Abstrakt

Trądzik jest jedną z najczęstszych dermatoz występujących w okresie pokwitania. Schorzenie dotyka również osoby dorosłe. Do najważniejszych czynników odpowiedzialnych za powstawanie trądziku zalicza się przerost i nadmierną aktywność gruczołów łojowych oraz nadmierne rogowacenie ujścia mieszka włosowego, występujące zwłaszcza w obrębie warstwy ziarnistej i rogowej naskórka. Trzecim czynnikiem etiopatogenetycznym trądziku jest nadmierny rozwój mikroflory na powierzchni skóry. Najważniejszą bakterią, odpowiedzialną za powstawanie zmian skórnych jest Propionibacterium acnes, Gram-dodatnia bakteria anaerobowa o komórkowym kształcie pałeczki. Szacuje się, że bakteria ta bierze udział w powstawaniu zmian trądzikowych prawie u 80% osób w wieku 11-30 lat. Niekorzystnym skutkiem zniknięcia zmian trądzikowych mogą być przebarwienia i blizny. Powszechnie używanymi substancjami chemicznymi o działaniu złuszczającym, mającymi zastosowanie w dermatologii i kosmetologii są kwasy organiczne. Zabieg złuszczania z użyciem kwasów organicznych nazywany jest peelingiem chemicznym (peel – złuszczanie) i polega na kontrolowanej aplikacji tych substancji na powierzchnię skóry. Głębokość złuszczania naskórka zależy od stężenia, rodzaju substancji i czasu jej kontaktu ze skórą. Stosowanie substancji złuszczających wydaje się pomocne przy redukcji nadmiernej keratynizacji – jednego z czynników powstawania trądziku. Ponadto złuszczanie naskórka jest jedną z metod usuwania hiperpigmentacji. Ze względu na budowę chemiczną, wśród najczęściej stosowanych w kosmetyce substancji o działaniu złuszczającym wyróżnia się alfa-hydroksykwasy (kwas glikolowy, mlekowy, migdałowy, cytrynowy), beta-hydroksykwasy (kwas salicylowy) oraz inne kwasy organiczne, takie jak kwas trichlorooctowy, pirogronowy. W artykule omówiono prace na temat zastosowania kwasów organicznych w terapii trądziku i przebarwień skórnych.

Wprowadzenie

Trądzik to jedna z najczęstszych chorób skóry ludzi młodych oraz dojrzałych. Istnieje kilka rodzajów trądziku, jednak najpopularniejszy jest trądzik pospolity. Nieestetyczne zmiany skórne w następstwie przebarwienia są typowym obrazem klinicznym tej dermatozy [19]. Dermatolodzy oraz kosmetolodzy korzystają z wielu metod mechanicznych oraz chemicznych mających na celu poprawę wyglądu skóry trądzikowej. Coraz popularniejsze jest stosowanie mniej lub bardziej inwazyjnych zabiegów wykorzystujących substancje chemiczne o działaniu złuszczającym. Zabiegi te nazywane są peelingami chemicznymi [38].

Trądzik – definicja, etiopatogeneza, leczenie

Trądzik zwyczajny (łac. acne vulgaris) definiowany jest jako choroba skóry, w której występuje przerost i nadmierna aktywność gruczołów łojowych związane z zaburzeniami równowagi hormonalnej organizmu [8]. Choroba jest typowa dla wieku pokwitania, ale może również występować u osób dorosłych. Charakterystycznymi zmianami skórnymi dla trądziku są zaskórniki (otwarte i zamknięte), grudki oraz krosty [42,62].

Etiopatogeneza

Zmiany skórne typowe dla trądziku pojawiają się wyłącznie w obrębie mieszków włosowych. Przeważnie umiejscawiają się na skórze twarzy oraz pleców [63]. Etiopatogeneza trądziku jest złożona. Składają się na nią trzy główne czynniki: łojotok, obecność flory bakteryjnej oraz hiperkeratynizacja ujść mieszków włosowych [19]. Łojotok definiuje się jako nadmierne wytwarzanie, a następnie ekskrecję łoju przez gruczoły łojowe. Struktury te należą do grupy gruczołów holokrynowych, co oznacza, że całe komórki gruczołu przekształcają się w wydzielinę, a w ich miejscu pojawiają się nowe komórki. Zdegenerowane komórki gruczołów łojowych tracą jądro komórkowe i tym samym zdolność do podziałów komórkowych [42].

Gruczoły łojowe są ściśle związane z mieszkami włosowymi, a ich ujście znajduje się tuż poniżej lejka aparatu włosowego. Warunkuje to typowe umiejscowienie zmian chorobowych w przebiegu trądziku [17]. Wydzielina gruczołów łojowych wytwarzana w ilościach fizjologicznych jest niezbędna do prawidłowego funkcjonowania skóry, bowiem wchodzi ona w skład naturalnego płaszcza hydrolipidowego skóry, chroniącego ją przed działaniem szkodliwych czynników zewnętrznych oraz nadmierną transepidermalną utratą wody [42]. Innym czynnikiem decydującym o powstawaniu zmian trądzikowych jest nadmierne rogowacenie ujścia mieszka włosowego, występujące zwłaszcza w obrębie warstwy ziarnistej i rogowej naskórka (ryc. 1) [19].

Nagromadzenie warstw zrogowaciałego naskórka oraz łoju powoduje zaczopowanie światła kanału wydzielniczego. Prowadzi to do powstania mikrozaskórników, a następnie zaskórników (otwartych i zamkniętych) będących wykwitami o charakterze niezapalnym [8]. W miarę postępu choroby zaskórniki zamknięte przekształcają się w grudki niezapalne oraz wykwity o charakterze zapalnym, takie jak krosty, guzki oraz torbiele (ryc. 2) [14]. Krostę definiuje się jako zmianę skórną wypełnioną treścią, w skład której wchodzą keratyna, wydzielina ropna i łojowa [62]. Wykwit powstaje w wyniku zaczopowania ujścia mieszka włosowego przez masy hieperkeratotyczne, na gromadzenia łoju oraz kolonizację kanału mieszka przez saprofityczną florę bakteryjną zasiedlającą powierzchnię skóry. Udział drobnoustrojów stanowi jeden z najistotniejszych w etiopatogenezie trądziku zwyczajnego. [40].

Za najważniejszą bakterię, odpowiedzialną za powstawanie zmian trądzikowych uważa się Propionibacterium acnes (P. acnes). Zaliczana jest do Gram-dodatnich bakterii beztlenowych o kształcie pałeczkowatym, której kolonie cechują się dużym polimorfizmem. Szacuje się, iż odgrywa ona rolę w indukcji zmian trądzikowych u około 80% osób w wieku 11-30 lat [27,40]. Chorobotwórczość tych mikroorganizmów jest związana z ich aktywnością lipolityczną w stosunku do triglicerydów łoju. W wyniku degradacji tych związków powstają kwasy tłuszczowe, wykazujące działanie drażniące i nasilające stan zapalny w obrębie zmian trądzikowych [40]

Przebarwienia skóry jako następstwo zmian trądzikowych

Przebarwieniem skóry (hiperpigmentacją) jest nazywana ograniczona plama o nieregularnym kształcie bądź uogólnione zmiany skórne o zabarwieniu ciemniejszym od naturalnego koloru skóry [61]. Zaburzenia barwnikowe skóry mogą mieć charakter nabyty lub wrodzony i ze względu na mechanizm ich powstawania, mogą być wynikiem zmiany liczby melanocytów, zaburzeń biosyntezy melaniny, bądź też zaburzeń transportu malanosomów (tab. 1).

W terapii hiperpigmentacji skóry niezależnie od ich pod- łoża stosuje się peelingi chemiczne. Głębokość złuszczania naskórka jest uzależniona od charakteru i położenia przebarwień skórnych.

Zastosowanie kwasów organicznych w terapii trądziku i przebarwień skóry

Jak wspomniano wyżej, jednym z czynników wywołujących powstawanie zmian trądzikowych jest hiperkeratynizacja ujść mieszków włosowych. Stosowanie substancji złuszczających wydaje się więc pomocne w redukcji nadmiernego rogowacenia [14]. Chemiczne złuszczanie naskórka jest również jedną z metod usuwania hiperpigmentacji.

Powszechnie używanymi substancjami chemicznymi o działaniu złuszczającym, stosowanymi w terapii trądziku i przebarwień skóry są kwasy organiczne [3,22]. Zabieg złuszczania z użyciem kwasów organicznych nazywany jest peelingiem chemicznym (peel – złuszczanie) i polega na kontrolowanej aplikacji tych substancji na powierzchnię skóry [50]. Głębokość złuszczania naskórka zależy od stężenia, rodzaju substancji i czasu jej kontaktu ze skórą [41]. Preparaty, w których stężenie kwasu nie przekracza 4%, powodują osłabienie wzajemnego przylegania korneocytów, na skutek czego usuwany jest zrogowaciały naskórek. Wyższe stężenie kwasu w preparacie i jego niskie pH powodują epidermolizę na skutek rozszczepienia połączeń desmosomalnych komórek warstwy podstawnej naskórka [20].

Inne działanie kosmetyczne kwasów organicznych

Stymulacja keratolizy nie jest jedynym działaniem kwasów organicznych stosowanych w dermatologii i kosmetyce. Mają bowiem pośrednie działanie nawilżające i odmładzające [56]. Na skutek złuszczenia poszczególnych warstw naskórka następuje pobudzenie proliferacji keratynocytów w warstwie podstawnej naskórka. Jednocześnie w skórze właściwej obserwuje się intensyfikację procesów wytwarzania kolagenu i macierzy zewnątrzkomórkowej [20]. Związki te są często stosowane w różnych preparatach kosmetycznych, ponieważ obniżając pH preparatu oraz skóry stanowią ochronę przed rozwojem drobnoustrojów [43]. Klasyfikacja substancji chemicznych o działaniu złuszczającym. Ze względu na głębokość działania peelingi chemiczne dzieli się na:

• bardzo powierzchowne (złuszczenie całej warstwy rogowej do warstwy kolczystej na głębokość 0,06 mm). Takie działanie wykazują AHA w stężeniu 20-50%, TCA w stężeniu 10-20%, BHA [33],

• powierzchowne (złuszczenie całego naskórka aż do warstwy podstawnej skóry na głębokość poniżej 0,45 mm). Takie działanie wykazuje kwas glikolowy w stężeniu 70% oraz TCA w stężeniu 20- 30% [49],

• średnio głębokie (złuszczenie naskórka i górnej warstwy skóry właściwej aż do górnej części warstwy siateczkowatej na głębokość poniżej 0,6 mm). Można to osiągnąć stosując TCA w stężeniu 35-50% [1],

• głębokie (złuszczenie naskórka i górnej części skóry właściwej aż do środkowej części warstwy siateczkowatej na głębokość powyżej 0,6 mm). Do wykonania peelingu głębokiego stosuje się fenol w formule Gordona- Bakera [34,49].

Ze względu na sposób działania substancje chemiczne o działaniu złuszczającym można podzielić na:

• substancje wywołujące zmianę metabolizmu komórek, co prowadzi do szybszego złuszczania (tzw. efekt metaboliczny),

• substancje wywołujące zniszczenie komórek skóry oraz ich złuszczenie [34].

Ze względu na budowę chemiczną, wśród najczęściej stosowanych w kosmetyce substancji o działaniu złuszczającym wyróżnia się:

• alfa-hydroksykwasy (kwas glikolowy, mlekowy, migdałowy, cytrynowy). Do przedstawicieli AHA należą także kwasy winowy oraz jabłkowy, jednak nie mają one istotnego znaczenia w kosmetologii [23],

• beta-hydroksykwasy (kwas salicylowy) stosowany w wielu preparatach kosmetycznych zalecanych do pielęgnacji skóry z niedoskonałościami,

• inne kwasy organiczne, takie jak kwas trichlorooctowy, pirogronowy oraz retinowy [22,36,47].

Nazwa AHA oraz BHA związana jest z położeniem grupy hydroksylowej odpowiednio przy atomie α lub β węgla leżącego w pobliżu kwasu karboksylowego (ryc. 3).

Kwas glikolowy (AHA, IUPAC: kwas 2-hydroksyetanowy, CAS nr 79-14-1)

To najpopularniejszy związek z grupy alfa-hydroksykwasów stosowanych w dermatologii i kosmetyce (ryc. 4). Jest dobrze rozpuszczalny w wodzie, a ze względu na niewielki rozmiar cząsteczki z łatwością przenika naskórek do warstwy podstawnej [52]. Działanie kwasu zależy w dużej mierze od pH roztworu. Przy niskich wartościach pH, kwas glikolowy reguluje procesy keratynizacji naskórka (działanie keratoregulujące), pobudza jego złuszczanie i stymuluje wytwarzanie keratynocytów [55]. Przy wyższych wartościach pH związek działa nawilżająco [66]. Kwas glikolowy w stężeniu 20-70% jest wykorzystywany do peelingów bardzo powierzchownych i powierzchownych [12]. Nie powoduje bowiem koagulacji białek powierzchni naskórka. W czasie i po zabiegu z użyciem tego kwasu pojawia się jedynie lekki rumień i uczucie pieczenia skóry. Po upływie dwóch do trzech dni po zabiegu zaobserwować można delikatne złuszczanie naskórka [7]. Należy zachować szczególną ostrożność przy stosowaniu roztworu tego kwasu o wysokim stężeniu i niskiej wartości pH ze względu na ryzyko powstania blizn i przebarwień.

Kwas glikolowy aplikowany na skórę działa metabolicznie przez hamowanie enzymów odpowiedzialnych za powstawanie wiązań jonowych między komórkami warstwy rogowej naskórka. Ponadto pobudza proliferację fibroblastów oraz podziały komórkowe keratynocytów w naskórku [16,32]. Wyniki przeprowadzonych badań dowodzą, że kwas glikolowy ma zdolność do tworzenia kompleksów inkluzyjnych, a w połączeniu z β-cyklodekstryną tworzy,,cyklosystem” zapewniający kontrolowane w czasie uwalnianie kwasu glikolowego do skóry [30]. Na podstawie badań in vivo, przeprowadzonych w grupie ochotników cierpiących na trądzik pospolity stwierdzono, że kwas glikolowy w po- łączeniu z β-cyklodekstryną ma własności seboregulujące i może stanowić skuteczny środek przeciwtrądzikowy [31].

Kwas mlekowy (AHA, IUPAC: kwas 2-hydroksypropanowy, CAS nr 50-21-5)

Ze względu na nieco większy rozmiar cząsteczki, kwas ten penetruje naskórek w mniejszym stopniu, niż kwas glikolowy, jest więc używany do powierzchownego złuszczania naskórka [15]. Biologiczną aktywność wykazuje tylko enancjomer L(+) kwasu mlekowego, który stanowi jeden z głównych składników naturalnego czynnika nawilżającego (natural moisturizing factor – NMF) [20].

Cząsteczki kwasu mlekowego (ryc. 5) wywołują w skórze efekt metaboliczny przez blokowanie cyklu komórkowego oraz indukcję apoptozy keratynocytów. Skutkiem takiej aktywności biochemicznej kwasu mlekowego jest szybsze złuszczanie górnych warstw naskórka i pobudzanie keratynocytów do podziałów komórkowych [53]. Prowadzone badania in vivo, mające na celu ocenę działania na skórę kwasu mlekowego w dwóch stężeniach 5 oraz 12% wykazały spłycenie zmarszczek, polepszenie jędrności skóry oraz zwiększenie liczby komórek skóry właściwej po 3 miesiącach stosowania preparatów z 12% kwasem. Jako wynik stosowania 5% roztworu kwasu mlekowego, zaobserwowano korzystne zmiany w wyglądzie skóry, jednak były one ograniczone jedynie do naskórka [54].

Kwas migdałowy (AHA, IUPAC: kwas (RS)-2- fenylo-2-hydroksyoctowy, CAS nr 90-64-2)

Związek ten jest częściowo rozpuszczalny w wodzie, dobrze w etanolu [58]. Kwas migdałowy wykazuje silniejsze działanie w porównaniu z kwasem glikolowym (wartość pKa tego kwasu wynosi 3,8), jednak ze względu na duży rozmiar cząsteczki stopień penetracji naskórka jest mniejszy w porównaniu z kwasem glikolowym (ryc. 6). Dzięki takim własnościom kwas migdałowy jest łagodniejszym środkiem złuszczającym i nie powoduje podrażnień skóry [34].

Aplikacja tego związku nie powoduje rumienia skóry, a proces złuszczania po zabiegu jest bardzo łagodny. Analogicznie do działania innych hydroksykwasów, związek ten wywołuje w skórze efekt metaboliczny, powoduje złuszczanie naskórka, rozjaśnia przebarwienia i reguluje pracę gruczołów łojowych [9,35]. Przeprowadzone badania wykazały redukcję przebarwień, spłycenie zmarszczek oraz widoczną poprawę stanu skóry badanych osób cierpiących na trądzik pospolity jako następstwo stosowania preparatów zawierających kwas migdałowy. Podejrzewa się, że ze względu na strukturalne podobieństwo tego związku do niektórych antybiotyków, kwas migdałowy wykazuje także działanie antybakteryjne [57].

Uważa się, że stosowanie kwasu migdałowego z witaminami o działaniu antyoksydacyjnym (witamina C, PP) oraz promotorami przenikania (np. kwas salicylowy) potęguje jego lecznicze działanie na skórę. Przeprowadzono badania w grupie 30 badanych osób (22 kobiety oraz 8 mężczyzn) w wieku 18-30 lat. Pacjenci cierpiący na trądzik zostali poddani trzem zabiegom złuszczania naskórka za pomocą kwasu migdałowego w dwutygodniowym odstępie pomiędzy zabiegami. Stwierdzono znaczną redukcję ilości zmian zapalnych u 30% badanych [28].

Kwas cytrynowy (AHA, IUPAC: kwas 2-hydroksy-1,2,3-propanotrikarboksylowy, CAS nr 79-14-1)

Związek ten występuje w niewielkich ilościach w większości organizmów żywych, ponieważ spełnia ważną rolę w ich metabolizmie. Jest ważnym produktem przejściowym w cyklu Krebsa, czyli wielu procesów biochemicznych będących końcowym etapem metabolizmu tlenowego [4].

Kwas cytrynowy, podobnie jak inne hydroksykwasy, wykazuje działanie keratolityczne i rozjaśniające naskórek (ryc. 7) [5]. W preparatach kosmetycznych związek ten pełni głównie rolę sekwestranta chelatującego jony metali, mających wpływ na powstawanie wolnych rodników tlenowych (działanie antyoksydacyjne). Ponadto, kwas cytrynowy jest bardzo popularnym regulatorem pH kosmetyków [55].

Kwas salicylowy (BHA, IUPAC: kwas 2-hydroksybenzenokarboksylowy, CAS nr 69-72-7)

Kwas salicylowy otrzymano po raz pierwszy z kory wierzby (łac. salix cortex). Do dzisiaj jest to naturalne źródło pozyskiwania tego związku. Związek ma postać białego, krystalicznego proszku, słabo rozpuszczalnego w wodzie, natomiast bardzo dobrze w etanolu [59].

Kwas salicylowy (ryc. 8) wykazuje działanie drażniące, dlatego też należy przestrzegać zalecanych jego stężeń. W zależności od stężenia, wywołuje efekt keratolityczny lub cytotoksyczny. Aplikowany na skórę powoduje powierzchowne złuszczenie naskórka. Dzięki zbliżonej budowie do kwasu benzoesowego, kwas salicylowy wykazuje własności antybakteryjne, dlatego jest pomocny w terapii trądziku [2]. W celu intensyfikacji antybakteryjnego działania, sporządza się tak zwany ,,spirytus salicylowy”, czyli 2% roztwór kwasu salicylowego w alkoholu etylowym i wodzie. Ze względu na obecność etanolu mieszanina ta może wysuszać skórę [24].

Kwas salicylowy może być składnikiem preparatów kosmetycznych i pełnić dodatkowe funkcje konserwantu fazy tłuszczowej. Stężenie tej substancji w kosmetykach nie powinno przekraczać 5% [25]. W stężeniach do 30% jest bezpieczny nawet przy ciemnych fototypach skóry, może być więc stosowany jako środek redukujący hiperpigmentacji skóry [34].

Kwas trichlorooctowy – TCA (IUPAC: kwas 2,2,2-trichlorooctowy, CAS nr 76-03-9)

W temperaturze pokojowej związek ma postać kryształów rozpływających się przy kontakcie z powietrzem. Jest bardzo dobrze rozpuszczalny w wodzie, słabiej w etanolu i eterze dietylowym [60]. Ze względu na mały rozmiar cząsteczka TCA (ryc. 9) szybko przenika naskórek oraz skórę właściwą. Uważa się, że związek ten w stężeniu 30% wywołuje całkowitą martwicę naskórka już po jednorazowej aplikacji. Wyższe stężenie tego kwasu (40-60%) powoduje martwicę naskórka oraz zmiany sięgające do warstwy siateczkowatej skóry właściwej. Działanie TCA polega na zmniejszeniu przepuszczalności naczyń włosowatych, dlatego po zabiegu nie obserwuje się stanu zapalnego, nie występuje również obrzęk lub jest niewielki [13].

Następstwem działania TCA jest koagulacja białek (charakterystyczne,,zeszronienie” naskórka) i obumarcie komórek w obrębie penetrowanej tkanki [10]. Głębokość złuszczania przy zastosowaniu TCA zależy od jego stężenia. W stężeniu 15-20% związek nie jest toksyczny i jest stosowany do powierzchownego złuszczania skóry, natomiast w stężeniu 35-50% jest stosowany do wykonywania peelingów chemicznych średniogłębokich [37]. Nie należy stosować TCA w stężeniu przekraczającym 45% ze względu na ryzyko pozostawienia blizn [48]. Nie ma konieczności jego neutralizowania w czasie zabiegu, ponieważ inaktywacja następuje w podczas penetracji skóry [46].

Przeprowadzono badania nad wpływem tretynoiny (kwasu retinowego – kwas (E)-3,7-dimetylo-9-(2,6,6-trimetylo- -1-cycloneksen-1-yl) -2,4,6,8-nonatetraenowy) aplikowanej przed zabiegiem złuszczania za pomocą TCA na szybkość gojenia się skóry po zabiegu. Grupą badaną było 16 mężczyzn w wieku 67 lat z objawami rogowacenia słonecznego. Przez 14 dni przed zastosowaniem 35% roztworu TCA aplikowano probantom na jedną połowę twarzy 0,1% roztwór tretynoiny (B), a na drugą emulsję placebo (A) (ryc. 10).

Po 7 dniach od wykonania peelingu za pomocą TCA stwierdzono, że część twarzy, na którą aplikowano tretynoinę uległa całkowitemu wygojeniu u 75% pacjentów, natomiast część twarzy, na którą stosowano emulsję placebo – jedynie u 31%. Wyniki badania potwierdziły korzystny wpływ tretynoiny na proces gojenia się skóry po wykonaniu peelingu chemicznego z użyciem TCA [26].

Kwas pirogronowy (IUPAC: kwas 2-oksopropanowy, CAS nr 127-17-3)

Jest to alfa-ketokwas, dobrze rozpuszczalny w wodzie, który ulega neutralizacji pod wpływem wody (ryc. 11). Powoduje powierzchowne złuszczanie skóry. Dzięki swoim właściwościom kwas pirogronowy jest promotorem przenikania substancji aktywnych w głąb skóry [34].

Związek ten wywołuje w skórze efekt metaboliczny, działając keratolitycznie oraz komedolitycznie. Ponadto, ze względu na działanie antybakteryjne oraz sebostatyczne, jest skutecznym środkiem w redukcji trzech najważniejszych czynników powodujących powstawanie trądziku [21]. Minimalny czas między kolejnymi zabiegami złuszczania za pomocą kwasu pirogronowego powinien wynosić 10-14 dni [29].

Czynniki warunkujące skuteczność działania biologicznego peelingów chemicznych

Aktywność stosowanych kwasów organicznych zależy przede wszystkim od stężenia i wartości pH preparatu. Cząsteczki kwasów w postaci wolnej, niezjonizowanej charakteryzują się większą biodostępnością. Preparaty o niskiej wartości pH wykazują większą skuteczność działania ze względu na przewagę postaci niezjonizowanej kwasu w roztworze. Także rozmiar cząsteczki kwasu decyduje o jego biodostępności. Warstwa rogowa naskórka nie stanowi skutecznej bariery dla cząstek o rozmiarach nieprzekraczających 1000 daltonów [65]. Istotnym parametrem w ocenie aktywności kwasu jest także jego moc, definiowana za pomocą wartości pKa, czyli ujemnego logarytmu dziesiętnego ze stałej dysocjacji kwasu (Ka). Im większa wartość pKa, tym mocniejszy jest kwas [5].

Na skuteczność działania kwasów organicznych wpływa również podłoże, w którym zawarty jest kwas. Dla kwasów dobrze rozpuszczalnych w wodzie (np. glikolowy, mlekowy, cytrynowy) należy dobierać formulacje kosmetyczne zawierające w swoim składzie dużo wody, np. żele, emulsje typu olej w wodzie. W przypadku związków lipofilnych, takich jak np. kwas migdałowy, należy stosować podłoże zawierające przeważającą ilość składników tłuszczowych w celu zwiększenia kontaktu substancji aktywnej w nich rozpuszczalnych ze skórą [64]. Stopień i czas kontaktu kwasu ze skórą ma bowiem istotny wpływ na skuteczność wykonywanego zabiegu.

Przeciwwskazania do wykonywania zabiegu peelingu chemicznego oraz możliwe powikłania po zabiegu

Do najważniejszych przeciwwskazań bezwzględnych do wykonywania peelingów chemicznych należą obecność świeżych ran i blizn, fototerapia, alergia na składniki peelingu, aktywne choroby zapalne skóry, infekcje bakteryjne oraz wirusowe. Do przeciwwskazań względnych, czyli tych wymagających dodatkowej konsultacji lekarza, należą ciąża, tanoreksja (nałogowe opalanie) oraz fototypy IV, V oraz VI w skali Fitzpatricka [34].

Do najczęstszych powikłań po wykonaniu peelingu chemicznego zalicza się zaostrzenie zmian trądzikowych, bliznowacenie, zaburzenia barwnikowe (zwłaszcza hiperpigmentacja u osób ze zbyt szybką reakcją na promieniowanie słoneczne), kontaktowe zapalenie skóry oraz jej nadwrażliwość na światło i zimno [11,50].

Podsumowanie

Na rynku istnieje wiele substancji chemicznych o działaniu eksfoliacyjnym. Ich aktywność biologiczna zależy przede wszystkim od stężenia, rodzaju substancji i czasu jej kontaktu ze skórą. Jednym ze wskazań do ich zastosowania jest niewątpliwie trądzik zwyczajny oraz przebarwienia zarówno pierwotne jak i wtórne. Peelingi chemiczne mogą być też stosowane u osób ze zdrową skórą, w celu poprawy jej kolorytu, redukcji blizn oraz spłycenia zmarszczek (złuszczanie średnio głębokie oraz głębokie).

Przedstawiony w artykule przegląd literaturowy dowodzi że wiele kwasów organicznych znalazło zastosowanie w walce z przebarwieniami oraz innymi problemami natury estetycznej. Peelingi chemiczne zaliczane są do metod mało inwazyjnych. Ich stosowanie jest bardzo rozpowszechnione zarówno w gabinetach lekarskich jak i kosmetycznych ze względu na ich bezpieczeństwo i skuteczność.

Przypisy

• 1. Al‐Waiz M.M., Al‐Sharqi A.I.: Medium‐depth chemical peels inthe treatment of acne scars in dark‐skinned individuals. Dermatol.Surg., 2002; 28: 383-387
  Google Scholar
• 2. Bae B.G., Park C.O., Shin H., Lee S.H., Lee Y.S., Lee S.J., Chung K.Y.,Lee K.H., Lee J.H.: Salicylic acid peels versus Jessner’s solution foracne vulgaris: a comparative study. Dermatol. Surg., 2013; 39: 248-253
  Google Scholar
• 3. Bartenjev I., Oremović L., Rogl Butina M., Sjerobabski MasnecI., Bouloc A., Voda K., Šitum M.: Topical effectiveness of a cosmeticskincare treatment for acne-prone skin: A clinical study. Acta Dermatovenerol.Alp., Pannonica Adriat., 2011: 20: 55-62
  Google Scholar
• 4. Berg J. M, Tymoczko J. L., Stryer L., D Clarke N.: Cykl kwasu cytrynowego.Biochemia. Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa,2007: 465-490
  Google Scholar
• 5. Bernstein E.F., Underhill C.B., Lakkakorpi J., Ditre C.M., Uitto J.,Yu R.J., Scott E.V.: Citric acid increases viable epidermal thicknessand glycosaminoglycan content of sun-damaged skin. Dermatol.Surg., 1997; 23: 689-694
  Google Scholar
• 6. Bielański A.: Podstawy Chemii Nieorganicznej, WydawnictwoNaukowe PWN, Warszawa 1994; 2: 356-361
  Google Scholar
• 7. Bieniek A., Białynicki-Birula R., Barancewicz-Łosek M., SzepietowskiJ., Kuniewska B., Okulewicz-Gojlik D.: Chemical peelings.Part II. Biological properties, indications and side effects of chemicalpeelings containing glycolic acid and resorcin. Dermatol. Klin.,2004; 6: 191-195
  Google Scholar
• 8. Błaszczyk-Kostanecka M., Chodynicka B., Gliński W.: Trądzik pospolity:patogeneza i zasady leczenia. Przegl. Dermatol., 1998, 85: 3-19
  Google Scholar
• 9. Briden M.E.: Alpha-hydroxyacid chemical peeling agents: casestudies and rationale for safe and effective use. Cutis, 2004; 73 (Suppl.2): 18-24
  Google Scholar
• 10. Brodland D.G., Roenigk R.K: Trichloroacetic acid chemexfoliation(chemical peel) for extensive premalignant actinic damage ofthe face and scalp. Mayo Clin. Proc., 1988; 63: 887-896
  Google Scholar
• 11. Brody H.J.: Complications of chemical peeling. J. Dermatol. Surg.Oncol., 1989; 15: 1010-1019
  Google Scholar
• 12. Broniarczyk-Dyła G., Joss-Wichman E.: Zastosowanie kwasu glikolowego(35%, 50%, i 70%) w leczeniu trądziku pospolitego oraz odległychjego następstw. Dermatol. Estetyczna, 1999; 1: 29-33
  Google Scholar
• 13. Broniarczyk-Dyła G., Wawrzycka- Kaflik A., Prusińska- BratośM.: Efekt farmakologicznego działania związków chemicznych znajdującychzastosowanie w peelingach chemicznych. Dermatol. Estetyczna,2004; 6: 19-23
  Google Scholar
• 14. Brzezińska-Wcisło L., Bergler-Czop B., Wcisło-Dziadecka D., Lis–Święty A., Stankiewicz-Habrat P.: Co nowego w patogenezie trądzikupospolitego. Dermatol. Klin., 2006; 8: 275-279
  Google Scholar
• 15. Caspers P.J., Lucassen G.W., Wolthuis R., Bruining H.A., PuppelsG.J.: In vitro and in vivo Raman spectroscopy of human skin. Biospectroscopy,1998; 4 (Suppl. 5): S31-S39
  Google Scholar
• 16. Chan G.J.: Use of superficial glycolic acid peels in clinical practice.Hong Kong J. Dermatol. Venereol., 2012; 20: 111-113
  Google Scholar
• 17. Cichocki T., Litwin J. A., Mirecka J.: Kompendium histologii: podręcznikdla studentów nauk medycznych i przyrodniczych, WydawnictwoUniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2002: 224-225
  Google Scholar
• 18. Czarnecka-Operacz M., Silny P.: Osutki polekowe. Alergia AstmaImmunol., 2000; 5: 165-174
  Google Scholar
• 19. Degitz K., Placzek M., Borelli C., Plewig G.: Pathophysiology ofacne. J. Dtsch. Dermatol. Ges., 2007; 5: 316-323
  Google Scholar
• 20. Feliczak-Guzik A., Jagodzińska K., Nowak I.: Rola hydroksykwasóww kosmetyce. Pol. J. Cosmetol., 2013; 16: 85-92
  Google Scholar
• 21. Ghersetich I., Brazzini B., Peris K., Cotellessa C., Manunta T.,Lotti T.: Pyruvic acid peels for the treatment of photoaging. Dermatol.Surg., 2004; 30: 32-36
  Google Scholar
• 22. Ghersetich I., Teofoll P., Gantcheva M., Ribuffo M., Puddu P.: Chemicalpeeling: how, when, why? J. Eur. Acad. Dermatol. Venereol., 1997; 8: 1-11
  Google Scholar
• 23. Green B.A., Yu R.J., Van Scott E.J.: Clinical and cosmeceuticaluses of hydroxyacids. Clin. Dermatol., 2009; 27: 495-501
  Google Scholar
• 24. Hassa R., Mrzigod J., Nowakowski J., Podręczny słownik chemiczny.Videograf II. Katowice 2004, Wyd. I: 214-215
  Google Scholar
• 25. Hayward J.A., Goldstein M.S., Brown M., Ceccoli J.D.: European PatentNo. EP 0616799. Munich 2000, Germany: European Patent Office
  Google Scholar
• 26. Hevia O., Nemeth A.J., Taylor J.R.: Tretinoin accelerates healingafter trichloroacetic acid chemical peel. Arch. Dermatol., 1991;127: 678-682
  Google Scholar
• 27. Jabłoński L.: Podstawy Mikrobiologii Lekarskiej, WydawnictwoLekarskie PZWL, Warszawa 1979, 335
  Google Scholar
• 28. Kania J., Pierzchała E.: Zastosowanie peelingu migdałowego w leczeniunadmiernego łojotoku i trądziku pospolitego skóry twarzy.Dermatol. Estetyczna, 2009; 11: 319-324
  Google Scholar
• 29. Karasiewicz D., Płaza I., Klencki M., Słowińska- Klencka D.: Porównanieskuteczności złuszczania chemicznego za pomocą kwasupirogronowego oraz kwasu migdałowego w leczeniu trądziku młodzieńczego.Dermatol. Estetyczna, 2011; 13: 298-306
  Google Scholar
• 30. Kefala V.K., Kinigalaki P.: In vivo evaluation of the effect of cyclosystemcomplex glycolic acid 50% on skin elasticity and skin humidity.Epitheorese Klin. Farmakol. Farmakokinet., 2001; 15: 219-224
  Google Scholar
• 31. Kefala V.K., Kinigalaki P.: In vivo evaluation of the effect ofβ-cyclodextrin on sebum secretion in people developing two kinds of acne vulgaris: a. comedonal acne and b. cosmetic acne. EpitheoreseKlin. Farmakol. Farmakokinet., 2002; 16: 179-182
  Google Scholar
• 32. Kowalewski C.: Wpływ kwasu glikolowego na strukturę i czynnośćbariery naskórkowej. Dermatol. Estetyczna, 1999; 1: 130-132
  Google Scholar
• 33. Kowalska-Olędzka E., Kaniowska E., Chlebus E.: Zastosowaniepeelingów chemicznych w leczeniu przebarwień skóry. Dermatol.Estetyczna, 2013; 5: 305-310
  Google Scholar
• 34. Kozłowska U.: Peelingi chemiczne. W: Kosmetologia pielęgnacyjnai lekarska, Noszczyk M. (red.), Wydawnictwo Lekarskie PZWL,Warszawa 2010, 245-253
  Google Scholar
• 35. Kurtzweil P.: Alpha hydroxy acids for skin care. FDA Consum.,1998; 32: 30-35
  Google Scholar
• 36. Langsdon P.R., Rodwell D.W.3rd, Velargo P.A., Langsdon C.H.,Guydon A.: Latest chemical peel innovations. Facial Plast. Surg. Clin.North Am., 2012; 20: 119-123
  Google Scholar
• 37. Leheta T.M., Abdel Hay R.M., El Garem Y.F.: Deep peeling usingphenol versus percutaneous collagen induction combined withtrichloroacetic acid 20% in atrophic post-acne scars; a randomizedcontrolled trial. J. Dermatolog. Treat., 2014; 25: 130-136
  Google Scholar
• 38. Marczyk B., Mucha P., Rotsztejn H.: Działanie peelingów chemicznychnajczęściej stosowanych w trądziku pospolitym. Dermatol.Klin., 2012; 14: 183-187
  Google Scholar
• 39. Marczyńska D., Przybyło M.: Melanocyty – komórki barwnikoweo wielu obliczach. Kosmos, 2013, 62: 491-499
  Google Scholar
• 40. Marples R.R., McGinley K.J., Mills O.H.: Microbiology of comedonesin acne vulgaris. J. Invest. Dermatol., 1973; 60: 80-83
  Google Scholar
• 41. Moy L.S., Peace S., Moy R.L.: Comparison of the effect of various chemicalpeeling agents in a mini‐pig model. Dermatol. Surg., 1996; 22: 429-432
  Google Scholar
• 42. Noszczyk M.: Kosmetologia pielęgnacyjna i lekarska. WydawnictwoLekarskie PZWL, Warszawa 2010
  Google Scholar
• 43. Okuda M., Donahue D.A., Kaufman L.E., Avalos J., Simion F.A.,Story D.C., Sakaguchi H., Fautz R., Fuchs A.: Negligible penetrationof incidental amounts of alpha-hydroxy acid from rinse-off personalcare products in human skin using an in vitro static diffusion cellmodel. Toxicol. In Vitro, 2011; 25: 2041-2047
  Google Scholar
• 44. Pandya A.G., Guevara I.L.: Disorders of hyperpigmentation. Dermatol.Clin., 2000; 18: 91-98
  Google Scholar
• 45. Prystupa-Chalkidis K.: Przebarwienia skórne. W: Kosmetologiapielęgnacyjna i lekarska, Noszczyk M. (red.), Wydawnictwo LekarskiePZWL, Warszawa 2010, 169-178
  Google Scholar
• 46. Resnik S.S., Lewis L.A.: The cosmetic uses of trichloroacetic acidpeeling in dermatology. South. Med. J., 1973; 66: 225-227
  Google Scholar
• 47. Roguś-Skorupska D., Chodorowska G.: Peelingi w dermatologii.Nowa Medycyna, 2005; 2
  Google Scholar
• 48. Rubin M.G.: Trichloroacetic acid and other non-phenol peels.Clin. Plast. Surg., 1992; 19: 525-536
  Google Scholar
• 49. Rubin M.G.: Manual of Chemical Peels: Superficial and MediumDepth. Lippincott Williams & Wilkins, 1st ed. Philadelphia, PA: J.B.Lippincott Company; 1995: 103-109
  Google Scholar
• 50. Rubin M.G. (Red.): Pilingi chemiczne. Elsevier Urban & Partner,Wrocław 2006
  Google Scholar
• 51. Ruiz-Maldonado R., Orozco-Covarrubias M.L.: Postinflammatoryhypopigmentation and hyperpigmentation. Semin. Cutaneous Med.Surgery, 1997; 16: 36-43
  Google Scholar
• 52. Sharad J.: Glycolic acid peel therapy – a current review. Clin.Cosmet. Investig. Dermatol., 2013; 6: 281-288
  Google Scholar
• 53. Sharquie K.E., Al‐Tikreety M.M., Al‐Mashhadani S.A.: Lactic acidas a new therapeutic peeling agent in melasma. Dermatol. Surg.,2005; 31: 149-154
  Google Scholar
• 54. Smith W.P.: Epidermal and dermal effects of topical lactic acid.J. Am. Acad. Dermatol., 1996; 35: 388-391
  Google Scholar
• 55. Soccol C.R., Vandenberghe L.P., Rodrigues C., Pandey A.: Newperspectives for citric acid production and application. Food Technol.Biotechnol., 2006; 44: 141-149
  Google Scholar
• 56. Sueki H.: Pharmacological effects of alpha-hydroxy acids (AHAs)on human skin. Nishi Nihon Nifuka, 2001; 63: 221-225
  Google Scholar
• 57. Taylor M.B.: Summary of mandelic acid for the improvement ofskin conditions. Cosmet. Dermatol. 1999; 12: 26-28
  Google Scholar
• 58. The PubChem Compound Database. dl-Mandelic Acid http://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/summary/summary.cgi?cid=1292(20.01.2014)
  Google Scholar
• 59. The PubChem Compound Database. Salicylic Acid http://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/summary/summary.cgi?cid=338&loc=ec_rcs(20.01.2014)
  Google Scholar
• 60. The PubChem Compound Database. TrichloroaceticAcid. http://pubchem.ncbi.nlm.nih.gov/summary/summary.cgi?cid=6421&loc=ec_rcs (20.01.2014)
  Google Scholar
• 61. Tunzi M., Gray G.R.: Common skin conditions during pregnancy.Am. Fam. Physician, 2007; 75: 211-218
  Google Scholar
• 62. Webster G.F., Rawlings A.V., red. D. Krasowska: Trądzik. Diagnostykai leczenie. Wyd. Czelej, 2009
  Google Scholar
• 63. Wołosik K., Knaś M., Wacewicz M., Dmuchowska P.: Skutecznośćterapii skojarzonej w redukcji blizn potra ̧dzikowych – opis przypadków.Przegl. Dermatol., 2013; 100: 102-109
  Google Scholar
• 64. Woźniak K.: Czynniki warunkujące skuteczność działania biologicznegoalfa-hydroksy kwasów. Dermatol. Estet., 2005; 7: 151-153
  Google Scholar
• 65. Woźniak M., Zegarska B., Kaczmarek-Skamira E., Czajkowski R.:Zastosowanie alfa-hydroksykwasów w dermatologii oraz kosmetologiipielęgnacyjnej i profilaktycznej. Dermatol. Estet., 2010; 12:118-123
  Google Scholar
• 66. Yener G., Baitokova A.: Development of a w/o/w emulsion forchemical peeling applications containing glycolic acid. J. Cosmet.Sci., 2006; 57: 487-494
  Google Scholar

Pełna treść artykułu