor markers. Inhal. Toxicol., 2013; 25: 292-297
  Google Scholar
• 2. Bradberry S.M., Cage S.A., Proudfoot A.T., Vale J.A.: Poisoning dueto pyrethroids. Toxicol. Rev., 2005; 24: 93-106
  Google Scholar
• 3. Costa C., Rapisarda V., Catania S., Di Nola C., Ledda C., Fenga C.:Cytokine patterns in greenhouse workers occupationally exposedto α-cypermethrin: an observational study. Environ. Toxicol. Pharmacol.,2013; 36: 796-800
  Google Scholar
• 4. Dutta R., Das N.: Immunomodulation of serum complement (C3)and macrophages by synthetic pyrethroid fenvalerate: in vitro study.Toxicology, 2011; 285: 126-132
  Google Scholar
• 5. Emara A.M., Draz E.I.: Immunotoxicological study of one of themost common over-the-counter pyrethroid insecticide products inEgypt. Inhal. Toxicol., 2007; 19: 997-1009
  Google Scholar
• 6. Fenga C., Gangemi S., Catania S., De Luca A., Costa C.: IL-17 andIL-22 serum levels in greenhouse workers exposed to pesticides.Inflamm. Res., 2014; 63: 895-897
  Google Scholar
• 7. Hadnagy W., Leng G., Sugiri D., Ranft U., Idel H.: Pyrethroids usedindoors – immune status of humans exposed to pyrethroids followinga pest control operation – a one year follow-up study. Int. J.Hyg. Environ. Health, 2003; 206: 93-102
  Google Scholar
• 8. Hajduk E.: Stosowanie pestycydów w Polsce. http://www.pan–germany.org/download/fs_pol_pol.pdf (26.09.2015)
  Google Scholar
• 9. Hudson N.L., Kasner E.J., Beckman J., Mehler L., Schwartz A., HigginsS., Bonnar-Prado J., Lackovic M., Mulay P., Mitchell Y., Larios L.,Walker R., Waltz J., Moraga-McHaley S., Roisman R., Calvert G.M.:Characteristics and magnitude of acute pesticide-related illnessesand injuries assosciated with pyrethrin and pyrethroid exposure – 11 states, 2000-2008. Am. J. Ind. Med., 2014; 57: 15-30
  Google Scholar
• 10. Institóris L., Undeger U., Siroki O., Nehéz M., Dési I.: Comparisonof detection sensitivity of immuno – and genotoxicological effectsof subacute cypermethrin and permethrin exposure in rats. Toxicology,1999; 137: 47-55
  Google Scholar
• 11. Jarecki W., Bobrecka-Jamro D.: Zużycie środków do produkcjirolniczej w Polsce w kontekście retardacji przemian rolniczejprzestrzeni produkcyjnej. Inżynieria Ekologiczna, 2013; 34: 121-128
  Google Scholar
• 12. Jin Y., Pan X., Cao L., Ma B., Fu Z.: Embryonic exposure to cis-bifenthrinenantioselectively induces the transcription of genes relatedto oxidative stress, apoptosis and immunotoxicity in zebrafish(Danio rerio). Fish Shellfish Immunol., 2013; 34: 717-723
  Google Scholar
• 13. Kaminski N.E., Faubert Kaplan B.L., Holsapple M.P.: Immunotoksyczność.W: Casarett&Doul Podstawy toksykologii, Klaassen C.D.,Watkins III J.B., red: Zielinska-Psuja B., Sapota A., MedPharm Polska,Wrocław 2014, 223-228
  Google Scholar
• 14. Kumar A., Sasmal D., Sharma N.: Immunomodulatory role ofpiperine in deltamethrin induced thymic apoptosis and altered immunefunctions. Environ. Toxicol. Pharmacol., 2015; 39: 504-514
  Google Scholar
• 15. Liu P., Wen W.H., Song X.X., Yuan W.H.: Effects of mixed cypermethrinand methylparathion on endocrine hormone levels andimmune functions in rats: I. Dose-response relationship. Wei ShengYan Jiu, 2006; 35: 257-260
  Google Scholar
• 16. Neta G., Goldman L.R., Barr D., Apelberg B.J., Witter F.R., HaldenR.U.: Fetal exposure to chlordane and permethrin mixtures in relationto inflammatory cytokines and birth outcomes. Environ. Sci.Technol., 2011; 45: 1680-1687
  Google Scholar
• 17. Nieradko-Iwanicka B.: Zastosowania pyretroidów jako leków,biocydów i pestycydów. Probl. Hig. Epidemiol., 2014; 95: 803-805
  Google Scholar
• 18. Nieradko-Iwanicka B., Borzęcki A.: Effect of 28-day exposureto fenpropathrin on the activities of serum alanine transaminase and liver antioxidant enzymes in mice. Bull. Vet. Inst. Pulawy,2015; 59: 165-169
  Google Scholar
• 19. Nieradko-Iwanicka B., Borzęcki A.: Subacute poisoning of micewith deltamethrin produces memory impairment, reduced locomotoractivity, liver damage and changes in blood morphology in themechanism of oxidative stress. Pharmacol. Rep., 2015; 67: 535-541
  Google Scholar
• 20. Nieradko-Iwanicka B., Borzęcki A., Jodłowska-Jędrych B.: Effectof subacute poisoning with bifenthrin on locomotor activity, memoryretention, haemathological, biochemical and histopathologicalparameters in mice. J. Physiol. Pharmacol., 2015; 66: 129-137
  Google Scholar
• 21. Polińska B., Matowicka-Karna J., Kemona H.: Cytokiny w nieswoistychzapalnych chorobach jelit. Postępy Hig. Med. Dośw., 2009;63: 389-394
  Google Scholar
• 22. Punareewattana K., Smith B.J., Blaylock B.L., Longstreth J., SnodgrassH.L., Gogal R.M. Jr, Prater R.M., Holladay S.D.: Topical permethrinexposure inhibits antibody production and macrophage functionin C57Bl/6N mice. Food Chem. Toxicol., 2001; 39: 133-139
  Google Scholar
• 23. Rejmer P.: Charakterystyka wybranych substancji chemicznych.W: Podstawy ekotoksykologii, red.: G. Borowski. Wydawnictwo Ekoinżynieria,Lublin 1997, 157-170
  Google Scholar
• 24. Righi D.A., Palermo-Neto J.: Effects of type II pyrethroid cyhalothrinon peritoneal macrophage activity in rats. Toxicology,2005; 212: 98-106
  Google Scholar
• 25. Shelley L.K., Ross P.S., Kennedy C.J.: Immunotoxic and cytotoxiceffects of atrazine, permethrin and piperonyl butoxide to rainbow trout following in vitro exposure. Fish Shellfish Immunol.,2012; 33: 455-458
  Google Scholar
• 26. Sochocka M., Błach-Olszewska Z.: Mechanizmy wrodzonej odporności.Postępy Hig. Med. Dośw., 2005; 59: 250-258
  Google Scholar
• 27. Soderlund D.M.: Molecular mechanisms of pyrethroid insecticideneurotoxicity: recent advances. Arch. Toxicol., 2012; 86: 165-181
  Google Scholar
• 28. Soderlund D.M., Clark J.M., Sheets L.P., Mullin L.S., PiccirilloV.J., Sargent D., Stevens J.T., Weiner M.L.: Mechanisms of pyrethroidneurotoxicity: implications for cumulative risk assessment.Toxicology, 2002; 171: 3-59
  Google Scholar
• 29. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Zielonej Gó-rze: Doświadczenia z przebiegu likwidacji mogilników z terenuwojewództwa lubuskiego. Narada Strefowa WIOŚ-GIOŚ Warszawa10.12.2008 r. http://www.wios.warszawa.pl/download/1/417/P3.pdf(04.09.2015)
  Google Scholar
• 30. Zhang Y., Zhao M., Jin M., Xu C., Wang C., Liu W.: Immunotoxicityof pyrethroid metabolites in an in vitro model. Environ. Toxicol.Chem., 2010; 29: 2505-2510
  Google Scholar
• 31. Żelechowska A., Biziuk M., Wiergowski M.: Charakterystykapestycydów. W: Pestycydy – występowanie, oznaczanie i unieszkodliwianie,red.: M. Biziuk. Wydawnictwa Naukowo-Techniczne,Warszawa 2001, 15-25
  Google Scholar

Pełna treść artykułu